بخشی از مقاله
چکیده :
بهرهبرداري مطلوب و مدیریت مناسب مراتع که ماهیتی پویا دارد، نیازمند ارزیابی و طبقهبندي توان اکولوژیکی- محیطی و شرایط اقتصادي- اجتماعی وابسته به آنهاست. تا بتوان قابلیتها و محدودیتهاي کنونی مراتع و جامعه را به تفکیک عوامل و متغیرهاي مؤثر شناسایی نموده و در جهت بهینه کردن بهرهوري با انجام عملیات اصلاحی، توسعه و ترویج، به تدریج محدودیتها را تقلیل و قابلیتها را افزایش داد و توان آینده آنها را پیشبینی نمود. مطالعه حاضر در حوزه آبخیز حسین آباد صورت گرفته است.در تحقیق حاضر طی فرآیند آمایش سرزمین ابتدا توان اکولوژیکی مراتع و جنگلهاي این حوزه آبخیز به دست آمد، پس از انجام توان سنجی با در نظر داشتن حفظ کاربريهاي موجود و جلوگیري از تخریب بیشتر مناطق، برنامههاي اصلاحی مرتبط با آن ارائه شد.
در این راستا در محیط نرم افزاري ArcGIS 9.3لایههاي اطلاعاتی مورد نیاز شامل: طبقات ارتفاعی، طبقات شیب، طبقات جهات شیب، وضعیت و گرایش پوشش مرتع، اقلیم، گروه هیدرولوژي خاك، عمق و بافت خاك و زمین شناسی وژئومرفولوژي رويهم اندازي شد و تعداد 280 واحد همگن به دست آمد. نتایج به دست آمده از بررسی ویژگیهاي هریک از واحدهاي همگن نشاندهنده این است که منطقه داراي طبقه یک حفاظتی، توان سه مرتعی و توان شش جنگلی و همچنین توان سه وچهار کشاورزي وکشاورزي غیرمجاز است. در نهایت با توجه به ویژگیهاي توانهاي به دست آمده وتعریف معیارهاي لازم براي پیشنهاد هر برنامه اجرایی، محل و نوع برنامههاي اصلاحی قابل اجرا نظیرقرق، کپهکاري، تبدیل دیمزارهاي کمبازده به کشت نباتات علوفه-ایو احیاء کمی و کیفی جنگل پیشنهاد شده است.
واژگان کلیدي: مدل مکانیابی، روشهاي مصنوعی اصلاح مراتع و جنگل، قرق، سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - ، حسین آباد.
مقدمه
حدود 47 درصد خشکیهاي جهان را مراتع، 10 درصد کشاورزي، 28 درصد جنگلهاي تجاري و 15 درصد را پوشش یخهاي دایمی تشکیل میدهد - Heady، 1975 نقل از مقدم، . - 1377 مراتع اکوسیستمهاي نیمه طبیعی هستند که داراي پوششی از گیاهان مرتع بومی و مناسب چراي دام می باشند - مصداقی، . - 1377مطالعات مدیریت مرتع در اواخر قرن نوزدهم در آمریکا انجام شد - Smith، . - 1990 امروزه مراتع در مقایسه با گذشته با مشکلات بیشتري روبروست، افزایش تعداد دام، کاهش سطح مراتع و تغییر مالکیت از نظام ارباب رعیتی به حالت بهرهبرداري مشاع از جمله این مشکلات میباشند - مصداقی، 1382؛ مقدم، . - 1384 این مشکلات سبب تخریب اکوسیستمهاي مرتعی در دنیا از جمله کشور ما شدهاست. بنابراین بهرهبرداري مطلوب و مدیریت مناسب مراتع که ماهیتی پویا دارد، نیازمند ارزیابی و طبقهبندي توان اکولوژیکی- محیطی و شرایط اقتصادي-اجتماعی وابسته به آنهاست.
تا بتوان قابلیتها و محدودیتهاي کنونی مراتع و جامعه را به تفکیک عوامل و متغیرهاي مؤثر شناسایی نموده و در جهت بهینه کردن بهرهوري با انجام عملیات اصلاحی، توسعه و ترویج، به تدریج محدودیتها را تقلیل و قابلیتها را افزایش داد و توان آینده آنها را پیشبینی نمود - اونق، 1376؛ مخدوم، . - 1378 مهمتر از آن تعیین عرصههاي تخریب یافته و گونههاي در معرض تهدید و انقراض و همچنین اکوسیستمهاي مورد تهدید است تا بتوان با شناخت حاصل از تجزیه و تحلیل منابع، اقدامات مناسب حفاظتی، حمایتی، اصلاحی و احیایی را در سطح این اکوسیستم ها انجام تا اکوسیستم را به حالت پایدار اکولوژیکی و کلیماکس عرصههاي طبیعی برگرداند - آذرنیوند و زارعچاهوکی، . - 1387در این زمینه سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان یک ابزار، در تجزیه و تحلیل سریع دادهها و ارائه نتایج دقیق براي برنامه ریزي و مدیریت مراتع نقش اساسی دارد - قرهداغی، . - 1377
محبی و غلامی - 1388 - از GISبراي تهیه نقشه هاي پایه، رقومی سازي و تلفیق آنها به روش سیستمی بر اساس مدل طراحی شده براي آمایش حوزه آبخیز تیلآباد گلستان استفاده و پس از تعیین توان منطقه نقشه نهایی آمایش سرزمین را تولیدکردند. در این زمینه همچنین بابایی کفاکی - 1385 - ارزیابی زیست محیطی به منظور طبقهبندي اراضی جنگلی حوزه آبخیز کاظم رود- جنگلهاي شمال کشور را در محیط GIS انجام داد.قاسمیآریان - 1389 - در تعیین عرصههاي مناسب اجراي برنامههاي اصلاح و احیاي مراتع در حوضه چاه تلخ، واقع در جنوبشرقی سبزوار از GISاستفاده نمود.زابلی و همکاران - 1389 - براي تعیین رویشگاه بالقوه تاغ در منطقه سیستان از GIS استفاده نمودند. همچنین در زمینه مدلسازي و ارزیابی مراتع زوو - 1989 - 1 یک روش مناسب براي ارزیابی، اندازهگیري و مدلسازي حاصل-خیزي مراتع با استفاده از سیستم اطلاعات منابع اراضی و تلفیق GIS و RS در ایالت نیوسالت ولز در منطقه خشک استرالیا ابداع کرد.
همچنین کومار و همکاران - 2008 - ازRS&GISجهت تعیین محلهایی مناسب اجراي روشهاي جمه آوري آب باران در یوتارپرداش هند استفاده کردند. در خصوص عملیات بیولوژیک غنی سازي کمی و کیفی جنگل می توان به نمیرانیانو همکاران - - 1386 اشاره نمود. با توجه به موارد مذکور در این تحقیق سعی گردید که پس از تعیین توان اکولوژیکی منطقه و تلفیق لایههاي اطلاعاتی و ایجاد واحدهاي همگن زیست محیطی انواع روشهاي اصلاحی و احیایی با توجه به عوامل محیطی وبه کمک GIS مکانیابی شده و به صورت نقشه نهایی عملیات اصلاحی منطقه ارائه شود و با توجه به آن نقشه کاربري آینده منطقه نیز تهیه گردد.
مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه
حوزه آبخیز حسین آباد به مساحت 7162/51 هکتار در جنوب غربی شهرستان فارسان از استان چهارمحال بختیاري واقع می باشد. این منطقه بین طولهاي جغرافیایی 27 ، 01 ،50 تا07 ، 07 ،50 و عرضهاي جغرافیایی 07 ، 10 ، 32 تا 24 ، 17 ،32 قرار گرفته است - شکل. - 1 حداکثر ارتفاع از سطح دریا 4074متر و حداقل ارتفاع از سطح دریا 1400متراست. میانگین بارندگی سالانه 993 میلیمتر و متوسط درجه حرارت منهاي 1/9 تا 20/4 درجه سانتیگراد بوده و اقلیم منطقه - به روش تیسن - بسیار مرطوب می باشد. در شکل 1 موقعیت حوزه آبخیز حسین آباد بارفت از استان چهار محال بختیاري در شکل زیر نشان داده شده است.
تحقیق طبق مراحل اجرایی ذکر شده در شکل 2 انجام پذیرفت.
