بخشی از مقاله
چكیده :
در میان شهرهاي ایران،آبادان از ویژگی هاي مهمی در ساختار شهري برخورداراست.شهرسازي امروز آبادان در بی بیدایش اولین چاه نفت در ایران و احداث باالیشگاه در این شهر شكل می گیرد.با حضور کارشناسان و مهندسان وکارگران خارجی مانند انگلیسی ها،هند ،آلمان و....شهر نیازمند فضاهاي اقامتی درکنار باالیشگاه گردید.اولین گروه از این منازل مسكونی توسط انگلیسی ها در سال 0311درکنار اروند رودبناشد. منازل شرکتی آبادان داراي چهار تیپ هستند . از محله هاي قابل تامل در این دوره از ساخت شهرك در آبادان می توان به دومحله "بریم"و"بووآرده"اشاره کرد. این دومحله به دلیل داشتن ساختارهاي مهم معماري مدرن وایرانی امروز در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده اند. گویی مهندسان و شهرسازان انگلیسی، روي مردمشناسی منطقه و عناصر معماري ایرانی مطالعه کردهاند و بخشی از چكیده مطالعات خود را در قالب نقشههاي شهري پیاده کردهاند.دراین نوشتار به بررسی اجزا ریشه دار دربوم منطقه برداخته خواهدشد.اجزایی که در مقیاس محله،مجموعه ي همسایگی تا بالن بك بالك شهري قابل مشاهده هستند.روش مطالعه در این نوشتار درکناربهره گیري از منابع کتابخانه اي بررسی میدانی و برداشت موتیف هاي بومی وهویت بخش به دو محله ذکر شده می باشد. هدف نوشتار یادآوري ارزش اجزا معماري است که بس از گذشت سالها هویت مكان خود را حفظ می نمایند.اجزایی که با کاربرد صحیح باسخگوي مسایل اقلیمی،اقتصادي و اجتماعی می باشند.
واژه هاي کلیدي: آبادان،بریم،بووآرده،موتیف ها
International Congress Geography and Sustainable Development
A number of architectural motifs in the design of open houses in Abadan Oil Company(Neighborhoods beraim and Bvardh)
Abstract:
In the city of Abadan city enjoys significant feature of the structure.Today Abadan oil well in urban planning and construction of the first Bydaysh Balayshgah formed inthe city. The presence of foreign workers such as engineers and Britain, India, Germany, and
.... in need of residential dwelling spaces were Balayshgah.The first group of residential
houses along the Arvand Rvdbnashd by the British in 1306 The company has four types of houses are Abadan.The notable neighborhoods in the course of construction in the town of Abadan can Dvmhlh "we" and "Bvvardh" noted..The main structures of modern architecture Dvmhlh because of Iranians today are registered on the list of national heritage. This paper examines the components rooted in ecological area will be analyzed.The methodology of this paper Drknarbhrh field of library resources and harvesting native motif identity of the two neighborhoods is mentioned. The purpose of this paper
-0مقدمه:
نام آبادان تداعی کننده خاطراتی فراموش نشدنی در ذهن ایرانی هاست.هرچند در کالم اول ایرانیان آبادان را همراه با هشت سال جنگ ایران وعراق به یاد می آورند،اما این شهر در دهه هاي 01 تا 01سده جاري یادآور نخستین شهرایرانی بیشرو در امر شهرسازي مدرن می باشد. در یك مطالعهي انجام شده در دهه 01 در مورد توسعه اجتماعی اقتصادي مناطق ایران و نظام شهري تراز توسعه یافتگی آبادان در بین شهرهاي ایران پس از تهران مقام دوم را داشته است. به عبارت دیگر، اگر تهران را مستثنی کنیم، بین شهرهاي بزرگ ایران )اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز و اهواز( آبادان از ترازي برتر برخوردار بوده است 2/10( براي آبادان در مقابل 0/03 براي تبریز، 2/05 براي اهواز، 2/3 براي مشهد، 0/015 براي اصفهان و 2/13 براي شیراز(بوده است.تصویر شماره 0
تصویر شماره – 0 نمایی از آبادان دهه 01
آقاي منوچهر فرمانفرمائیان مشاهدات خود از آبادان را در دهه 01این چنین بیان می نماید.]...[ از پنجره به گسترۀ یكنواخت خانههاي یكطبقه درردیفهاي مرتب، که بخش مسكونی باوارده را تشكیل میداد، چشم دوختم. درسمت راست، خانههاي آجري خوشنماي بخش انگلیسیها )برایم( قرار داشت.از اینجا، برایم چنان به نظر میرسید که گویی آن را درست از بیرمنگام برداشته و درآبادان گذاشتهاند: جعبههاي گل، صندوقهاي پستی،باغچهها همه کامال انگلیسی بودند. حتی اتومبیلها و اتوبوسها همه ساخت انگلیس بودند و از سمت چپ حرکت میکردند. آبادان از سرتا پا شهري متعلق به شرکت بود.در اینجا همه چیز نشانۀ شرکت نفت ایران و انگلیس رابرخود داشت. )منوچهر فرمانفرمائیان، خون و نفت: خاطرات یك شاهزاده ایرانی (الزم به ذکر است ،در این نوشتار نگارندگان به معرفی ودسته بندي اجزا وعناصري از معماري جدید آبادان- معماري شرکت نفتی دهه هاي 01تا-01 می بردازند که در قالب یذیرفته شده شهرسازي ارویایی به منصه ظهور در آمده اند.
-2حوزه مطالعات و روش تحقیق:
در این مقاله به بررسی موتیف ها و عناصر مشترك معماري ایرانی در بناهاي مسكونی آبادان برداخته شده است و از بررسی جزییات در بناهاي عمومی مانند سینما،موزه،هتلها ،کتابخانه و ...صرفنظر شده است.تنوع عملكردهاي مختلف عمومی در شهر علت این تفكیك بوده است که خود نوشتار ومطالعات مبسوط دیگري را می طلبد. روش تحقیق در مقاله، استفاده از اسناد کتابخانه اي که سهم بسیار ناچیزي در دریافت مطالب را به عهده داشت و سیس آرشیو سایت همایش " خوزستان، صنعت نفت و فرهنگ سكونت" برگزار شده در تاریخ اسفند 0350جهت استخراج نقشه ها وتصاویر مورد استفاده قرار گرفت.در بررسی هاي به عمل آمده یایان نامه کارشناسی ارشدآقاي ایمان اسپرغم ارائه شده در سال0351دردانشگاه آزاداسالمی واحد شوشتر داراي کاملترین مطالعات خانه هاي سازمانی شرکت نفتی آبادان است که همگی از آرشیودفترفنی شرکت نفت آبادان استخراج شده اند لیكن به دلیل کیفیت یایین تصاویر و نقشه ها مورد استفاده نگارندگان واقع نگردید.
-3معرفی عمومی بناهاي مسكونی شرکت نفتی آبادان:
کاوشهاي انجام شده در عبادان نشان می دهد که این شهر داراي قدمتی بیش از آنچه تا کنون تصور می شود، دارد.لیكن نقطه عطف تاریخ شهروتكامل آن در سده جاري همزمان باییدایش نفت و یاالیشگاه آن می باشد.رشد سریع کمی و کیفی شهر به
گونه اي دراین سده رقم می خورد که میشل استیوارت دریا ساالر و ژنرال ارتش امریكا در کتاب معروف خویش به نام«سپیده دم درآبادان»این شهررامعجزه نفت واصوال قطعه جداشده از محالت ثروتمندنشین ومدرن شهرهاي لندن توصیف نموده است. احسانی می گوید:شهر آبادان اولین شهر مدرن و طراحی شده در ایران و خاورمیانه بوده است . تا سال 0300 هجري شمسی 0511(میالدي(متجاوز از 00هزارخانه سازمانی تحت نظر شرکت ملی نفت ایران در آبادان ساخته شدند.در یك دیدگاه کلی این
مجموعه هاي مسكونی را می توان به چهار گروه ذیل دسته بندي نمود.
- خانه هاي مدیرا ن عالی رتبه
- خانه هاي کارمندي
- خانه هاي کارگري
- خانه هاي مجردي
قسمت شرکت نفتی آبادان داراي چند محله مجزا از هم بود که ساکنان هریك به لحاظ رتبه در سلسله مراتب شرکت نفت و حتی از لحاظ تفاوتهاي نژادي و ملی)انگلیسی، هندي، ایرانی( از یكدیگر تفكیك شده بودند. سلسله مراتب انعطافناپذیر، محله، خیابان، کوچه و مسكن انفرادي هر فرد در استخدام شرکت نفت را طبق رتبه، سابقهکار، تخصص و حتی هویت قومی او تعیین نموده و به او و خانوادهاش اسكان میداد. مناطق شرکت نفتی به ترتیب اهمیت و کیفیت و در رابطه با ساختار سلسله مراتبی
عبارت بودند از: بریم، بوارده )جنوبی شمالی(، سیكلین، بهار، بهمنشیر،فرح آباد،فیروزآباد وجمشیدآباد.علت انتخاب دو محدوده بریم و بوارده جهت بررسی در این نوشتار غنی بودن آرایه هاي معماري آن وتلفیق معماري سنت و مدرنیته در آنها می باشد. استفاده ازبرخی آرایه هاي معماري ایرانی در دومنطقه بریم وبوارده می تواند گویاي دو موضوع می باشد.بررسی معماري بومی منطقه ومردم شناسی آن ،توسط طراحان که غالبا انگلیسی بودند وکاربرد نتایج استخراج شده از این مطالعات در نقشههاي شهري باکاربري غالب مسكونی ودیگري نفوذ دیدگاه معماران و استادکاران تجربی بومی که در کنار مهندسان ارویایی در ساخت این مجموعه هاي مسكونی سهیم بودند. استفاده از فرم جان یناه هاي مشبك وبرخی دیگر از جزییات در نما مانند استفاده از جفت ستون مشابه شهرهاي دزفول و شوشتر می تواند تاییدي بر دیدگاه دوم طراحی خانه هاي مسكونی در آبادان باشد.امروز دو منطقه بریم و بووآرده به دلیل داشتن ساختارهاي مهم تلفیقی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده اند.در ادامه به معرفی کاملتر دو منطقه یرداخته می شود.
-0بوارده : بوارده ، مشهور است که از کلمه ابوورده )پدر گل سرخ( که نام شیخی بوده که با قبیله اش در آن محل زندگی میكرده گرفته شده است.گونه هاي مسكونی بافت بوارده باشیوه الگوي توزیع مجموعه اي یك ودو طبقه باتراکم هاي مختلف بافت برنامه ریزي شده اند.ساختار شبكه اي منظمی از خیابان هاي عریض محدوده ي بالك هاي مسكونی را معین می نمود و به موازات هرخیابان یك کوچه قرار داشت.تصویر شماره 2
بنابراین درب جلو هرخانه رو به خیابان و درب عقب آن رو به کوچه بود. بوارده جنوبی و شمالی اختصاص به کارمندان از گرید پنج تا 01 داشت و بنابه رده)گرید(هر کارمند بلند پایه می توانست ازخانه مناسب با رتبه اش استفاده جوید. منطقهي بوارده هم مانند بریم سرسبز و با نشاط بود و درختان سبز و زیبایی در آن دیده میشد. بعد از جنگ این مناطق به شدت آسیب دیدند و تعدادي از خانههاي باقی مانده مرمت شد و دوباره مورد استفاده کارکنان نفت واقع شد که هنوز بعد از 51 سال سرپا و محل مناقشه کارکنان بازنشسته و مدیران شرکت پاالیش و پخش آبادان هستند. تصاویر شماره 3و0
تصویر شماره:3 گونه مسكن یك طبقه در بوارده داراي فضاي نیمه باز باعناصر عمودي تعریف کنندهوخطوط افقی با استفاده از تلفیق مصالح در نما جهت ایجاد حرکت و سبكی در مصالح اصلی ) آجر(
.
00
تصویر شماره:0 گونه مسكن دوطبقه در بوارده داراي صفحات افقی باعملكرد سایبان و صفحات عمودي
منازل بوارده که متعلق به کارمندان ردههاي میانی بود بین سه تا هفت اتاق داشتند اما در بوارده تعدادي منزل بزرگ با بیش از01 اتاق هم وجود داشت که متعلق به رؤسا و مدیران رده باال بود. اکثرخانهها در قطعات 011 تا 0111 متر مربعی با تراکم متوسط 01 خانه در هكتار بود. تصویر شماره .0 در منطقهي بوارده هر خانه داراي یك سالن پذیرایی، یك اتاق ناهارخوري و حداقل یك اتاقخواب بود. در این خانهها یك اتاق هم در حیاط بودکه سابقاًبراي نوکر یا کلفت استفاده میشد و بعدها به جاي انباري مورد استفاده قرار میگرفت. هرخانه یك آشپزخانه در حیاط داشت. برخی از خانههاي بزرگ یك آشپزخانه مختصر در داخل ساختمان اصلی داشت. در کلیه ساختمانها یك حمام با توالت فرنگی در داخل ساختمان و یك توالت ایرانی در حیاط براي نوکر و کلفت بود. تمام ساختمانهاي بوارده داراي سقفهاي بلند و پشتبام کاهگلی و تعدادي هم پشتبام شیروانی ازجنس سفال به رنگ قرمز بود. خانهها اغلب داراي گاراژ مسقف بودند. خانهها همگی از جنس آجر و سیمان بود. حیاط و کف خانهها سیمانی و باغچهها داراي پیادهروهاي آسفالتی بود. کلیهي خانههاي بوارده دراي دو نوع آب لولهکشی بودند: یكی آب تصفیه شده جهت شرب و دیگري آب شط مخصوص شستن خودرو و آب دادن به باغچه و .... هدف از راهاندازي این دو شبكه آب صرفهجویی درمصرف آب تصفیه شده بود)این شیوه آبرسانی در آبادان و شهر منچستر انگلیس به طور همزمان آغاز گردید ولی پروژه آب دو سیستم منچستر به دلیل مشكالت مالی حدود 02 سال بعد از آبادان به پایان رسید(میتوان اظهار داشت که
آبادان اولین شهر دنیا بوده که به سیستم دو فازه آبرسانی تجهیز گردیده است .
