بخشی از مقاله
چکیده
شرایط امروزی شهرها ایجاب میکند که دولت و سازمانها و نهادهای عمومی اقدام به بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کیفیت محیطزیست شهرها و توسعه پایدار از جهات مختلف نمایند. توسعه پایدار را فرآیندی تعریف کردهاند که طی آن نیازهای کنونی جامعه تأمین میشود. بدون اینکه توانایی نسلهای آینده برای تأمین نیازهایشان تحت تأثیر قرار گرفته باشد.برای سنجش و ارزیابی هر نوع توسعهای به شاخص و پارامترهایی نیازمندیم.
هدف این پژوهش شناسایی و ارزیابی شاخصهای زیست محیطی شهری در شهرستانهای استان گلستان میباشد. با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از سالنامه آماری جمع آوری شده است.
جامعه آماری 14 شهرستان استان گلستان و شاخصهای مورد بررسی 20 شاخص انتخابی است. برای تجزیه و تحلیل در این پژوهش از تکنیکهای برنامهریزی شهری و منطقهای - مدل تاکسونومی - استفاده شده است. برای محاسبه دادههای آماری پژوهش از نرم افزار رایانهای Excel و برای تهیه نقشه از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که شهرستانهای گرگان، گنبدکاووس و علیآباد بالاتر و شهرستان های گمیشان، گالیکش و بندرترکمن پایینتر از دیگر شهرستانها در توسعه زیست محیطی در استان گلستان قرار دارند.
مقدمه
یکی از ویژگیهای عصر ما شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها و به پیروی از آن، توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است تا سال 1900، از هر هشت نفر تنها یک نفر در مناطق شهری زندگی میکرده است اما قرن بیستم نیمی از جمعیت جهان شهرنشین شده است که دو سوم آن در جهان سوم زندگی می کنند
شهرنشینی به منزلهی دومین انقلاب در فرهنگ انسان، سبب دگرگونی در روابط متقابل انسانها با یکدیگر شده است که افزایش بهرهبرداری از محیط را تشدید میکند
ویژگیهای جوامع شهری امروز، سبب ناپایداری محیط طبیعی ومصنوعی شده است - دهداری و همکاران،. - 2:1394 امروزه به طور فزایندهای فرصتها و چالش-های اصلی جهان در شهرها متجلی گردیده است و رشد شتابان شهر نشینی در چند دههی گذشته و گسترش فعالیت-های صنعتی، زیرساختهای شهری را کاهش و در مقابل ضایعات زیست محیطی را به شدت افزایش داده است
در حال حاضر مسائل محیط زیستی یکی از مهمترین مسائل مطرح در سطح جهانی و در سطح ملی در بسیاری از کشورهای دنیا هستند و تا کنون کنفرانسها و نشستهای بینالمللی مهمی در این خصوص برگزار شده. و کشورها به معاهدات وکنوانسیونهای متعددی برای جلوگیری از بدتر شدن وضعیت محیطزیست جهانی متعهد شدهاند
بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی، در جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است
پایداری شهری، یک برنامه پیشرفت اجتماعی است که میکوشد نیازهای ساکنان شهرها را بشناسد، از منابع محیطی حفاظت کند و منابع اقتصادی و اجتماعی حاصل از آن را در تمام سطوح شهری تعمیم دهد
شورای بینالمللی ابتکارات زیست محیطی - ICLI - تأکید دارد که توسعه پایدار توسعهای است که خدمات اولیه محیطی، اجتماعی و اقتصادی را بدون تهدید محیطزیست، سیستمهای ساختمانی و اجتماعی که این خدمات به آنها وابستهاند، ارائه میدهد
رفتار انسان در محیط زیست باعث ایجاد عدم تعادل در روابط اجزای سازنده محیط شده است. اصل اول در حفاظت، بهبود و بهسازی محیط زیست، برقراری تعادل بین عوامل تشکیل دهنده محیط زیست وقتی عوامل تشکیل دهنده آن از لحاظ کمی و کیفی در شرایط مناسب باشند، محیط زیست در حال تعادل است هر گونه تغییر در هر کدام از عوامل باعث عدم تعادل می گردد و آنچه که موجبات عدم تعادل را فراهم می سازد، به طور کلی در قالب تخریب یا آلودگی ظاهرشده و منشأ این تخریب یا آلودگی انسان و عملکردهای وی در محیط زیست است که امروزه به عنوان معضلات زیست محیطی روند فوق العادهای دارد
امروزه دیگر توسعه یافتگی کشورها را صرفاً با پیشرفتهای اقتصادی ارزیابی نمینمایند. بلکه میزان پایبندی کشورها به مسائل زیست محیطی و رعایت اصول توسعه پایداری از جمله معیارهای ارزیابی توسعه یافتگی جوامع محسوب میشود
پژوهش حاضر بررسی و رتبهبندی توسعه یافتگی زیست محیطی شهرستانهای استان گلستان در بخش زیست محیط شهری که یکی از زیربناهای اصلی توسعه است، میباشد. و سعی برآن تا برنامهریزان و تصمیم گیرندگان را جهت هدفمند نمودن برنامهها مساعدت نماید.
مبانی نظری
تعریف محیط زیست تمام عرصه پیرامون حیات، شامل زمین، هوا و آب که افراد انسانی، گیاهان و جانوران در آن زندگی میکنند. بدینسان، محیط زیست جمع تمام شرایط و آثاری است که زندگی و رشد موجودات زنده را تحت تأثیر قرار میدهد
شهرها عامل اصلی ایجاد کنندهی ناپایداری در جهان به شمار میروند. بحث از پایداری و توسعهی پایدار، بدون توجه به شهرها و شهرنشینی بی معنا خواهد بود. در واقع، پایداری شهری و جهانی هر دو مفهومی واحدند. بروز بحران محیطی در شهرها و مسائلی همچون آلودگیها و...، مسائلیاند که امروزه تنها برای دانشمندان مسائل اساسی به شمار میروند، بلکه شهروندان و آحاد جامعه نیز روزانه با آن مواجهاند و محدودیتهای محیطی را به طور مستقیم درک میکنند
طبق تعریف توسعه پایدار دارای چهار بُعد میباشند که عبارتند از:
- 1توسعه زیست محیطی - 2توسعه اقتصادی - 3توسعه اجتماعی - 4توسعه حقوقی
بر اساس این تعریف گزارش برونتلند توسعه پایدار را به عنوان توسعه به صورتی که نیازهای جاری را برآورد سازد، بدون آنکه خلل و مشکلی در برآورد شدن نیازهای نسلهای آینده وارد نماید تعریف می-کند
پیشینه پژوهش
با مطالعه و کنکاش در متون علمی، به خصوص گزارشها، تحقیقات و پروژههای انجام شده در حوزهی محیط زیست، از جمله شاخصهای محیط زیست، به موارد مختلفی در ارتباط با موضوع حاضر بر میخوریم که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره میگردد.
مختاری و همکاران :1391 در پژوهش خود به بررسی ارزیابی راهبردهای محیط زیست، جهت استفاده در برنامه های توسعه منطقه ای توجه داشته است. وی با توجه به اهمیت ویژگیهای چند جانبه و منحصربهفرد سواحل مکران به ارزیابی اثرات محیطزیستی جهت توسعه این سواحل پرداخته است.
خسروی و همکاران :1393 در پژوهش خود به بررسی کیفیت مدیریت و سطح مخاطرات زیستمحیطی در روستاهای شهرستان زابل با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی - AHP - در محیط نرم افزار - ARC GIS - پرداخته است.
محمدی ده-چشمه و همکاران :1394 در پژوهش خود به تحلیل وضعیت محیطزیست کلان شهر اصفهان توجه داشته. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی تحلیلی است.
اسماعیلزاده و همکاران :1394 این پژوهش، پایداری محیطزیست شهرمحمودآباد را مورد بررسی قرار داده است.روش پژوهش مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی بوده و در تحلیل دادهها از مدل - - SWOT و ماتریس - QSPM - استفاده شده است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر بر پایهی توصیفی تحلیلی میباشد. اطلاعات مورد نیاز از سالنامهی آماری جمع آوری شده است. جامعه آماری 14 شهرستان استان گلستان و شاخصهای مورد بررسی 20 شاخص انتخابی است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش از تکنیکهای برنامه ریزی شهری و منطقهای - مدل تاکسونومی - استفاده شده است. برای محاسبه داده-های آماری پژوهش حاضر از نرمافزار رایانهای Excel و برای تهیه نقشه از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی و رتبه بندی زیست محیطی شهرستانهای استان در بخش زیست محیط شهری که یکی از زیر بناهای اصلی توسعه است میپردازد و سعی بر آن دارد تا برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان را جهت هدفمند نمودن برنامه ها مساعدت نماید.
