بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار شهري به عنوان یکی از آرمان بشري در هزاره سوم میلادي بوده که در این میان یکی از محورهاي کلیدي حمل و نقل فراگیر و عمومی و نیز رضایت مندي شهروندان از آن است. جابجایی و حرکت به عنوان نیاز اساسی زندگی بشر در تمام اعصار بوده و امروزه نیز با وجود تمام پیشرفت هاي الکترونیک در فضاي سایبري باز می توان حرکت را جزء جدایی ناپذیر زندگی محسوب نمود. در این مقاله به بررسی رضایتمندي مسافران از سیستم BRT در قالب روش پرسشنامه اي پرداخته شده است. بر این اساس روش مطالعه توصیفی-تحلیلی بوده که از ابزارهایی چون پرسشنامه، مشاهده - مشارکتی - ومطالعه اسنادي استفاده شده است.
در عین حال براي تحلیل داده هاي به دست آمده از تکنیک هاي آماري چون تحلیل عاملی و رگرسیون و غیره استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان دهنده اثرگذاري 4 عامل در رضایتمندي از سیستم BRT است. عوامل اساسی مستخرج شامل خدمات، سرعت، رفتا ر و خصوصیات فیزیکی اتوبوس ها میباشد. به عنوان نتیجهگیري نهایی می توان به اهمیت ابعاد اجتماعی و توجه به نگرش بهرهوران این سیستم اشاره کرد. در واقع تداوم عملکرد بهینه هر سیستم از جمله BRT نیا زمند بازنگري در ابعاد آن در قالب سنجش رضایتمندي می باشد. بر اساس نتیجه مستخرج شده از این مقاله می توان گفت ارتقاء خدمات به عنوان یکی از عوامل اساسی در پیش بینی رضایتمندي از سیستم BRT می باشد.
واژگان کلیدي:سیستم حمل و نقل BRT، رضایتمندي مسافران، کیفیت خدمات، تهران.
-1 مقدمه
توسعه پایدار به عنوان آرمان توسعه هزاره براي اولین بار در دهه هفتاد توسط برانتلند طرح و پس از فراز و نشیب هاي طولانی در نهایت در سال 2001 در قالب الگوي توسعه ﻫﺰاره1 با مد نظر قرار دادن هشت محور کلیدي صورت عینی به خود گرفت. این مجموعه طرح شده از سوي سازمان ملل متحده در افق 2015 به کنکاش ابعاد اساسی توسعه پرداخت که گزارش هاي ارائه شده حاکی از دستیابی نسبی به اهداف تدقیق شده، دارد. با فرارسیدن سال 2015 به عنوان سال انتهایی برنامه، مجموعه جدیدي تحت عنوان اهداف توسعه پایدار2 با مد ﻧﻈﺮ قرار دادن افق 2030 ارائه شد که به طور خاص در این مجموعه هفده گانه در هدف یازدهم به طور خاص به شهر فراگیر3 اشاره میکند. بدون شک یکی از ابعاد شهرهاي فراگیر دستیابی به حمل و نقل در دسترس تمام شهرندان است. در این میان اتوبوس هاي تندرو به عنوان یک نمونه بارز در فراگیري شهرها و نیز دستیابی به توسعه پایدار است.
شهرها را میتوان به ارگانیسمهاي زندهاي تشبیه کرد که با رشد خود نیازهایی جدیدي را ایجاد میکنند. به عبارتی دیگر رشد شهرها منجر به پیدایش نیازه ا جدید میگردد. مسلما یکی از نیازهاي بشر از آغاز تا کنون، نیاز به حرکت و جابجایی است. چنانکه در شهرهاي امروزي حرکت و جابجایی بخشی جدایی ناپذیر از زندگی بشر شهرنشین است. حال با گسترش جمعیت شهرها و ظهور عصر جدیدي از تکنولوژي ها، حملونقل نیز بنا به نیاز جامعه دچار تحولاتی شده است.با این حال، اگر افزایش جمعیت شهرها و گسترش آنها را به معناي چند برابر شدن مسائل و مشکلات موجود در شهرها ﺑﻪ همراه افزایش درخواست خدمات بدانیم، در این بین نهادها و مراجع مدیریت شهري که مسئولیت حل مشکلات وپاسخگویی به نیازها بر عهدة آنان است، با چالش هاي عدیده اي روبه رو خواهند شد.
یکی از موضوعات و نیازهاي اساسی در قالب سکونتگاههاي انسانی، به ویژه با شکل تبلور یافتهتر آن در شهرها، موضوع دسترسی و یا آمد و شد است که شکل فضایی آن در حوزه مسائل شهري، مقوله ترافیک و حمل ونقل شهري است که مسائل و چالشهاي مربوط به آن از دغدغه هاي اصلی مردم و مسئولان شهري به شمار میآید. به عبارتی دیگر یکی از ابعاد دستیابی به شهري سالم با الگوهاي بهینه زندگی در ارتباط با نوع سیستم حمل و نقل می باشد - مختاري موغاري، . - 1388یکی از راهحل هاي جدید که در ارتباط با حل معضلات ترافیکی کلانشهرها در سال هاي اخیر مطرح شده است، سامانه اتوبوس هاي تندرو یا BRT می باشند که می توان به تجربیات شهرهاي ایرانی چون تهران و تبریز اشاره کرد.
سیستم اتوبوس تندرو عبارت است از خدمات رسانی هماهنگ و سیستماتیک که با مدلهاي دیگر حمل و نقل در جامعه کاملا یکپارچه بوده و در مقایسه با سیستم هاي اتوبوسرانی معمولی و سنتی خدمات سریعتر، راحتتر و با قابلیت اطمینان ﺑﯿﺸﺘﺮي ارئه می دهد - . - Friberg, 2002 این سیستم به علت داراي بودن مزیتهاي مترو با عنوان متروي روي زمین4 نیز معرفی میشود - TAS Partnership Ltd, 2000 و عمران زاده، . - 1388 با توجه به اثرات مثبت انکاناپذیر این سامانه در جابجایی سریعتر با حجم وسیع تر مسافرین، این سوال مطرح است که این سامانه تا چه حد توانسته رضایت بهره-وران - مسافران - خود را تامین نماید؟ و اینکه چه عواملی به عنوان عوامل اصلی در رضایتمندي مسافران از این سامانه است؟
د ر عین حال از چه عاملی می توان براي پیشبینی رضایتمندي مسافران استفاده نمود؟ پاسخگویی به این سوالات تنها در چاچوب نظرسنجی و بهرهگیري از روشهاي تحقیق میدانی مقدور می باشد. مطالعات بسیاري در رابطه با BRT و ابعاد آن صورت پذیرفته است - & Aswanth, 2008 & Federal Transit Administration, 2004 & Friberg, 2002 Sperling,2009 و ارغوانی، 1385 و مرزبان راد و دیگران، 1384 و عمران زاده، . - 1388 در بررسی صورت گرفته از ادبیات مرتبط با موضوع این مقاله می توان گفت، در بیشتر موارد به طرح این موضوع پرداخته شده که علیرغم اثرات مثبت این سیستم حمل و نقل در زیست بوم شهري، در عین حال داراي نواقص و گاها کاستی هایی ا ست که لزوم رفع آن امري ضروري می باشد .
در این مقاله نیز با گذري بر ادبیات صورت گرفته در زمینه BRT و ابعاد آن، با روش تحقیق توصیفی و تحلیلی به بررسی سطح رضایتمندي استفاده کنندگان از این سیستم حمل و نقل پرداخته شده است. ابزار گرآوري داده هادر این تحقیق پرسشنامه و مشاهده می باشد.با توجه به آنچه که گفته شد میتوان گفت هدف اصلی این مقاله بررسی و شناسایی عومال اساسی در رضایتمندي مسافران از سامانه BRT در شهر تهران است. حال در راستاي هدف اصلی تحقیق اهداف فرعی نیز به قرار زیر قابل طرح است:
-بررسی و مطالعه رضایتمندي کلی مسافران.
-شناسایی عوامل اساسی رضایتمندي.
-تعیین پیش بینی کنندههاي رضایتمندي مسافران.
-2 ضرورت بحث
دلایل فراوانی وجود دارد که ارج حیت سیستم حمل و نقل همگانی نسبت به سیستم حمل و نقل خصوصی را تائید می نماید. که از جمله می توان به مواردي به صورت زیر اشاره کرد:
-1 بالاترین سطح خدمات براي استفاده کنندگان وسایل موتوري و عابران پیاده
-2 هزینه کمتر و مقرون به صرفه بودن با بالاترین سرویس دهی
-3 کمترین تاثیرات منفی بر کیفیت زندگی و محیط زیست
-4 همسو بودن با اهداف توسعه و رشد اقتصادي و سند چشم انداز 20 ساله کشور -5 هماهن گ بودن با سیاست هاي کلان برنامههاي عمرانی منطقهاي و ملی - ارغوانی، 1385 و مرزبان راد و دیگران، . - 1384
با توجه به شکل شماره 1 میتوان به مزیت اقتصادي و سطح خدمات BRT در مقایسه با سایر وسایل نقلیه پی برد.استفاده از وسایل نقلیه پرسرنشین بر مبناي اصل جابجایی مسافر بیشتر با خودروهاي کمتر از جنبههاي مختلف همچون تراکم، ایمنی،آلودگی هوا، مصرف ان رژي و مانند اینها به سایر گزینههاي ترابري برتري دارد - . - Cain,& Darido, 2009 مزایاي بهرهبرداري از وسایل نقلیه عمومی در بسیاري موارد در قالب تحلیلهاي محیطی - آلودگیها - ، روانی - آلودگی صوتی و شلوغی و مشکلات عصبی - ، اجتماعی - جرم - و اقتصادي مطرح میباشد - . - Robelo, 2003 به همین دلیل هر گونه تلاشی در راه ترغیب افراد به استفاده از وسایل نقلیه عمومی از قبیل اتوبوس سبب کاهش بسیاري از مشکلات ناشی از توسعه شهرنشینی-بویژه کلان شهرها- خواهد شد، اما از طرف دیگر یک سیستم حمل و نقل مناسب باید پاسخگوي نیاز شهروندان باشد . - Aswanth, 2008 -
یکی از این دست وسایل نقلیه عمومی، BRT می باشد. سیستم BRT یک سیستم حمل و نقل باکیفیت بالا، مناسب، راحت، سریع و با کمترین هزینه براي استفاده کنندگان، میباشد . - Sperling,2009 - در واقع سیستم BRT راه بسیار سودمندي را براي ارایه سطح کیفیت و کارایی بالا براي سیستمهاي حمل و نقل شهري مهیا می-سازد - . - Federal Transit Administration, 2004 دلایل اصلی اجراي سیستم BRT، هزینههاي توسعهاي کمتر و انعطافپذیري اجرایی بیشتر در مقایسه با سیستم حمل و نقل ریلی بوده است - . - TCRP, 2003: 72 امروزه سیستم حمل ونقل BRT تبدیل به یک روند کلی و همه گیر در کل جهان در زمینه توسعه سیستمهاي حمل و نقل عمومی شده است - . - Currie, 2005:41اما در عین حال وجود پاره اي مسائل و مشکلات منجر به روي گردانی برخی از شهروندان از این سیستم حمل و نقل عمومی میباشد. در واقع شهروندان وجود مشکلات ذیل در سیستم فوق را دلیل گرایش خود به استفاده از اتومبیلهاي شخصی میدانند:
•عدم راحتی و آسایش در ارتباط با موقعیت ایستگاهها و تعداد خدمات،
•ترس از جراحت و صدمه دیدن در ایستگاهها و داخل اتوبوس،
•کمبود ایمنی و سلامت در رابطه با توانایی راننده و مسیر اتوبوسها،
