بخشی از مقاله
چکیده
رودخانه ها به عنوان یکی از مهمترین منابع تأمین آب مصرفی بخش هاي مختلف صنعت، کشاورزي و شهري از اهمیت ویژه اي برخوردارند. بر همین اساس از دیرباز روش هاي مختلفی براي مدیریت محیط زیست آبی رودخانه ها اریه شده است، مبادله کیفیت آب در ادامه رویکرد اقتصادي به محیط زیست ضمن آن که منطبق بر سیاست هاي توسعه پایدار بوده توانسته بخشی از مشکلات روش هاي اقتصادي مدیریت محیط زیست را بر طرف نماید، در این تحقیق به انواع آن اشاره خواهد شد و به صورت مبسوط روش هاي انگیزشی شارژ انتشار آلودگی و تجارت آلودگی مورد بررسی قرار خواهند گرفت. همچنین محدوده اي از رود ارس مدل شده و پس از محاسبه بار BOD ورودي از هریک از منابع آلاینده، وضعیت موجود در نرم افزار Qual2kw مدلسازي شده و پس از انجام کالیبراسیون غلظت BOD نقطه پایش و ضرایب انتقال برآورد میگردد. در ادامه نقاط مجزا مکانی که در حال انتشار BOD هستند به روش حداکثر تاثیر روي نقطه کنترل انتخاب و روش یاد شده با رویکردهاي خطی و غیر خطی مورد بررسی قرار میگیرد همچنین با استفاده از روش هزینه حاشیه اي - - Marginal Costهزینه شارژ برآورد می گردد.
کلید واژهها : محیط زیست، توسعه پایدار، ضریب انتقال ،حداکثر تاثیر،هزینه حاشیه اي،مدل سازي
-1 مقدمه
براي اجرا نمودن هر نوع برنامه کنترل کیفی منابع آب و جلو گیري از آلودگی آن می بایست از راهکارهاي فنی،زیست محیطی،اقتصادي،اجتماعی،سیاسی و فرهنگی به صورت همزمان استفاده نمود.که براي این منظور دو روش انگیزشی و غیر انگیزشی موجود است. از جمله روش هاي انگیزشی:تشویق هاي مالیاتی - - Tax Incentive،شارژهاي انتشار - - Effluent Charges،تجارت کیفیت آب - - Water Quality Trading،روش هاي زون بندي محیط - Zoned - Solutions و روش هاي غیر انگیزشی از جمله:روش هاي دستوري - - Command and Control-C&C،حداقل سازي هزینه ها - - Least cost-LC،رویکرد کنترل یکنواخت - - Uniform Cutback & Equal Treatment،وام هاي با بهره کم - - Low Interest Loans و یارانه - - Subsidies می باشند.[1,2]
هدف تجارت آلودگی ارتباط بین توسعه اقتصادي و محیط زیست است،یعنی سعی بر این دارد که علاوه بر بهبود شرایط کیفی آب و هوا رویکرد اقتصادي را نیز دنبال نماید.[3]لازم به ذکر است که براي اجراي رویکرد شارژهاي انتشار به قرار زیر عمل میکنیم:پایه اي به عنوان مالیات یا جریمه براي واحد بار آلودگی انتشار یافته از هر تخلیه کننده به عنوان شارژ دریافت میگردد،که انتشار کنندگان آزادند یکی از روش هاي بازیابی پساب،تقلیل تولید محصول،ساخت و ارتقا سیستم تصفیه و یا نهایتا پرداخت شارژ راانتخاب نمایند.[1] نکته مهم این که تعیین شارژ بهینه از طرف سازمان مسئول محیط زیستی می باشد.این رویکرد از رویکرد حداقل هزینه گران تر بوده ولی در عوض انگیزشی میباشد.
در تعریفی جامع، سیاستهاي انگیزشی ابزارهایی هستند که با بهره گیري از مفاهیم اقتصادي، در آلوده کننده ها ایجاد انگیزه میکنند تا ریسکهاي زیست محیطی و سلامتی ناشی از امکانات، فرآیندها و محصولات خود را کاهش دهند.این سیاستها، جهت ایجاد انگیزه در آلوده کننده ها، پاداشهاي پولی و یا هم ارز آن را براي کمتر آلوده کردن؛ و جرایم مختلف هزینه اي را براي بیشتر آلوده کردن اعمال میکنند.این نگرش، فرصت مقابله با منابع آلودگی که به راحتی با اشکال سنتی قابل کنترل نیستند را فراهم نموده و براي آلوده کننده ها بهانه اي جهت بهبود الزامات نظارتی موجود فراهم میکند. مزیت منحصر بفرد سیاستهاي انگیزشی نسبت به اشکال سنتی نظارتی، بهره گیري از نیروي بازار در راستاي کاهش خطرات زیست محیطی و سلامتی است.
این ویژگی، بخصوص در مواردي که مقررات سنتی بی اثر هستند، بسیار کارا خواهد بود.در سیستمهاي نظارتی سنتی، صاحبان منابع آلوده کننده هیچ هزینه اي را براي رها نمودن آلودگی نمی پردازند. لذا انگیزه اي براي انجام کارهاي بیشتر از نیاز مقررات تعیین شده - حدود انتشار یا استفاده از تکنولوژي خاص - نخواهند داشت. [4]با ایجاد انگیزه هاي بازاري، بدلیل صرفه جویی هاي هزینه اي، منابع آلودگی می توانند بعنوان ارزش اقتصادي در کاهش آلودگی دیده شوند.در نتیجه، تفاوت میان سیستم سنتی نظارتی و مشوقهاي اقتصادي می تواند منجر به منافع مختلف اقتصادي، زیست محیطی و بهداشت عمومی شود.
سیاستهاي انگیزشی تحت شرایطی می تواند به کاهشهاي بیشتري در آلودگی نسبت به مقررات سنتی دست یاید. براي مثال، شارژ آلودگی در تشویق منابع آلوده کننده براي کاهش میزان انتشار کمتر از مقدار مجاز موثر است.سیاستهاي انگیزشی اغلب می تواند آلودگی را در هزینه هاي پایینتر از مقررات سنتی کنترل کنند.[4]به دلیل مزایاي شناخته شده و اثربخشی این سیاستها، استفاده از آنها بشدت مورد توجه قرار گرفته است. لذا درك صحیح این سیاستها بسیار با اهمیت می باشد.پاسخگویی به سئوالات زیر در راستاي درك صحیح این سیاستها بسیار با اهمیت می باشد.باتوجه به شرایط ایران روش شارژ انتشار از سایر روش ها مناسبتر به نظر میرسد.
هر نوع مشوق اقتصادي براي حل و رسیدگی به چه نوع مشکلاتی کاربرد دارد؟
آیا نوع خاصی از مشوقهاي اقتصادي براي استفاده در سطوح خاصی از دولت مناسبتر است؟ مشوقهاي اقتصادي چگونه در بهبود کیفی محیط زیست نقش دارند؟
از لحاظ اقتصادي چقدر کارآمد و مقرون به صرفه اند؟
تا چه میزان منجر به تغییرات تکنولوژیکی و نوآوري خواهند شد؟
چگونه می توان با بهره گیري از تجارب گذشته از مشوقهاي اقتصادي، کاربرد آنها را در آینده بهبود بخشید؟ [4,5]
دالس - - Dals در سال 1968 تجارت را پیشنهاد نمود و بیان کرد که الگوهاي بازارها در حقوق آلودگی بر حسب عملی بودن،کارایی،عدالت و انصاف ارجح و مقدم بر دیگر روش ها است.[6]در دهه پایانی قرن بیستم تیتنبرگ - - Tietenbergنمایان نمود که چون بیشتر اوقات استانداردهاي محیطی آب و هوا در ایستگاه هاي کنترلی مورد سنجش قرار میگیرند،تفاوت هاي خاص و قابل ملاحظه اي بین اثرات آلودگی بر روي این نقاط کنترل ناشی از پراکنش در توزیع مکانی منابع آلاینده یا مشخصه هاي مختلف فیزیکی محیط در طول یک آبراهه با یک زون آب و هوایی وجود خواهد داشت،که موجب اختلاف در هزینه هاي حاشیه اي میگردد که این نکته خود یکی از علت هاي رونق بازار تجارت کیفیت آب به شمار می آید..[7]
همچنین از موسسه هاي مهمی که در این زمینه فعالیت دارند میتوان به آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا - US-EPA - و اداره حفاظت منابع طبیعی - - NRCSآمریکا اشاره نمود.[8]به طور کلی میتوان گفت بررسی هاي متعددي بویژه در کشور آمریکا و منابع آبی آن صورت گرفته که بیشتر بر پایه حذف نیتروژن و فسفر تمرکز داشتند. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که اجراي مدل تجارت آلودگی در منابع آب علاوه بر دارا بودن مزایاي اقتصادي موجب دستیابی سریع به اهداف زیست محیطی شده و با ایجاد انگیزه مالی سایر ذي مدخلان تشویق به شرکت در طرح می کنند.[9]
-2 مواد و روشها
در دهه هاي گذشته انواع راهکارهاي بهینه سازي و شبیه سازي در برنامه ریزي و مدیریت سیستم هاي منابع آب مورد استفاده قرار گرفته اند .از جمله روش هاي مدیریتی می توان به روش کنترل کیفیت پساب تخلیه شده به آب هاي گذیرنده منطبق با استانداردهاي تخلیه در محل - - Emission Charge اشاره نمود .استانداردهاي مذکور از قابلیت محیط زیست در خودپالایی آلودگی ها بهره اي نبرده و هزینه هاي مورد نیاز براي تصفیه را افزایش می دهد و لذا روش هاي انگیزشی محسوب نمی شوند.اما استانداردهاي مبتنی بر کنترل کیفیت در نقطه خاص به نام نقطه پایش - - Ambient Charge می تواند تمامی منابع آلاینده در بالا دست نقطه را ملزم به تعامل با یکدیگر کرده و هزینه هاي کل تصفیه مواد آلاینده را کاهش دهد پس یکی از بهنرین روش هاي کنترلی بین منابع آلاینده استفاده از مدل تجارت آلودگی می باشد.
همچنین قابل ذکر است که میتوان با مدل هاي مناسب نشان داد رویکرد مورد بررسی در این مقاله در نهایت به رویکرد حداقل هزینه همگرا خواهد شد.[1,3]در این تحقیق با استفاده از روش هزینه حاشیه اي - - Marginal Costهزینه انتشار برآورد می گردد. - در اقتصاد یک مکتب اقتصادي وجود دارد بنام مکتب نئوکلایسک که تحلیل هاي آنها مبتنی بر تجزیه و تحلیل نهایی - marginal - می باشد. مفاهیمی که ریشه آنها در اقتصاد می باشد و نه در حسابداري از جمله marginal cost یا marginal utility - هزینه نهایی - .در واقع مفهوم نهایی اشاره به این نکته دارد که عامل مورد بررسی به ازاي یک واحد اضافی تولید یا مصرف و ...
چه تغییري می کند. مثلا هزینه حاشیه اي بیانگر آن است که به ازاي یک واحد اضافه در تولید چه تغییري در هزینه اتفاق می افتد. - این روش میخواهد بگوید که بین منابع آلاینده مختلف با اشکال پولی - - Monetary Figuresخاص خود براي تصفیه یا کنترل یک واحد بیشتر آلودگی فراتر از سطح کنترل فعلی - هزینه حاشیه اي - امکان رسیدن به یک مقدار مشابه هزینه حاشیه اي با لحاظ یک هدف کلی از تراز کنترل آلودگی مورد نیاز هر منابع آلوده کننده میسر تر است. با بیان ساده تر هرگاه هزینه حاشیه اي کاهش آلاینده هاي مورد نیاز براي هر منبع برابر باشد،هزینه کلی دستیابی به هدف که همانا کاهش کل آلودگی در حوضه بر استاندارد کیفی هر پارامتر است،حداقل خواهد شد.[3]
