بخشی از مقاله
چکیده
بخش بسیار مهمی از فعالیت های گردشگری در دنیا مبتنی بر بهره مند شدن از طبیعت است که امروزه اکوتوریسم نام گرفته است. چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت مانند دریاچه ها از کانون ها و جاذبه های توریست پذیر این نوع از گردشگری هستند. بنابراین شناخت پتانسیل ها و محدودیت های توریستی دریاچه دوقلوی سیاه گاو براساس شاخص تنوع زیستی گونه های جانوری موجود در آن موضوع پزوهش حاضر می باشد که می تواند تأثیر سازنده ای در برنامه ریزی مناسب برای توسعه ی گردشگری دریاچه و رفع مشکلات و مسایل آن داشته باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در مجموع تعداد 444 قطعه پرنده و 15 گونه جانور در محدوده دریاچه مذکور شناسایی گردیده است.
فراوانی گونه غالب در منطقه مورد مطالعه چهار گونه مرغ ماهی خوار، حواصیل و ... از پرندگان و انواع خرگوش، راسو، گرگ و ... می باشد. از تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده چنین نتیجه می گیریم که آستانه ی آسیب پذیری دریاچه به خاطر گردشگری بودن بالاست و نیازمند بازنگری و ارائه ی سیاست های مناسب و همچنین مدیریت واحد جهت رفع محدودیت ها و استفاده از قابلیت ها و توانمندی های آن می باشد. همچنین دریاچه نیازمند تعیین چارچوب نظام برنامه ریزی، مدیریت واحد جهت اداره امورات دریاچه، تدوین قوانین صریح و محکم، تبلیغات مؤثر و توسعه مشارکت محلی و ... می باشد.
-1 مقدمه
در سالهای اخیر توجه به تالاب ها و دریاچهها توسط کارشناسان و طرفداران محیطزیست و گردشگران بیشتر شده است. بهوجود آوردن چنین دیدگاهی در بین طرفداران حفاظت از محیطزیست و گردشگران طبیعت - اکوتوریست ها - توجه آن ها را به حفاظت هر چه بهتر از این اکوسیستمها و جلوگیری از هرگونه اقدامات شتابزده سوق داده است. دریاچهها به عنوان یکی از بارزترین زیباییهای خلقت، مفیدترین و در عین حال بدبیارترین اکوسیستم های طبیعت به شمار می روند.
این زیستگاه های حیاتی و متنوع از جمله نظام های حیات بخشی هستند که مطلقا جایگزین ندارند؛ اما هیچ یک از اکوسیستم های جهان به اندازه دریاچه صدمات ناشی از برخوردهای سطحی و کوته فکری بشر و تمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند و متأسفانه هنوز روند تخریب این بوم سازگان طبیعی که دهها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است. مداخله انسان عصر حاضر در طبیعت، تباهی منابع، به خطر افتادن حیات و ناپدید شدن گونه های مختلف جانوری و گیاهی ارزشمند را به دنبال داشته و توازن معقولانه حیات موجودات را در کره زمین بر هم زده است.
دریاچه و اکوسیستم های آبی به منزله سرمایه های باارزشند که تنظیم آب های زیرزمینی در محیط پیرامون، تعدیل میکروکلیما، شکار، صید پرندگان آبزی و ماهیان، تأمین منابع تعلیف دام و همچنین حصیر بافی و غیره، در گرو حفاظت منطقی از آنهاست. حفظ این سیستم های پیچیده اکولوژیک و سود جستن از منابع بی شمار اقتصادی، تفرجگاهی، ژنتیکی و غیره ، تنها منوط به مطاله و شناخت دقیق هر سیستم اکولوژیکی می باشد. بدیهی است که بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی انسان ها در چارچوب هر گونه هدف بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود و لزوم شناخت اکوسیستم ها به عنوان حساس ترین منابع جهانی که همواره با مشکلات متعدد زیست محیطی رو به رو می باشند، می تواند بنیانیترین گام در رفع این معضلات و حفظ این منابع غنی و مهم گردشگری به شمار آید.
برای حفاظت از دریاچه ها و گونههای جانوری موجود در این اکوسیستمها، شناخت این گونهها و ارائه تمیهداتی برای نجات گونههای در حال انقزاض آن ها که سبب جذب گردشگران بی شماری به سوی آن ها می شود، امری اساسی میباشد. تی و کابانبان - 2007 - با ارزیابی پایهای توان فیزیکی و اجتماعی- اقتصادی جنوب پولائوبنگی برای استفاده جهانگردی به این نتیجه رسیدند که هرچند این منطقه دارای کیفیتهای طبیعی است که برای اکوتوریسم جذاب است، اما حمایت های مالی و بنیادی باید دسترسی به امکانات را فراهم کند و چشماندازهای جهانگردی پایدار آینده را افزایش دهد.
اکوتوریسم به طور عام عبارت است از بازدید از هر منطقه ویژه جهانگردی با هدف مطالعه و لذتجویی که منطقه میتواند طبیعی، اجتماعی، یا فرهنگی باشد. سبک زندگی مردم محلی، مناظر طبیعی، آثار باستانی و تاریخی، منابع عمده اکوتوریسم محسوب میشوند. فعالیتهای اکوتوریستی منوط به آگاهی و احساس مسئولیت برای حفظ سیستم اکولوژیکی مجاز خواهد بود - شریفی، . - 1385 بحث تنوع زیستی از موضوعات بسیار مهم فعلی دنیا در زمینه حفاظت از حیات وحش است که نقطه عطف آن تشکیل کنوانسیون تنوع زیستی در کنفرانس سران زمین در سال 1992 می باشد - Elmberg, et . - al,1994 یکی محیط های آبی که از زیستگاه های مهم و با ارزش برای شمار زیادی از پرندگان محسوب می شوند، دریاچه ها و تالاب ها می باشند.
دریاچه ناحیه ای از مظاهر طبیعی خدادادی است که در روند پیدایش، خاک آن به وسیله آب های سطحی و زیرزمینی بصورت اشباع درآمده و در طی یک دوره کافی و شرایط عادی محیطی تشکیل شده و دارای توالی زیستی می باشد. این مجموعه اکوسیستم دارای جوامعی از گیاهان و جانوران ویژه است که امکان سازگاری در چنین شرایط اکولوژیکی را دارا می باشند - منصوری،. - 1364 دریاچه به مکانی اطلاق می شود که آب عامل اصلی برای محیط زیست گیاهی و جانوری آن می باشد، بنابراین کلیه مناطق رودخانه ای، دریاچه ای،کرانه های ساحلی ، جنگل حرا، استخر و حوضچه های پرورش ماهی و کانل ها و...که حداکثرعمق آب آن ها در هنگام جزر بیش از 6 متر نباشد اطلاق میشوند.
تنوع زیستی جهت ادامه حیات بشر، مسایل اقتصادی، پایداری و عملکرد اکوسیستم ها امری ضروری است - . - Simpson, 1949 پرندگان آبزی و کنار آبزی مهمترین موجوداتی هستند که دارای ارزش های زیبا شناختی، تفریحی، اقتصادی- اجتماعی و ارزش های دیگر هستند - Smith . - & et . al , 1996 بنابر بر آنچه که در بالا گفته شد بررسی دریاچه دوقلوی سیاه گاو آبدانان و شناسایی گونههای جانوری موجود در آن موضوعی مهم قلمداد میشود؛ چرا که با این بررسی میتوان یه دید کاملتری نسبت به این اکوسیستم آبی به دست آورد. افزون بر این، با شناسایی زیست بوم جانوری این دریاچه طبیعی، گامی مهم برای حفاظت از این گونهها و بویژه گونههای در حال انقراض آن که سبب جذب اکوتوریست ها به این منطقه مهم گردشگری شهرستان آبدانان می شود، برداشته شود.
-2 پیشینه تحقیق
با مروری بر پژوهشهای انجام شده پیرامون اکوسیستمهای آبی در جهان، ایران بویژه در غرب کشور به اهمیت دریاچه ها و تنوع های جانوری موجود در آن ها پی می بریم. بلندینگر - 2005 - فراوانی و تنوع اجتماع پرندگان کوچک در صحرای Monte در کشور آرژانتین را بررسی کرد و نتیجه گرفت متوسط غنای گونه ای در طول فصل زادآوری بیشتر بوده و به طور کلی فراوانی پرندگان طی فصول مختلف مشابه بود. بهروزی راد و همکار - - 1387 به شناسایی و مقایسه فصلی تنوع و تراکم پرندگان آبزی تالاب های بین المللی کلاهی و تیاپ در تنگه هرمز در طی دوره پاییز 1380 تا تابستان 1381 اقدام نمودند و نتایج آماری آنها با استفاده از فرمول کای اسکور نشان داد که حضور پرندگان ارتباط معنی داری با فصل دارند.
بهادری فر و همکاران - - 1389 در مطالعه ای به مقایسه تراکم و تنوع پرندگان آبزی زمستان گذران در دریاچه بزنگان و سد شهید یعقوبی استان خراسان رضوی پرداختند و نتایج آنها نشان داد که بیشترین میزان تنوع گونه ای را شاخص تنوع شانون- وینر و سیمپسون در دریاچه بزنگان دارا بودند. و همچنین تنوع گونه ای پرندگان آبزی در دریاچه بزنگان بیشتر از دریاچه سد شهید یعقوبی بوده، در صورتی که یکنواختی گونه ای در سد شهید یعقوبی بیشتر بود. احمد پور و همکاران - - 1389 به بررسی تغییرات تنوع و تراکم پرندگان آبزی و کنر آبزی تالاب بین المللی سرخرود در فصل پاییز اقدام نمودند و نتایج آنها نشان داد که از نظر غنای گونه ای منهینیک 2/8069 و مارگالف 0/5055، تنوع گونه ای سیمپسون 1/7339، پایلو 1/7412 و شانون وینر 3/8674 بود.
یزدان داد - - 1390 در پژوهشی به بررسی تنوع و فراوانی پرندگان در اکوسیستم های آبی استان خراسان رضوی اقدام نمود و به این نتیجه رسید که در طی دوره آماری، تنوع زیستی پرندگان در مناطق سد دوستی و رودخانه تجن، افزایش یافته است. و تغییرات تنوع گونه ای در رودخانه کشف رود حالت سینوسی دارد. ارزشهای گوناگون تالاب ها و اهمیت آنها در تامین نیازهای بشر سبب شده که سازمان محیط زیست در ارتباط با بوم سازگانهای تالابی تحقیق و بررسی وافری نماید. شناسایی و تعیین گونه های غالب در تالاب می تواند شاخصی از مطلوبیت محیط تالابی برای گونه ها باشد. یکی از مهم ترین شاخص های زیستی در محیط های تالابی پرندگان می باشند.
آن ها به خاطر تنوع و فراوانی، دارا بودن نقش مهم در چرخه غذایی، حضور گسترده و چشمگیر در زیست بوم های تالابی به یکی از مهمترین گروه های شاخص مهره داران در تالاب ها به شمار می روند. شهرستان آبدانان به دلیل با دارا بودن شرایط اقلیمی متنوع و برخورداری از اکوسیستم دریاچه های منحصر به فرد، یکی از مهمترین مناطق استان ایلام است، که همه ساله پذیرای پرندگان مهاجر و بومی آبزی و کنار آبزی می باشدکه در این تحقیق به بررسی تنوع زیستی دریاچه دوقلو سیاه گاو آن پرداخته شده است.
