بخشی از مقاله
چکيده
در اين پژوهش هدف ارايه راهکارهايي براي توسعه پايدار شهري در همدان با رويکرد حفظ منابع طبيعي است که براي نيل به اين هدف ابتدا مروري به تعاريف و اصطلاحات گرديد . پس از آن روش تحقيق شرح داده گرديد که تحليل سوات و استقاده از برنامه ريزي استراتژيک انتخاب گرديده است که ابتدا به شرح مهمترين مدلهاي برنامه ريزي راهبردي پرداخته شده است و مدل سوات براي تحليل انتخاب گرديده است .در اين روش نقاط ضعف و قوت و فرصتها و تهديدات بيروني مورد شناسايي قرار گرفته اند. که اين موضوع منحر به ارايه راهبردهايي در جهار حوزه تدافعي و تهاجمي و برنامه ريزي و بحراني گرديده است .به طور مثال راهبرد هاي رعايت اصل " وحدت در عين کثرت " توسط مردم بر اي حفظ روحيه وحدت و اميد و حفظ کاربري اراضي و استفاده صحيح از منابع آب استان در حوزه تدافعي ارايه گرديده اند.
واژگان کليدي: توسعه پايدار، توسعه پايدار شهري، منابع طبيعي، شهر همدان ،برنامه ريزي راهبردي
مقدمه
از آنجا که شهرها بخش بزرگي از جمعيت دنيا را در خود جاي داده اند و اين جمعيت در آينده روبه فزوني است ، همچنين عامل اصلي توسعه فرهنگي و اقتصادي کشورها در واقع شهرها به شمار ميآيند و به دليل رشد و گسترش بيوقفه و روزافزون جمعيت شهرهاي بزرگ که عواملي ازجمله مهاجرت مردم از روستاها و شهرهاي کوچک و همچنين رشد مواليد و کاهش ميزان مرگ ومير باعث اين امر است ، توجه به توسعه شهرهاي بزرگ اهميت زيادي پيدا کرده است . اما نکته قابل توجه اينجاست که اين توسعه به چه قيمتي بايد صورت بگيرد؟آيا توسعه شهر ها بايد به قيمت نابودي زمين و منابع طبيعي آن تمام شود؟.
حال مسئله قابل اهميت اين است که توسعه اين شهرها چگونه و به چه صورتي بايد صورت گيرد که نيازهاي آيندگان را تأمين کند و با اصول توسعه پايدار مطابقت داشته باشد.در اين مقاله به اين موضوع مي پردازيم و آن را در مورد شهر همدان مورد بررسي قرار مي دهيم
سوال پژوهش
راهکارهاي توسعه شهري پايدار با رويکرد حفظ منابع طبيعي چيست ؟
تعاريف و اصطلاحات
توسعه پايدار:
اصطلاح توسعه پايا يا پايدار در اوايل سالهاي دهه ١٩٧٠ درباره محيط و توسعه بکار رفت . از آن زمان سازمان هاي بين المللي که خواهان دستيابي به محيطي مناسب و مساعد براي توسعه سودمند بودند نام خاص و ويژگي آنها در راهبرد توسعه پايدار نمود يافت . بکار بردن واژه توسعه پايدار بعد از کنفرانس ريودوژانيرو در سال ١٩٩٢ در محافل علمي فراگير شد(ضرابي و اذاني، ١٣٨٠: ١٣)
در سال ١٩٩٢ در «کنفرانس زمين » توسعه پايدار چنين تعريف شد: رفع نيازهاي نسل حاضر بدون مصالحه با
نسل هاي آينده در باره نيازهاي آن ها. کميسيون جهاني محيط زيست ، توسعه پايدار را اين گونه تعريف کرد:
«توسعه پايدار فرايند تغييري است در استفاده از منابع ، هدايت سرمايه گذاريها، سمت گيري توسعه تکنولوژي و تغييري نهادي است که با نيازهاي حال و آينده سازگار باشد.» کميسيون «برانت لند» درباره توسعه پايدار ميگويد: «توسعه پايدار به عنوان يک فرايند که لازمه بهبود و پيشرفت است . فرايندي که اساس بهبود وضعيت و از ميان برنده کاستيها ي اجتماعي، فرهنگي جوامع پيشرفته است و بايد موتور محرکه پيشرفت متعادل ، متناسب و هماهنگ اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تمامي جوامع و بويژه کشورهاي در حال توسعه باشد» (عباسپور، ١٣٨٦: ١٠٠٨)در حقيقت توسعه پايدار چشم انداري مهم و جديد در مديريت و سياستگذاري عمومي است که بطور گسترده اي خارج از ايالات متحده ظهور يافته است . اين مفهوم تلاش ميکند تا به نحو روشن تري نتايج آينده رفتارهاي کنوني را مورد توجه قرار دهد. توسعه پايدار زمينه هاي مختلفي را مورد توجه قرار ميدهد: تاثير گازهاي گلخانه اي، تغييرات آب و هوائي، تخريب لايه ازن ، تخريب زمين ، کاهش منابع غير تجديد پذير، آلودگي هواي شهرها(٢٠٠٠:٨١,Rao)
منبع :وبگاه شهرداري اصفهان
در سال هاي اخير پايداري نه تنها در ميان انديشمندان بلکه ميان عموم تبديل به واژه اي متداول شده است و اين ايده که پايداري بر مبناي اجماع و اصلاحات علمي پايه گذاري شده مورد انتقاد قرار گرفته است . پايداري سه مشخصه اصلي دارد:
الف ) زمينه پايدار منابع که از بهره وري جمعيت ها و اکوسيستم ها حاصل ميشود.
ب ) فراواني پايدار و تنوع زيستي گونه هاي فردي در زمينه اکوسيستم ها نسبت به بهره برداري انساني و به طور کلي تر مداخلات انسان
ج ) توسعه اقتصادي پايدار بدون تخريب منابع موجود براي نسل هاي آينده (١١٨٣-١٩٩٥١١٨١,Gatto)
توسعه شهري:
درک فرايند توسعه شهري در برنامه ريزي توسعه شهري و مديريت توسعه شهري پايدار نقش تعيين کننده اي دارد(,٢٠٠٤ ,masser &Cheng ). تاريخ شهرسازي و روند شهرنشيني نيز نشان از آن دارد که گسترش شهر در ابعاد کالبدي و ساير موارد وابسته به توسعه شهري به واسطه ضرورت هاي علمي باعث بروز روش ها و ابتکارات عمدتا مبتني بر ازمون و خطا شده اند، که حاصل نوعي ابهام و تناقض نظري و عملي در تصميم سازي و تصميم گيري براي شهرها بوده است . ( بمانيان و محمودي نژاد،١٣٨١: ١١-٥٩).
پرداختن به نظريات توسعه شهري هر چند در حوزه گسترش شهر تعميم و توصيف مي يابد، يادآور تفاوت ماهوي بين واژگان گسترش ، توسعه و پيشرفت است ، که هر کدام معاني متفاوتي به ذهن متبادر مي کنند. در مسايل شهري، رشد شهري و توسعه شهري عمدتا با هم يکي فرض مي شوند در منابع شهرسازي به کلمات و اصطلاحات متعددي بر مي خوريم که مهم ترين آن ها عبارتند از: گسترش ، گسترش فيزيکي گسترش کالبدي، گسترش شهري، گسترش مکاني ،گسترش مکان هاي شهري، توسعه محدوده هاي شهري توسعه فيزيکي، توسعه کالبدي، توسعه شهري، توسعه مکاني، توسعه کان هاي شهري، رشد شهري، رشد محدوده هاي شهريو...( بمانيان و محمودي نژاد،١٣٨١: ١١-٥٩).
منابع طبيعي:
به موجب مصوبه مجلس ، منابع طبيعي عبارت است از همه عرصه و اعياني جنگل ها، مراتع ، بيشه هاي طبيعي، اراضي جنگلي، چمن زارها، بوته زارها، نيزارها، تالاب ها، مرداب ها، اراضي مستحدث ، اراضي ساحلي، اراضي موات ، اراضي خالصه ، اراضي دولتي، اراضي بياباني و کوهستاني، کويرها، شنزارها، منابع خاک، آبراهه ها، بستر درياها، درياچه ها، خليج ها، جزاير، جنگل هاي دست کاشت ، پارکهاي آبخيز، پارکهاي جنگلي، نهالستان ها و ايستگاه هاي توليد بذر و نهال و ذخاير ژنتيکي عمومي، زيست بوم هاي طبيعي و اجزاي آن ، جنگل ها و مراتعي که در اجراي وظايف سازمان براي احيا، اصلاح و تبديل منابع ايجاد ميشود و ساير منابع مشابه که توسط .وزارت جهاد کشاورزي و سازمان ها و واحدهاي تابعه ايجاد شده يا ميشود(خبرگزاري فارس ،١٣٩١) در ماده ٣ طرح مديريت منابع طبيعي، جنگل ، جنگل طبيعي، جنگل حفاظتي، جنگل مخروبه ، اراضي جنگلي، جنگل دست کاشت ، قطعات پراکنده جنگلي، پارک جنگلي، ذخيره گاه ، بيشه طبيعي، درخت ، درختچه ، بوته ، نهال ، تنه يا ساقه ، يقه ، شاخه ، تاج ، هيزم ، اسپر، باغ ، طرح جنگل داري، پروانه حمل ، جنگل کاري، خاک، طرح مديريت مناطق بياباني، بيابان زايي، کوير، بيابان ، نيزار، طرح مرتع داري، مرتع ، چمنزار، قاچاق ، سيل ، رسوب ، طرح مديريت جامع حوزه آبخيز، حفاظت خاک، مناطق بحراني، عوامل آلوده کننده ، آلودگي خاص ، فرسايش خاک، حوزه آبخيز، کانون بحراني فرسايش بادي، فاضلاب ، شوراي عالي منابع طبيعي و امور اراضي، شوراي عالي حفظ حقوق بيت المال در منابع طبيعي و امور اراضي، پسماند، ارزيابي، نهالستان ، پايش ، ايستگاه توليد بذر و نهال ، تالاب ، اراضي دولتي، حريم دريا، درياچه و تالاب ، اراضي ساحلي، اراضي باير، اراضي داير، پيشگيري از سيل و کنترل سيلاب ، شوراي عالي منابع طبيعي و امور اراضي و ... تعريف شده است .(خبرگزاري فارس ،١٣٩١)
شهر همدان :
استان همدان يکي از استان هاي ايران است . مرکز اين استان ، شهر باستاني و کهن همدان است که هرودوت بناي آن را در سده هشتم پيش از ميلاد در دوران مادها به دست دياکو ذکر کرده است . مادها اين شهر را هگمتانه ناميدند و همدان صورت جديد هگمتانه است . استان همدان از لحاظ جمعيت ، چهاردهمين و از لحاظ مساحت ، بيست و سومين استان کشور محسوب ميگردد.جمعيت آن بر پايه سرشماري سال ١٣٩٠ بالغ بر ١٧٥٨٢٦٨ نفر بوده است .(مرکز آمار ايران ) بزرگترين شهرهاي اين استان عبارتند از : همدان ، نهاوند، ملاير استان همدان در غرب ايران بين مختصات جغرافيايي ٣٢ درجه و ٥٩ دقيقه تا ٣٥ درجه و ٤٨ دقيقه عرض شمالي ٤١ درجه و ٣٤ دقيقه تا ٤٩ درجه و ٣١ دقيقه طول شرقي قرار گرفته است که بخشي از رشته کوه زاگرس و فلات مرکزي ايران را شامل مي شود.(سازمان مديريت و برنامه ريزي) جلگه همدان به شکل فلات مرتفعي در بين يک منطقه کوهستاني وسيع قرار گرفته است و کوههاي اطراف ( آوج ، اسد آباد الوند و بيجار) اين جلگه را بمانند يک ناوديس در ميان گرفته اند . اين ويژگي موجب گرديده تا رطوبت منطقه مديترانه که تقريبا تا نزديکي کرمانشاه و سنندج پيش مي آيد امکان نفوذ به همدان را نيابد ، به طوري که در اين قلمرو آب و هواي قاره اي و نسبتا خشک حاکم گرديده است . .(سازمان مديريت و برنامه ريزي)
علاوه براين ر طي مطالعات تکتونيکي گسل هاي متعددي در اين منطقه در پيرامون و در محدوده شهري همدان و هم چنين در ارتفاعات الوند مشاهده شده اند که از روي ويژگي هايي به گسل هاي پيش از کواترنري و گسل هاي کواترنري تفکيک گرديدند. گسل هاي کواترنري (موضوع اصلي در اين پژوهش )، معمولا به صورت يک سيستم ظاهر شده ، طول آن ها نسبتا زياد بوده ، گسل هاي قديمي و مورفولوژي منطقه و هم چنين ساختار هاي قديمي را تحت تاثيرقرار مي دهند، به علاوه ساختار تقريبا خطي دارند که با ساختار اصلي زاگرس (-SE NW)در غرب کشور همخواني دارند .(حسيني دوست ،١٣٨٨)
گستره استان همدان توسط گسل هاي لرزه خيز بزرگي مانند گسل جوان اصلي زاگرس در غرب - جنوب غرب ، گسل تبريز در شمال و گسل آوج در شمال شرق احاطه شده است که فاصله آن ها نيز از مرکز استان و پيرامون آن زياد نمي باشد، لذا توان لرزه اي و شتاب بيشينه هر يک از آن ها مي تواند سبب فعاليت لرزه اي گسل هاي بخش مرکزي گردد. به اين سبب گسل هاي شناسائي شده در منطقه قادرند در وضعيت لرزه خيزي همدان و شهرک هاي پيرامون آن نقش مهمي ايفا نموده و خطر هاي ناشي از زمين لرزه و پيامد هاي آن را تشديد نمايند .(حسيني دوست ،١٣٨٨)
روش تحقيق
روش انجام اين پژوهش با توجه به نوع هدف آن استفاده از برنامه ريزي استراتژيک است که شرح کامل روش تحقيق را در صفحه هاي آتي خواهيم ديد.
برنامه ريزي استراتژيک فرايندي است که اکثر شرکتهاي موفق و صاحب نام دنيا از آن براي هدايت و پيشبردبرنامه ها و فعاليتهاي خود با افق ديد بلندمدت و درجهت دستيابي به اهداف و تحقق ماموريت سازماني بهره مي گيرند. اين نوع برنامه ريزي که تاکنون اغلب مورداستفاده سازمانهاي بزرگ واقع شده است ، اگر به درستيتدوين شود، به انتخاب استراتژي هايي منجر مي شود که درصورت اجراي صحيح و به موقع ، تعالي و پيشتازي سازمان را به ارمغان مي آورد.(آقا زاده ،١٣٨٥) اين رويکرد تلاش مي کند به اين سه پرسش پاسخ دهد:
