مقاله قوتها و چالشهای توسعه حمل و نقل TOD با تأکید بر اتوبوس و ریل

بخشی از مقاله

قوتها و چالشهای توسعه حمل و نقل TOD با تأکید بر اتوبوس و ریل

چکیده

امروزه مشکلاتی مانند آلودگی هوا، گرههای ترافیکی، هزینههای بالای حمل و نقل و... موجب پایین آمدن کیفیت زندگی در شهرها بویژه کلانشهرها شده است. از این جهت، سالهاست که دستیابی به راهکارهایی جهت بهبود این وضعیت از دغدغههای مسئولان شهری میباشد. از جمله راهکارهای مطرح برای حل این مشکل استفاده از حمل و نقل عمومی با محور TOD است.

هدف این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی تهیه شده، بررسی نقاط قوت و چالشهای استفاده از حملونقل عمومی با محور TOD و بصورت ویژه با تأکید بر استفاده از اتوبوس و حمل و نقل ریلی است. پرسش اصلی آن است که آیا TOD راهکار مناسبی برای برطرف کردن معضلات کنونی شهرهاست؟ فرضیه مدنظر آن است که با استفاده از TOD میتوان وضعیت کنونی شهرها را تا حدودی بهبود بخشید.

نتیجه آنکه هر دو روش دارای مزایا و معایبی میباشند. برای مثال، استفاده از اتوبوس و BRT برای مناطق جمعیتی با تراکم پایین مناسبتر و هزینه اجرای آن در زمان اجرای طرح کمتر است ولی اجرای موفق TOD با محوریت اتوبوس مشکلتر از اجرای TOD با محوریت ریل است. همچنین، هزینه اجرای حملونقل ریلی در زمان اجرای طرح زیاد است ولی در درازمدت این هزینه برای شهر مفید خواهد بود.

کلمات کلیدی: حمل و نقل عمومی، TOD، اتوبوس، BRT، حمل و نقل ریلی

-1 مقدمه

بهرهمندی از یک مسافرت بدون دردسر و بدون تأخیرات خستهکننده از جمله حقوق اساسی شهروندان یک شهر می-باشد. این در حالیست که امروزه افزایش روز افزون جمعیت شهرها و به تبع آن افزایش تقاضای سفر، سیستم حمل و نقل شهری و بویژه حمل و نقل عمومی را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. این مشکلات از آنجا ناشی میشود که با بالارفتن تقاضا برای سفرهای درون شهری، تسهیلات موجود جوابگوی این نیاز نیست.

بنابراین، جهت ایجاد حرکتی روان و متناسب با نیاز جامعه، باید یک شیوهی مناسب حمل و نقل در نظر گرفته شود که این شیوه برای کسب محبوبیت و مقبولیت در جامعه باید امکان ایجاد ارتباط مناسب بین مدلهای مختلف را طی یک سفر منفرد درون شهری فراهم نماید؛ به گونهای که هدف مورد نظر یعنی سفر درون شهری روان و بدون تأخیر همراه با دسترسی آسان، ایمنی، راحتی و... برای شهروندان تأمین گردد.

در این پژوهش، ابتدا تعاریف مرتبط با موضوع مطرح میگردد. سپس، با معرفی ویژگیهای سیستم حمل و نقل وابسته به اتوبوس و سیستم حمل و نقل ریلی به مقایسه این دو نوع سیستم حمل و نقل عمومی و قوتها و چالشهای آنها پرداخته میشود.

-2 مبانی نظری پژوهش

-1-2 تعریف حمل و نقل شهری

سیستم حمل و نقل شهری عبارتست از مجموعه منظمی از زیرساختارهای به هم پیوسته که به منظور جابجایی مسافر و کالای مجاز همراه وی و جلب رضایت و خشنودسازی مسافر به ارائهی خدمات به ایشان میپردازد. انواع سیستم-های رایج حمل و نقل شهری شامل خودروهای سواری شخصی، تاکسی و مسافرکش شخصی، اتوبوس و مینیبوس (دیزلی، گازسوز، برقی)، مترو، قطار سبک شهری (LRT)، تراموا و مونوریل میباشد (منتظری، 1389، .(2

حمل و نقل شهری به عنوان بخشی از کل سیستم حمل و نقل، یکی از اجزای سیستم ارتباطات شهری است که با هدف دسترسی بین کاربریهای مختلف در محدوده شهر، کار عبور و مرور و جابهجایی انسان و کالا را بین این کاربریها برعهده داردمعمولاً. در سیستمهای حمل و نقل شهری، فاصله زمانی مهمتر از فاصله مکانی است (Grava, .2004, 8)

به طور کلی منظور از حمل و نقل شهری، جابهجایی مردم و کالاها در داخل شهرهاست. این جابهجاییها که خود از وجود مبادلات کالاها و خدمات و فعالیتهای اجتماعی و تفریحی در سطح شهرها تأثیر میپذیرد، نه تنها بر روی

2

ساخت شهری و اندازه و توسعهی شهرها تأثیر مینهد، بلکه انتخاب سیستم مطلوب حمل و نقل هم خود به اندازه شهر و چگونگی ساختار شهری منطقه مورد نظر بستگی دارد (عابدینی درکوش، 1383، .(162

اصولاً حمل و نقل شهری در سه گروه عمده تعریف میشود که عبارتند از: حمل و نقل همگانی، حمل و نقل فردی و حمل ونقل کالا. در این بین هدف حمل و نقل همگانی یا عمومی فراهم کردن تحرک و دسترسی دسته جمعی در بخشهای خاصی از شهر است (عمرانزاده، 1389، .(23

سیستمهای حمل و نقل عمومی از زیرمجموعههای حمل و نقلهای درون شهریاند که از دیدگاه مهندسان ترافیک در اولویت نخست راهکارهای بهبود وضعیت تردد و توسعه شهری جای دارند (لقمانی، 1386، .(2 لذا سیستم حمل و نقل شهری که بیشترین کارایی و اثربخشی را در حمل و نقل همگانی دارد با درنظر گرفتن عوامل فوقالذکر و مشخصههای ذیل باید انتخاب گردد:

ایمنی، راحتی، سرعت و ظرفیت جابجایی مسافرین برنامه زمانبندی دقیق اعزام انواع وسائط حمل و نقل شهری-ارزیابی اقتصادی ساخت، تعمیر و نگهداری و بهره برداری از سیستم جلب رضایت مسافرین و خشنودسازی ایشان جلوگیری از دوبارهکاریها و بهرهبرداری از سیستمهای موازی با یکدیگر در جابجایی مسافر (منتظری، 1389، .(1 روشهای متنوع حمل و نقل عمومی عبارتند از: تاکسیها، ونها، تاکسی یا اتوبوس تلفنی، مسافرکشهای شخصی، اتوبوسهای اجارهای، خودروی اشتراکی، اتوبوسهای منظم، حمل و نقل سریع (حمل و نقل ریلی سریع سبک)، حمل

و نقل سریع چرخ لاستیکی، حمل ونقل ریلی سریع سنگین (صفارزاده، 1381، .(42

حمل و نقل سریع اتوبوسی میتواند خدمات حمل و نقلی با کیفیت بالا را با بخشی از هزینههای سایر گزینهها تأمین کند. مشکل انبوهی ترافیک، رشد پراکنده شهری، رکود اقتصادی مرکز شهر و آلودگی هوا همه مشکلاتی هستند که به وابستگی بیش از حد به ماشینهای شخصی مربوط میشوند. این شرایط باعث شده است که نیاز به خدمات حمل و نقل عمومی با کیفیت بالا به منظور اصلاح یا از بین بردن چنین شرایطی مطرح شود. در این شرایط، اتوبوس-های سریعالسیر به عنوان گزینهای جذاب و کارآمد در مقایسه با اتومبیلها، نیازهای دسترسی به مراکز شهری، محلهها و حومههای شهری میلیونها نفر از مردم را برآورده میسازند (عمرانزاده، 1389، .(23 سیستمهای سریع در دو دستهی عمدهی ریلی و چرخ لاستیکی جای میگیرند که انواع آن عبارتند از: مترو، قطار سبک شهری3 و تراموا، مونوریل4 و سیستم سریع اتوبوسی.5

3

-2-2 تعریف TOD6

TOD یا توسعه بر مبنای حمل و نقل، توسعهای است فشرده، با کاربریهای مختلط و محوطههای دوستدار پیاده در اطراف ایستگاههای حمل و نقل که استراتژی بسیار رایجی است برای تشویق به توسعه هوشمند بخصوص در استرالیا و آمریکا .(Renne 2008, 1)

در تعریفی دیگر، ماهیت TOD اینگونه بیان شده است:

TOD میتواند زمینه برای توسعههای با تراکم ببشتر مناسبسازی نماید. همچنین، میتواند توسعه جدیدی باشد برای ساختمانهایی که برای اهداف عبوری و ترانزیتی طراحی شدهاند (California Department of Transportation .2002, 3)

در دهههای اخیر، TOD به عنوان ابزاری برای جلوگیری از رشد بیرویه شهری و ترویج رشد هوشمند شناخته شده است .(Jenks 2005,1)

-3-2 انواع سیستمهای حمل و نقل عمومی شهری

-1-3-2 سیستم اتوبوس

الف) اتوبوس

از جمله وسائط حمل و نقل شهری رایج در سطح شهرها، اتوبوس میباشد که سه نوع متداول آن عبارتست از: اتوبوس برقی7 ، اتوبوس دیزلی، اتوبوس گازسوز.

حریم سیر و حرکت اتوبوس برقی در مقایسه با سایر وسائط نقلیه ریلی از حفاظت و انحصار بسیار کمتری برخوردار است. در قوسها راحتتر از مترو، منوریل و قطار سبک شهری (LRT) گردش مینماید و شتاب ترمزگیری بیشتری در مقایسه با مترو، مونوریل و قطار سبک شهری داشته و سریعتر توقف مینماید. ظرفیت جابجایی مسافر و

سرعت متوسط هر سه اتوبوستقریباً شبیه یکدیگر بوده ولی هزینه خرید تجهیزات ثابت و متحرک و تعمیر و نگهداری اتوبوس برقی بیشتر از گازسوز و گازسوز بیشتر از دیزلی میباشد (منتظری، 1389، .(4

ب) BRT8

در مقایسه با انواع شیوههای حمل و نقل عمومی، گسترش و بهینهسازی شبکه اتوبوسرانی، بخصوص روشهای نوین حمل و نقل اتوبوسی انبوهبر ( سریع اتوبوسرانی) از راهکارهای اصلی، کمهزینه و سریع در حل معضلات ترافیکی شهرهاست. از مهمترین اهداف این میتوان به افزایش مطلوبیت استفاده از اتوبوس، افزایش بازده انتقال مسافر، کاهش آلایندههای زیستمحیطی و مصرف سوخت و ارتقای وضعیت ترافیک اشاره کرد (حوزه معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، 1388، .(24

در کل، افزایش زیاد سرعت اتوبوسها، افزایش تعداد مسافران سیستم اتوبوسی و ارتقای کیفیت زیستمحیطی (کاهش آلودگیهای صوتی و هوایی) در شهرهای بزرگ اصلیترین تأثیرات پیادهسازی سیستمهایBRT در شهرها بودهاند (عمرانزاده، 1389، .(26

از BRT در فارسی با عنوان اتوبوس تندرو و سریعالسیر یاد می گردد. در سالهای دههی هفتاد مفهوم بهبود سیستم-های اتوبوسی در قالب BRT شکل گرفتند. بعد از آن در اواسط دههی نود میلادی توجه ویژهای به سیستمBRT شد

.(Vukan and Vuchic, 2005, 15)

BRT تعریف دقیق و صریحی ندارد. رایت9 آن را اینچنین تعریف میکند: »سیستم حمل و نقل عمومی انبوه اتوبوس محور است که حمل و نقل شهری سریع و راحت و مقرون به صرفهای را به ارمغان میآورد.« همچنین، لوینسون10 و همکاران این سیستم را اینگونه تعریف میکنند: »نوعی از حمل و نقل سریع انعطافپذیر و چرخ لاستیکی11 که عناصری چون ایستگاه، وسایل نقلیه، خدمات، مسیرهای حرکت و ITS را در قالب سیستم یکپارچهای، با هویت مشخص و قوی ترکیب میکند.(Matsumoto, 2008, 4) «

توماس نیز این تعریف را ارائه میدهد: BRT» مدلی از حمل ونقل سریع است که میتواند کیفیت حمل و نقل ریلی و انعطافپذیری حمل و نقل اتوبوسی را با هم ترکیب کند.( Lloyd Wright, 2003, 1) «

5

گزارش 12TCRP که طی آن مطالعات جامعی بر روی سیستم BRT در کشورهای مختلف صورت گرفته است، BRT را اینگونه تعریف میکند: BRT» مدل سریعالسیر و انعطافپذیر حمل و نقل عمومی است که عناصری چون ایستگاهها، وسایل نقلیه، خدمات، خطوط ویژه و ی هوشمند حمل و نقل (ITS)13 را در قالب سیستم واحدی، با خصوصیات مثبت فراوان که هویت جدیدی را نیز شکل میدهد، یکپارچه میکند؛ لذا متناسب با بازاری که برای آن خدمترسانی میکند و شرایط فیزیکی و کالبدی محیط طراحی و اجرا میشود. به طور خلاصه، BRT سیستم منسجمی از تسهیلات، خدمات و مطلوبیتهایی است کهمجموعاً سرعت و پایداری و هویت حمل و نقل اتوبوسی را بهبود بخشیده است. BRT در بسیاری جوانب یک LRT یا قطار سبک شهری با چرخهای لاستیکی است؛ ولی با انعطاف-پذیری اجرایی بالاتر و هزینههای سرمایهای و اجرایی کمتر.( TCRP, 2003, 1) «

در آسیا تا سال 2000 تجربه ایجاد BRT خیلی محدود بود. این سیستم اولین بار در قالب سیستمی کامل در ناگوتای ژاپن و تایپه پایتخت تایوان مورد توجه قرار گرفت. گسترش BRT در قاره آسیاعمدتاً از سال 2004 اتفاق افتاد و در شهرهای جاکارتا، سئول، پکن و بانکوک این سیستم اجرا شد (عمرانزاده، 1389، .(25

در کل، BRT یک سیستم حمل و نقلی مشتری محور و با کیفیت بالا است که حمل و نقل شهری سریع، راحت و مقرون به صرفهای را ارائه میدهد (زیاری، 1390، .(81

علاوه بر مشکلات سیستم اتوبوسرانی موجود که باعث شکلگیری شکل ارتقا یافتهی آن با عنوان BRT شده است، ضرورتهای زمانی دیگری چون بزرگتر شدن شهرها، افزایش جمعیت و بالا رفتن مسافرین حمل و نقل عمومی را بهمراه مسائل زیستمحیطی در کنار پیشرفتهای نوین در عرصه الکترونیک و فناوری اطلاعات و تکنولوژی وسایل نقلیه را نیز نباید از نظر دور داشت. کل عوامل فوق در مجموع شرایطی را بوجود آوردهاند که باعث تحول سیستمهای ناکارآمد گذشته به سیستمهای کارآمدتر شده است (زیاری، 1390، .(81

تصویر :1 عوامل مؤثر در شکلگیری سیستم BRT

مأخذ: عمرانزاده، 1389، 24

6

این سیستم حمل و نقل، سیستمی است که براساس شش عنصر مسیر حرکتی، ایستگاه، اتوبوس، نحوه پرداخت کرایه، آی تی اس و سرویسهای خدماتی و ایجاد یکپارچگی بین آنها شکل میگیرد (زیاری، 1390، .(81

ویژگیهای شاخص اینگونه خطوط در تعاریف عمدهی بینالمللی عبارتند از:

· استفاده از اتوبوسهای دارای ظرفیت بالا (انبوهبر) مانند اتوبوسهای دوکابین و... ؛

· عدم وجود پله در اتوبوسها جهت تسهیل ورود و خروج مسافرین (Low Floor)؛

· استفاده از خطوطکاملاً تفکیک شده و ایزوله جهت تردد اتوبوس؛

· پرداخت کرایه خارج از اتوبوس؛

· استفاده ازاتوبوسهای مجهز به های هوشمند حمل و نقل (نظیر ی مکانیاب) (حوزه معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، 1388، .(24

اتوبوس تندروی ایدهآل و مطلوب دارای ویژگیهای زیر میباشد:

(1 مسیر ویژه: در اتوبوس تندرو یک خط ویژه به آن اختصاص داده میشود. بنابراین میتواند جدای ترافیک شهری فعالیت کند که این امر موجب میشود سرعت اتوبوسها افزایش و خطر تصادف با وجود افزایش سرعت کاهش یابد.

(2 پوشش کامل: مسیر ویژهی اتوبوسهای تندرو میتواند از تمام خیابانهای سطح شهر در صورت نیاز عبور نماید.

(3 کارایی بالا: این قادر خواهد بود تعداد زیادی از مسافرین را در کمترین زمان ممکن و حتی در زمان ترافیک سنگین و با هزینه کم جابجا کند.

4( اولویت دادن به اتوبوس: به موجب این سیستم، اولویت حرکت با اتوبوسهای تندرو خواهد بود و وسایل نقلیه دیگر در تقاطعها نمیتوانند مانع حرکت آن شوند.

(5 وسایل نقلیه تراموا مانند: از جمله پیشرفتها در این زمینه استفاده از اتوبوسهای چند کابینه و اتوبوسهایی که روی مسیر ویژه حرکت میکنند است. از جمله مزیتهای استفاده از چنین اتوبوسهایی عبارتند از:

- بهبود کیفیت مسافرت (از طریق اتوبوسهایی که روی مسیر ویژه حرکت میکنند)؛

- افزایش حجم مسافربری (به وسیله اتوبوسهای چند کابینه)؛

7

- کاهش هزینه (به وسیله اتوبوسهای برقی) (زیاری، 1390، .(86

اتوبوسهای BRT از عناصر مهم سیستم حمل و نقل عمومی بشمار میآیند. بنابراین، از آنجایی که مسافران معمولاً مهمترین زمان را در آن طی میکنند، این اتوبوسها در اکثر موارد تمیز، مدرن و کارآمد هستند. ضمناً این اتوبوسها باید از نوعی باشند که آلودگی را کاهش دهند و دسترسی به اتوبوسها را برای افراد معلول و خاص راحتتر کنند. بعلاوه، بیشتر سیستمهای BRT موجود از اتوبوسهای با کف پایین و بدون پله استفاده میکنند تا سوار شدن مسافرین با سرعت و راحتی بیشتری انجام گیرد (صلواتی، 1386، .(23

- تأثیرات مثبت و مطلوب سیستم BRT

از جمله مهمترین تأثیرات مثبت سیستم BRT میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

(1 تعداد مسافرین

در سیستم BRT به نظر میرسد به دلیل افزایش سرعتها و خدماترسانی مکرر آنها، این سیستم توانایی جذب و نگهداری مسافرین جدید حمل و نقل عمومی را داراست (زیاری، 1390، .(85

(2 کیفیت زیستمحیطی و کاهش آلودگی هوا

سه مکانیزم بالقوه بهبود زیست محیطی که نتیجهی اجرای سیستم BRT میباشد، به شرح زیر است:

الف) تأثیر تکنولوژی: کاهش انتشار گازهای آلاینده به دلیل استفاده از تکنولوژی به روز نیروی محرکه اتوبوسها؛

ب) تأثیر تعداد مسافرین: مسافرین مختل شده از وسایل حمل و نقل شخصی و تاکسیها که تعداد مسافرین حمل و نقل عمومی را افزایش میدهد؛

ج) تأثیر سیستمی: کاهش انتشار گازهای آلاینده از طریق ترافیک و کاهش توقفهای زیاد (زیاری، 1390، .(85

(3 سرعت اتوبوسها

علت افزایش سرعت اتوبوسهای سیستم BRT حرکت آنها در مسیرهای انحصاری ویژه است. سرعت این اتوبوسها بستگی به فاصلهبندی ایستگاهها و زمان توقف در آنها دارد (زیاری، 1390، .(84

8

(4 سایر وسایل نقلیه

ایجاد سیستم حمل و نقل BRT موجب کاهش فضا برای سایر وسایل نقلیه در این مسیر میشود. با اولویت و حق تقدم قائل شدن برای اوتوبوسهای BRT و وخیمتر شدن اوضاع برای حرکت سایر وسایل نقلیه، رنندهها مجبور میشوند به دنبال مسیرهای دیگری برای خود بگردند یا از سیستم حمل و نقل عمومی استفاده کنند (زیاری، 1390، .(85

(5 تأثیرات اقتصادی

از جمله مهمترین تأثیرات اقتصادی سیستم حمل و نقل BRT استخدام کارگر هم در طول ساخت و هم در طول اجرای سیستم و دسترسی بیشتر گروههای کم درآمد به خدمات میباشد (زیاری، 1390، .(86-85

-2-3-2 حمل و نقل ریلی

تاریخچه صنعت حمل و نقل ریلیتقریباً به سال 1830 میلادی برمیگردد که در نیویورک از یک وسیله نقلیه ریلی که به وسیله چند اسب کشیده میشد، استفاده میگردید. هر چند که این وسیله از امکانات رفاهی لازم برخودار نبود ولی به سرعت در شهرها متداول گردید و اولین وسیله حمل و نقل ریلی شهری در سال 1833 در خیابان چهارم نیویورک توسط شخصی بنام »جان ماسن« راهاندازی شد. اولین خط سریع زیرزمینی قطار ریلی در سال 1863 در لندن با استفاده از لوکوموتیوهای بخاری و در سال 1890 قطارهای برقی بوجود آمده و بتدریج در آلمان از تراموا و قطار شهری در سطح گسترده استفاده گردید (احمدزاده، 1389، .(70

- مزایای حمل و نقل ریلی

حمل و نقل ریلی در میان شقوق مختلف حمل و نقل، کمترین میزان مصرف انرژی و بیشترین بازده را دارا میباشد، که در بررسی نقش حمل و نقل ریلی در توسعه پایدار لازم است (احمدزاده، 1389، .(70 مزایای اقتصادی، اجتماعی، ایمنی بالا، اثرات زیستمحیطی مترو و قطارهای شهری برای همگان روشن بوده که در صورت برخورداری کامل از شبکه ریلی در کلان شهرها، مزایای فراوانی در زندگی روزمره شهروندان که با ترافیک سنگین و اتلاف وقت و انرژی و بروز ناراحتیهای عصبی روبرو هستند، به جای گذاشته و خواهد گذاشت. از جمله این مزیتها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

· کاهش زمان سفر؛

· افزایش سرعت جابجایی و تردد ایمن و با بالاترین تکنیکهای ممکن؛

· جلوگیری از اتلاف میلیاردها ریال سرمایه در تراکم ترافیک؛
· صرفهجویی در مصرف سوخت؛

9

· کاهش آلودگی هوا؛

· کاهش میزان تصادفات؛

· کمک به رشد اقتصادی و توسعه پایدار شهر؛

· کاهش تنشها و استرسهای ناشی از ترافیک؛

· افزایش امکان جابجایی مردم و در نتیجه امکان دستیابی به نقاط دور افتاده شهری؛

· توجه به مسائل زیستمحیطی با کاستن از حجم شبکههای حمل و نقل آلودهکننده؛

· امکان استفاده از ایستگاهها و تونلهای مترو به عنوان پناهگاه در مواقع اضطراری؛

· ایجاد گسترش فرهنگ نظم و ارزش والای وقت در زندگی روزمره شهروندان (احمدزاده، 1389، .(71-70

- ضرورت گسترش حمل و نقل ریلی شهری

بی تردید در جهان کنونی حمل و نقل ریلی درون شهری نقش خود را به عنوان یک سیستم حمل و نقل عمومی انبوه، سریع، ایمن، پاک، مطمئن، ارزان و راحت که بهرهگیری از آن بهبودهای عمده از جمله کاهش تراکم ترافیک خودروها در سطح شهر، کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف سوخت و حاملهای انرژی، ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و رونق کسب و کار ساکنین شهرها و حومه را به همراه دارد، بیش از پیش آشکار نموده است (حوزه معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، 1388، .(4

جنبههای کیفی و کمی ضرورت استفاده از قطار شهری عبارتند از:

· کاهش مصرف سوخت و صرفهجویی ارزی و ریالی؛

· کاهش حجم ترافیک و بهبود سطح رفاه عمومی و زندگی شهری و همچنین صرفهجویی در اتلاف وقت شهروندان؛

· امکان انجام سفرهای درون شهری در کلان شهرها و ایجاد ارتباط با حومه آنها؛

· تردد دقیق و ایمن با بالاترین فن آوری ممکن؛

· توجه به مسائل زیستمحیطی با کاستن از حجم شبکه حمل و نقل آلوده کننده (صرفهجویی در هزینه درمان و نظافت ناشی از هرگونه آلودگی)؛

· کاهش آمار تصادفات خودرویی شهری و جادهای حومه کلان شهرها و افزایش ایمنی حمل و نقل مسافری؛

· اصلاح حمل و نقل همگانی کلان شهرها و حومه (پایگاه اطلاع رسانی حمل و نقل ریلی ایران .(1391

10

در ادامه، به بررسی ویژگیهای انواع حمل و نقل ریلی به تفکیک پرداخته میشود.

الف) مترو:

منظور از مترو، که از جمله روشهای سریع حمل و نقل مسافر است، سیستمی است کهکاملاً در مسیرهای خاص و جدا از سایر وسایل نقلیه و عابرین حرکت میکند و مسیر آن عمداًت در زیر زمین است (منتظری، 1389، .(2

بخش متروی اتحادیه بینالمللی حمل و نقل عمومی، 5 شاخص مهم برای کارایی خدمات بهرهبرداری تعریف کرده است که عبارتند از:

-1 نظم در ارائهی خدمات (زمان انتظار و فاصله گذر)؛ -2 میزان تراکم مسافر؛ -3 در دسترس بودن؛

-4 وقتشناسی و اجرای به موقع خدمات؛

-5 قابلیت اعتماد خدمات.
شاخصهای 1 و 2 و 3 مواردی هستند که مسافران به عنوان کیفیت برتر از آن یاد میکنند (خبازنیا، 1390، 1 و .(6

مترو بدلیل فضای ساختی ورودیها و خروجیهای تعبیه شده، همچنین احتمال بروز خطرات گوناگون برای مسافران، نیاز به کنترل بسیار دقیق دارد (جمالی .(1391

- مزایای استفاده از مترو

مترو سیستم حمل و نقل همگانی پرظرفیت، سریع، پاک و راحت و منظمی است که به همراهی سایر های حمل و نقل شهری قادر به کاهش مشکلات ترافیکی در شهرهای بزرگ میشود. بنابراین توجه و سرمایهگذاری در احداث خطوط مترو زمانی سودمندتر خواهد بود که در کنار آن به توسعه و اصلاح معابر شهری، استفاده از سیستمهای نوین کنترل ترافیک، آموزش و فرهنگسازی در زمینه ترافیک به شهروندان و بخصوص کودکان و نوجوانان، توسعه و حمایت از سایر سیستمهای حمل و نقل همگانی و تشویق شهروندان به استفاده از آنها پرداخته شود (آفتابی-.(1391 2

مترو بعنوان پاکترین، سالمترین، سریعترین، ایمنترین و به طور کلی کارآمدترین شبکه حمل و نقل، نقش انکارناپذیری در حل مسائل اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی ناشی از معضل ترافیک دارد. از جمله مهمترین مزایای استفاده از این سیستم حمل و نقل عبارتند از:

11

· بهینهسازی حمل و نقل شهری و کم شدن مشکل ترافیک؛

· کاهش آلودهکنندههای زیستمحیطی بویژه کاهش آلودگی هوا در شهرها و بیماریهای ناشی از آن ؛

· کاهش زمان در سفرهای درون شهری، کاهش اتلاف وقت شهروندان، سرعت مناسب و سهولت در جابجایی؛

· گسترش فرهنگ نظم و انضباط با توجه به ارزش والای وقت در زندگی و ایجاد فضای اجتماعی آرام و آسوده؛

· تردد دقیق با فناوری بالا و ایمنی بسیار بالا، راحتی و آسایش مسافران؛

· کاهش تصادفات رانندگی؛

· کاهش مصرف انرژی؛

· قیمت پایین حمل مسافر و کاهش هزینه در سفرهای درون شهری (اسدی (1391؛

· کاهش مصرف سوختهای فسیلی (آفتابی-.(1391 2

ب) تراموا:

منظور از تراموا سیستمی برقی است که عمدتاً در سطح خیابان و در مسیر ویژه خود حرکت میکند و ترافیک آن با سایر وسایل نقلیه به صورت مشترک میباشد و اغلب تقاطعها به صورت همسطح بوده و اولویت حرکت با تراموا است.

در قوسها راحتتر از مترو، منوریل و قطار سبک شهری (LRT) گردش مینماید و شتاب ترمزگیری بیشتری در مقایسه با مترو، منوریل و قطار سبک شهری داشته و سریعتر توقف مینماید. با توجه به وجود سیستمهای حمل و نقل شهری نوین و کارا، استفاده از تراموا در حال منسوخ شدن میباشد (منتظری، 1389، .(4

ج) مونوریل:

سیستمهای حمل و نقل عمومی انبوه معمولاٌ به دو دسته سریع و غیر سریع تقسیم میگردند. سیستمهای انبوه مانند LRT، مترو و ترن هوایی میباشند که ترن هوایی نیز به دو نوع مونوریل و دو ریل تقسیم میشود. سیستم مونوریل شامل سیستم حمل مسافر با استفاده از یک ریل توسط قطار میباشد که مسیر حرکت آن اکثراً در ارتفاع قرار داشته ولی در سطح زمین یا زیرزمین مانند تونلهای مترو نیز امکان استفاده از آن وجود دارد. قدرت مانور مونوریل نسبت به سایر سیستمهای حمل و نقل بسیار بالا میباشد و میتواند به راحتی موانع را پشت سر بگذارد (سلیمانی، 1389، .(1

سیستم مونوریل به دلیل اینکه مسیر عبوری آن اغلب در ارتفاع قرار میگیرد و وسائل نقلیه آن قابلیت جابجایی تعداد زیادی مسافر را دارا هستند، راهحل مناسبی برای مشکلات ترافیکی شهرهای بزرگ در مسیرهای خاص است. حریم