بخشی از مقاله
چکیده
از موتیفهاي قابل تأمّل در شعر پایداري ، عنصر »خود اتّهامی « یا » محاکمات درونی « سرایندگان اشعار این نوع ادبی است که به شیوه هاي مختلفی در آثار سخن سرایان – به ویژه شاعران مقاومت معاصر- پرورانده شده است.فجایع ناشی از حوادث عاشورایی، موجد نوعی حزن و اندوه در دل هاي عاشقان مکتب سرخ شهادت شده است که اینتأسّف وتأثّر گاهی دربارة محتواي فرهنگ عاشورا یعنی بازتاب »چه شد؟« وگاهی نیز مربوط به پیام این حماسه یعنی»چه باید کرد؟« می باشد.پیام عاشورا یعنی »چه باید کرد؟« که سرچشمه همیشه جوشان جویبار شعر مقاومت و پایداري است به شیوه هاي هنرمندانه در اشعار این طیف از شاعرانمتعهّد در جامه »خوداتّهامی« یا »محاکمات درونی« ارائه شده است.در این مقاله سعی شده است با ذکر شواهدي چندبه بررسی این موضوع دراشعارشاعران عاشورایی معاصر پرداخته شود .
مقدمه
سوالات تحقیق:
-1 موتیف خوداتهامی چه بازتابی درشعرعاشورایی شاعران معاصردارد؟
-2 موتیف خوداتهامی به چه شیوه هایی درشعرعاشورایی شاعران معاصربازتاب یافته است؟
روش کار:
روش کار در این مقاله کتابخانهاي است؛ یعنی ابتدا به مطالعه منابع کتابخانهاي در خصوص موضوع مورد نظر پرداخته شده است و سپس به یادداشت موارد و تقسمبندي و ذکر شواهد و در پایان نیز به جمعبندي و نتیجه گیري اقدام گردیده است.
پیشینه تحقیق:
درخصوص بازتاب حماسه عاشورا در شعر شاعران معاصر، کتابها و مقالات درخور توجه زیادي به رشته تحریر درآمده است ولی تا آنجایی که نگارنده اطلاع دارد، در مورد » بررسی موتیف خود اتهامی در شعر شاعران عاشورایی معاصر« نوشتهاي مستقل یافت نشده است. یکی از انواع ادبی که امروزه در مباحث گستردة ادبیّات به صورت مجزّا مورد بررسی قرارمی گیرد»ادبیّات پایداري « است.
دراین نوع ادب مسائل گوناگونی که پیوندي با مقاومت و پایداري مردم مظلوم با عوامل استبداد داخلی و ستمگران بیگانه دارد ، مطرح می شود. اساسی ترین مسائل در حوزه ادب پایداري –که قابل طرح در ادبیّات جهانی نیز هست- دعوت به مبارزه ، ترسیم چهره هاي ظالم ، ستایش آزادي و آزادگی و ... میباشد؛ از این جاست که شعر مقاومت ، مرزها را در هم می نوردد و در هیچ قالبملّی یا چارچوب اجتماعی خاصّی نمیگنجد.
مقصود از ادبیّات عاشورایی ، مجموع آثاري است که در قالبهاي مختلف ادبی و هنري ، بر محور حادثه و قهرمانان کربلا ، در طول چهارده قرن پدید آمده است. این آثار شامل شعر و مرثیه ، نوحه و تعزیه و ... می تواند باشد. عاشورا هم داراي محتوا است - که : چه شد؟ - و هم داراي پیام است - که : چه باید کرد؟ - و ادبیّات و هنر رسالت پرداختن به هر دو را دارد.محدّثی - ، - 38 : 1378 به نظر می رسد که ادبیّات عاشورایی اعم از حماسه کربلاست ؛ بدین معنی که علاوه بر حماسه حضرت سیّد الشّهداء - ع - و تداوم آن نهضت با خطبه هاي آتشین حضرت زینب - س - و دیگر فعالیّتهاي امامان معصوم ،اصولاً حوادثی که در عالم اسلام به ویژه در دنیاي شیعه منشأ عاشورایی داشته باشد ، در همین حوزه مطرح می شود .
دریک کلام شاید بتوان اذعان کرد که جان مایه اکثر مباحث ادبی که به نوعی با واژة شهید و شهادت مأنوسند ، با الهام از عاشورا شکل میگیرد. در شعر انقلاب مجموعاً حماسه و عرفان که در ظاهر متعارض اند یا بهتر بگوییم در یکی بُعد زمینی غلبه دارد - حماسه - و در دیگريبُعد آسمانی - عرفان - ، با هم تلفیق شده اند ؛ به این معنی که هم اوج و اخلاصی عارفانه در آن موج می زند و هم تکاپو و ستیز و حرکت حماسه در آن نیرومند و نظر گیر است.
یا - حقّی ، - 208 : 1379 یکی از موتیفهاي1 شعر مقاومت که در اشعار مذهبی به ویژه شعر دفاعمقدّس با آن مواجهیم، »خوداتّهامی « یا »محاکمات درونی « می باشد . در سالهاي پایانی هشت سال دفاعمقدّس، سرودههایی رواج یافت که می توان آنها را شعر »تردید و اعتراض« نام نهاد. در این سرودهها نوعی دلواپسی و نگرانی خاطر از کم رنگ شدن ارزشها، فراموش شدن دستاوردهاي عظیم مجاهدت و ایثار، رشد رفاه طلبی و عافیت گرایی و... به چشم میخورد. - معصومی، - 215:1389
بحث وتحلیل
اصولاً نه تنها در شعر انقلاب بلکه در اکثر اشعار منتسب بهادبیّات عاشورایی عنصر حزن و اندوه سرایندگان این گونه اشعار کاملاً از فضاي آن احساس می شودقسمت. اعظم این تأثّر و تأسّف دربارةمحتواي فرهنگ عاشورا یعنی بازتاب » چه شد ؟ « و حصّه دیگر آن مربوط به پیام این حماسه یعنی »چه باید کرد ؟« می باشد . بسیاري ازافرادسطحی نگروقشري براین باورند که مابایدفقط مصرف کنندة نهضت کربلاباشیم امّاروشنفکران وآزاداندیشان بابصیرت،معتقدندکه نهضت کربلاوحماسه عاشورادوپیام اساسی دارد:
- 1 مصرف کردن
- 2 تولیدنهضت وقیام آفرینی
نهضت حسینی به نسل آگاه درس می دهد که اگر مشکل دینی داري، خود را اصلاح کن و اگر صالح هستی، برخیز و مصلح جوامع بشري باشاگر. مشکل اخلاقی داري، پیرو رهبران الهی باش والّا برخیز و امام دیگران باش... نباید مصرف کنندة نهضت شد بلکه بایستی در راستاي جوامع بشري قیام و تولید نهضت کرد. - جوادي آملی، - 107:1381 اندوه حاصل از وقایع فجیع انسانی از آن اکثریت مردم است ولی آنچه اندیشمندان مسلمان به ویژه نخبگان شیعه را به واکنش وا می دارد ، دردي است که عوامالنّاسشدّت آن را کمتر احساس می کنند . این که شیعه فقط داعیهاي شیعه بودن را یدك بکشد و تکلیف خود را در قبال مصایب گریبان گیر خود نداند و یادانسته به آن پشت پا بزند ، بیداران عالم شیعه را بیشتر متألَّم معذَّبو میکند. از اینجاست که شاعرمتعهّد مقاومت در زیر فشار همین اندوه ناشی از غفلت و ناآگاهی شیعه از آنچه گذشت و از آنچه می گذرد،زبان به سرزنش خود ، شیعه و در نهایت عالم بشریّت گشوده ، خویشتن خویش و به تبع آن انسانیّت را به محاکمه می کشد .
