بخشی از مقاله
چکیده
کنجد گیاهی روغنی است که آب و هواي گرمسیري را ترجیح می دهد. روغن کنجد از مرغوب ترین روغن هاي خوراکی می باشد. اهمیت تحقیق روي دانه هاي روغنی وقتی مشخص می گردد که بدانیم بیش از %90 روغن کشور وارداتی است. مناطق جنوبی کشور از جمله منطقه جیرفت و کهنوج یکی از مناطق مستعد تولید این محصول می باشد. شرایط خشکسالی و کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدود کننده تولید این محصول در مناطق خشک و نیمه خشک است. لذا با توجه به اهمیت تولید کنجد و مصرف بهینه آب در شرایط خشکسالی به منظور تعیین بهترین دور آبیاري براي تولید اقتصادي عملکرد کنجد در منطقه جیرفت آزمایشی در قالب بلوك هاي کامل تصادفی با هفت تیمار در سه تکرار از تیرماه 89، بمدت دو سال به مرحله اجرا درآمد.
در این آزمایش تیمارهاي دور آبیاري با استفاده از تبخیر تجمعی شامل تیمار یک: دور آبیاري براساس عرف زارع، تیمار دو: دور آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر تجمعی، تیمار سه: دور آبیاري پس از 120 میلیمتر تبخیر، تیمار چهار: دور آبیاري پس از 150 میلیمتر تبخیر، تیمار پنج: دور آبیاري پس از 180 میلیمتر، تیمار شش: دور آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر قبل از ظهور گل و دور آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر بعد از ظهور گل و تیمار هفت: دور آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر قبل از ظهور گل و دور آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر تجمعی از تشتک تبخیر بعد از ظهور گل بودند. پس از برداشت، مقدار عملکرد و اجزاء عملکرد اندازهگیري شد. نتایج نشان داد بین تیمارها تفاوت معنیداري از نظر تأثیر آنها بر عملکرد و اجزاء عملکرد وجود داشت.
با افزایش فاصله بین آبیاري ها عملکرد، اجزاي عملکرد و رشد گیاه کاهش یافت. به طوري که بیشترین مقدار این پارامترها از تیمار 2 به دست آمد. در هر صورت بهترین تیمار در این آزمایش تیمار شماره 7 بود که با توجه به شرایط خشکسالی شدید حاکم بر منطقه علاوه بر صرفه جویی 1000 m3/ha توانست بعد از تیمار شماره 2 عملکرد قابل ملاحظه اي را هم تولید نماید به طوریکه تفاوت عملکرد در این دو تیمار تنها 100 kg/ha بود.
-1مقدمه
کاشت دانه هاي روغنی از دیرباز بخش مهمی از کشاورزي جهان را تشکیل داده است. افزایش تولید این گیاهان در جهان در سال هاي 1970 - 1980 از 35 میلیون تن به 160 میلیون تن گواه اهمیت این محصولات است. اما در طی همین سال ها در کشور ما متأسفانه تولید دانه هاي روغنی نه تنها افزایش نیافته بلکه کاهش نیز نشان می دهد. اهمیت تحقیق روي دانه هاي روغنی وقتی مشخص می گردد که بدانیم 90 درصد روغن کشور وارداتی است - نجفی نیا و صفاري، . - 1390 کنجد گیاهی روغنی است که که آب و هواي گرمسیري را ترجیح می دهد. روغن کنجد از مرغوب ترین روغن هاي خوراکی است - خواجه پور، . - 1373 در حال حاضر سطح زیر کشت کنجد در منطقه جیرفت و کهنوج حدود 6000 هکتار بوده و مسئولین اجرایی درصدد افزایش آن می باشند.
کنجد به عنوان یک کشت تابستانه می تواند در تناوب محصولات جالیزي و غلات - گندم و جو - قرار گرفته و در برنامه ریزي هاي توسعه پایدار منطقه کارآمد باشد. کمبود آب یکی از عوامل اصلی محدود کننده تولید این محصول در منطقه می باشد. - Mensah et al., 2006 - نشان داده اند که محدودیت آب منجر به کاهش رشد و عملکرد کنجد می شود. - Hong et al., 1985 - دریافتند که کمبود آب در مرحله رشد رویشی می تواند عملکرد کنجد را به دلیل کاهش ارتفاع بوته تا نصف تقلیل دهد. نتایج تحقیقات - Nakagami et al., 2004., Ricardo et al., 2008 - نیز موید کاهش سرعت رشد گیاهان زراعی در شرایط تنش خشکی می باشند.
جلیلیان - Jalilian and Mohsennia ,2013 - ضمن مطالعه اثر آبیاري در زمان هایی که رطوبت خاك برابر 20، 60 و 80 درصد ظرفیت زراعی می باشد، مشاهده نمودند که با افزایش تنش وزن خشک اندام هوایی نشاهاي جو کاهش یافته و بیشترین میزان وزن خشک مربوط به تیمار 80 درصد بود. - Kassab et al., 2005 - با بررسی رژیم هاي رطوبتی و سیستم هاي آبیاري بر رشد و عملکرد کنجد دریافتند که عملکرد، میزان روغن دانه، ارتفاع بوته و تعداد کپسول در تیمار آبیاري به میزان 100 درصد نیاز گیاه، بیشترین و در تیمار 60 درصد نیاز آبی گیاه، کمترین مقادیر را به خود اختصاص داد و با افزایش کم آبی، پارامترهاي یاد شده کاهش بیشتري نشان دادند.
نظر به این که عملکرد کنجد تحت شرایط محیطی از جمله رطوبت خاك قرار می گیرد، درك ارتباط بین گیاه و مصرف آب و توسعه روش هاي مبتنی بر این دانش می تواند جهت دستیابی به حداکثر محصول مفید باشد. از آن جایی که نیاز آبی کنجد تا کنون به اندازه کافی مورد بررسی قرار نگرفته است، این پژوهش با هدف تعیین پاسخ کنجد به کم آبیاري در شرایط خشکسالی با توجه به کمبود شدید آب آبیاري و در عین حال اهمیت اقتصادي تولید این محصول در منطقه اجرا گشت.
-2مواد و روش ها
این پروژه به منظور تعیین مناسبترین دور آبیاري در طول مراحل رشد کنجد که توسط آن اقتصاديترین عملکرد کنجد حاصل گردید به مرحله اجرا درآمد. پروژه به صورت بلوكهاي کامل تصادفی با هفت تیمار دور آبیاري براساس تبخیر تجمعی از تشتک تبخیر بر رقمGL13 در جیرفت به مرحله اجرا درآمد. مصرف عناصر غذایی براساس آزمون خاك در کلیه تیمارها بصورت یکسان صورت پذیرفت. کشت بصورت ردیفی، فاصله بین ردیفها 60 سانتیمتر و فاصله بوتهها 10 سانتیمتر بود. هر کرت شامل چهار ردیف به طول 5 متر بود فاصله بین کرتها 120 سانتیمتر و فاصله بین تکرارها 2 متر بود. در این آزمایش تیمارهاي دور آبیاري عبارت بودند از:
-1 آبیاري مطابق با عرف زارع، - 2 آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر، -3 آبیاري پس از 120 میلیمتر تبخیر، - 4 آبیاري پس از 150 میلیمتر تبخیر، -5 آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر، -6 آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر قبل از گلدهی و آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر بعد از ظهور گل و -7 آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر قبل از گلدهی و آبیاري پس از 90 میلیمتر، تبخیر از تشتک تبخیر بعد از ظهور گل. پس از پایان آزمایش عملکرد دانه، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول اندازهگیري شد. دادههاي بدست آمده توسط نرمافزارهاي آماري مناسب با یکدیگر مقایسه گردید که نتایج آن در قسمت بحث و نتیجه آورده شده است.
-3نتایج و بحث
نتایج تجزیه خاك محل آزمایش و آب مورد استفاده در آبیاري این طرح در سال دو اجراي پروژه در جدول شمارههاي 1 و 2 آورده شده است. این نتایج نشان میدهد که خاك و آب مورد استفاده براي اجراي این طرح جهت کشت کنجد فاقد محدودیت بوده است. آنالیز واریانس عملکرد و اجزاء آن در جدول شماره 3 و مقایسه میانگینهاي مربوطه در جدول شماره 4 آورده شده است. تأثیر تیمارهاي دور آبیاري بر عملکرد و اجزاء آن معنیدار است - جدول شماره . - 3 اثر تیمارهاي دور آبیاري بر عملکرد، تعداد کپسول در بوته و ارتفاع بوته در سطح یک درصد و بر وزن هزار دانه، تعداد شاخه در سطح پنج درصد معنیدار است - جدول شماره . - 3
مقایسه میانگینها از طریق آزمون دانکن - جدول شماره - 4 نشان میدهد که تیمار شماره 2 - آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر - موجب تولید بیشترین عملکرد و اجزاء عملکرد شده است. به نظر میرسد افزایش فاصله زمانی بین دورهاي آبیاري سبب کاهش عملکرد و اجزاء آن میگردد و همچنین بررسیها نشان میدهد که هر چقدر مراحل ظهور گل، دانه بستن و پرشدن دانهها با کم آبی بیشتر مواجه باشند میزان عملکرد کمتر خواهد بود.
تیمار شماره 7 یعنی آبیاري پس از 180 میلیمتر تبخیر قبل از گلدهی و آبیاري بعد از 90 میلیمتر تبخیر بعد از گل موجب افزایش عملکرد و اجزاء آن بعد از تیمار شماره 2 شده است که این پاسخ منطقی میباشد زیرا در مراحل قبل از گلدهی بدلیل کوچکی بوته و کمی سطح برگها جذب توسط ریشه و تلفات آب از طریق تبخیر و تعرق کم بوده و در زمان توسعه ریشه و افزایش سطوح برگها - مراحل گلدهی و دانه بستن - که تلفات آب افزایش مییابد و نیاز به آب در این مراحل زیاد میباشد بدلیل کاهش فاصله زمانی بین دور آبیاري - آبیاري پس از 90 میلیمتر تبخیر - موجب تأمین آب کافی و افزایش عملکرد و اجزاء آن میگردد.
