بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی یکی از فرآیندهاي نوسان اقلیم می باشد و ویژگیهاي آن در ایران بهگونهاي است که هیج منطقهاي از کشور ایران در امان نیست، در واقع خشکسالی پدیدهاي نرمال و مسمتر با روندي آهستهتر از دیگر بلایاي ناشی از اقلیم میباشد که بخشهاي زیادي از جامعه را تحت تأثیر خود قرار میدهد. با توجه به حساسیت بسیار بالاي بخش کشاورزي، به ویژه محصولات زراعی آبی که در دورههاي خشکسالی دچار کاهش تولید میشوند، شناخت آن بسیار بااهمیت است. جهت شناخت آن از روش SIAP - روش دکتر خلیلی - ، و پهنهبندي دوره از نرمافزارGIS و روش کریجینگ استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که سال آبی 84-85 دوره خشک و82-83 دوره تر در منطقه میباشد، همچنین شدت خشکسالی در ایستگاههاي با ارتفاع بالاتر از سطح دریا بیشتر از ایستگاههایی است که در نقاط پستتر هستند، این در حالی است که مقدار بارش سالانه و ارتفاع در ایستگاههاي مورد مطالعه رابطه معکوس دارند. همچنین مشخص شد که نوسانات تولید محصول برنج در رابطه با نوسانات بارش روند تقریباً منظمی را دارند.
کلید واژهها: حوضه تالاب انزلی، خشکسالی،گیلان، روش .SIAP
مقدمه
خشکسالی عبارت است از کمبود بارش در دوره اي زمانی خاص که موجب کمبود رطوبت در خاك شود و کمبود منابع آب را سبب گردد و از این طریق فعالیت هاي انسانی و حیات گیاهی وجانوري را بر هم زند. تغییرات اقلیمی عامل اصلی بروز خشکسالی و ترسالی در نقاط مختلف از کره زمین می باشد.فرآیند نوسان اقلیم به ویزه تغییرات دما و بارش مهمترین بحث مطرح در قلمرو علوم محیطی می باشد. نوسان اقلیم به دلیل ابعاد علمی و کاربردي - اثرات محیطی، اقتصادي- اجتماعی - آن از اهمیت فزاینده اي برخوردار است، چرا که سیستم هاي انسانی وابسته به عناصر اقلیمی مانند کشاورزي، صنایع و امثال آن بر مبناي ثبات و پایداري اقلیم طراحی شده و عمل می نمایند. - خوش نفس و اسمعیل پور، - 1386 دوره خشک به عنوان یک پدیده خزنده اي است که در اثر کمبود رطوبت ناشی از کاهش میزان بارندگی به وقوع می پیوند. خسارات بسیار گسترده و وسیع این پدیده بخشهاي زیادي از جامعه را تحت تĤثیر خود قرار داده و همه ساله زیانهاي بسیار زیادي را به بار می آورد. - انصاري و داوري، - 1384
در میان مسائل ناشی از بارش، خشکسالی هم از نظر شدت و فراوانی وقوع و هم از نظر وسعت فضایی و میزان خساراتی که به بار می آورد، اهمیت بیشتري دارد. خشکسالی را می توان عبارت از کمبود مستمر و غیر طبیعی رطوبت در یک دوره زمانی خاص - معمولآ یک سال - دانست. - زاهدي قره آعاج و قویدل رحیمی، . - 1384ویزگی هاي خشکسالی در ایران به گونه اي می باشد که هیچ منطقه اي از کشور از این پدیده در امان نیست، در واقع خشکسالی یک پدیده نادر و تصادفی نیست بلکه حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است که روندي آهسته تر از دیگر مخاطرات طبیعی دارد و برخلاف سیل آغاز و خاتمه مشخص ندارد، به همین جهت توصیف زمانی و مکانی آن بسیار مشکل می باشد. باتوجه به حساسیت بسیار زیاد بخش کشاورزي به پدیده خشکسالی، تمامی محصولات کشاورزي - آبی و دیم - در دوره هاي خشکسالی از لحاظ میزان تولید دچار کاهش می شوند، که در این میان محصولات زراعی آبی بیشتر از دیگر محصولات متحمل ضرر می شوند.
خشکسالی پدیده اي است که هر چند سال یکبار در نتیجه کاهش بارندگی در نقاط مختلف جهان به وقوع می پیوندد و چنانچه کشاورزي پایدار نتواند در برابر این پدیده مقاومت کند قعطی به وجود خواهد آمد. - انصافی مقدم و رفیعی امام، - 1388در این زمینه کارهاي زیادي توسط محققیین داخلی وخارجی صورت گرفته است که در زیر به چند مورد اشاره می شود. حجازي و همکاران به بررسی خشکسالی اقلیمی و اثرات آن بر گشت گندم در استاان بوشهر با استفاده از شاخص z نرمال پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در سال زراعی 78-79 کاهش بارش تقریبĤ در هر سه فصل پاییز، زمستان و بهار در تمام ایستگاههاي مورد مطالعه رخ داده است. در نتیجه خشکسالی نسبت به سال 77-78 از شدت بالاتري برخوردار بوده و به تبع آن عملکرد محصولات زراعی نیز پایین تر آمده است. - حجازي وهمکاران، - 1389 همچنین خوش اخلاق و همکاران در تحقیقی تحت عنوان بررسی خشکسالی و اثرات آن بر منابع آب وکشاورزي در شهرستان مرو دشت دریافتند که سالهاي خشک و تر در این منطقه داراي نوسانات زیادي هستند. خشکسالی در سال آبی 86-87
با توجه به شاخص SPI بسیار شدید بوده و در سالهاي قبل خشکسالی دیگر با این شدت به وقوع نپیوسته است. با توجه به بررسیها و آمار موجود این خشکسالی اثرات منفی زیادي بر منابع آب زیر زمینی و سطحی و میزان برداشت محصولات کشاورزي مرودشت داشته است. - خوش اخلاق وهمکاران، - 1389 در تحقیقی دیگر در رابطه با تعیین خشکسالی و تغییزات میزان تولید مرتع در سیستان و بلوچستان مشخص شد که سالهاي خشکسالی برابر با کمترین میزان تولید و سالهاي مرطوب برابر با بیشترین میزان تولید می باشد. - نوري وهمکاران، - 1389 همچنین نوري و همکاران در تحقیقی دیگر به بررسی تĤثیر نوسان بارش بر میزان محصولات کشاورزي در شهرستان ایرانشهر پرداختند و به این نتیجه رسیدند که از سال 79 یک دوره خشکسالی آغاز و تا سال 1383 این روند ادامه می یابد که مجددآ از سال 1385، ناحیه مزبور با روندي ضعیف و ترسالی مواجه شده است، و این نتیجه را موید رابطه نوسانات بارش و تولید محصولات کشاورزي می داند. - نوري و همکاران، - 1389 از تحقیقات دیگر در زمینه خشکسالی می توان خسروي و اکبريموقعیت جغرافیایی حوضه تالاب انزلی حوضه تالاب انزلی با مساحت 3610 کیلومتر، در شمال ایران و جنوب دریاي خزر واقع شده است. مرز این حوضه از قسمت شرقی به دلتاي سفید رود، از بخش جنوب وغربی به رشته کوههاي البرز و از شمال به دریاي خزر منتهی می شود، از لحاظ اقلیمی جزء اقلیم خزري می باشد و از لحاظ ارتفاعی به چهار اشکوب زیر تقسیم می شود.
