بخشی از مقاله
چکیده
بز از جمله اولین علفخوارانی است که حدود 11000 سال قبل در فلات ایران اهلی شده و سپس به سایر نقاط دنیا انتقال داده شده است. در ایران کنونی نیز علاوه بر وجود دهها نژاد بز اهلی، اجداد عمده همین بزها به صورت وحشی تحت عنوان Capra aegagrus وجود دارند. پرورش بز به عنوان یک حرفه مستقل و یا مکمل با اهداف زیادی از جمله چند منظوره بودن، تحمل شرایط گرم و خشک، عدم نیاز به جایگاه و تجهیزات پر هزینه، تولید مثل بارورتر و مشکلات بهداشتی و پرورشی کمتر انجام می شود. رشد سالانه جمعیت بز در طی 44 سال گذشته در دنیا %3.65 بوده که 12 برابر رشد جمعیت گوسفند و 5 برابر رشد آن برای گاو بوده است. رشد جمعیت بز ایران در زمان مشابه معادل %1 بوده است هر چند در دهه اخیر کاهش رشد -1/7 درصد را تجربه کرده است. در عین حال هنوز نیز % 11 گوشت قرمز و %3 شیر تولیدی کشور از منشاء پرورش بز است. با توجه به اهمیت و جایگاه پرورش بز در اقتصاد کشور به ویژه اقتصاد روستائی و معیشتی دامداران روستائی 1/2 - میلیون بهره بردار - و ارزش سرمایه متجاوز از 150000 میلیارد ریال نیازمند توجه، حمایت و انجام طرحهای اصلاح نژادی بر مبنای حفظ و حراست از ذخایر ژنتیکی بومی است. اصلاح ساختارهای ژنتیکی بر مبنای صفات تولیدی و سازگاری با شرایط اقلیمی چون ایجاد مراکز تست عملکرد نژادهای بومی، و توجه به بهبود متغیرهای غیر ژنتیکی چون تأمین مواد خوراکی، جایگاه، بهداشت، تولید مثل و مدیریت می تواند با افزایش بهره وری و تولید پایدار همراه شود. واردات تجاری و به اصطلاح خالص و اصلاح شده نژادهای بز خارجی و پراکنده نمودن پرورش بدون طی مراحل قرنطینه ای و انجام تستهای لازم به ویژه توسط بخش خصوصی از جمله مواردی است که باید به شدت کنترل و محدود شود تا از بروز صدمات جبران ناپذیر به این بخش ارزشمند دامپروری کشور جلوگیری گردد.
واژگان کلیدی: بز بومی، گوشت بز، آمار بز، تغییرات جمعیت بز، اصلاح نژاد بز
مقدمه
بز از جمله اولین علفخوارانی است که در حدود 11000 سال قبل در آغاز انقلاب تغییر شیوه زندگی بشر از شکار محوری به کشاورزی محوری در دامنه های رشته کوه های زاگروس ایران اهلی شده است - شکل7 - - 1، 8 و . - 11 بزهای اهلی کنونی - Capra hircus - متعلق به خانواده بوویده - Bovidae - و زیرخانواده - Caprinae - و جنس - Capra - هستند. با اینکه اختلاف نظرهای بحث برانگیزی در خصوص منشاء، خصوصیات و ترکیب این جنس خانواده تهی شاخان وجود دارد، اما مطالعات فسیلی و مولکولی نشان می دهد که منطقه زاگروس ایران موطن اصلی اجداد بزهای اهلی دنیا است. مشخصا از بز وحشی Bezar یا Capra aegagrus نام برده می شود هر چند بر اساس پراکنش جغرافیایی از تعداد 8 گونه دیگر این جنس نیز نام برده شده است - جدول. - 8 - - 1
امروزه بیشتر از 300 نژاد بز اهلی در دنیا در شرایط آب و هوائی متنوع از مناطق جنگلی و پر باران حاره ای گرفته تا بیابان های گرم و خشک و مناطق مرتفع سردسیر در کلیه قاره های جهان پرورش داده می شود. ارتباط تنگاتنگی بین این دام و انسان از لحاظ ساختارهای بیولوژی و اکولوژی، اجتماعی، معیشتی و اقتصادی در طول سالیان متمادی پس از اهلی شدن ایجاد گردیده است. با اینکه موفقیت های علمی و صنعتی بشر تغییرات حیرت آور و شگرفی در شیوه زندگی و حیطه های فعالیت، کار و پیشه بشر شرایط ایجاد کرده است، اما همچنان پرورش بز بخشی از فعالیت های بشر را در صنعت کشاورزی و دامپروری جهان به خود اختصاص داده است. حفظ، گسترش و یا محدودیت پرورش این دام ها در کشورهای مختلف با اهداف و رویکردهای متفاوت متأثر از شرایط اقلیمی، موقعیت های شغلی و اهداف تولیدی و پرورشی کشورهای مختلف از جمله ایران می باشد.
اهمیت پرورش بز
مزایای پرورش بز را می توان به صورت زیر خلاصه کرد 9 - ، - 10 1. بز حیوان چند منظوره است و تولیدات متنوعی چون شیر، گوشت، الیاف، پوست و کود را تولید می کند. در کشورهای توسعه یافته ارزش بزها اساسا برای تولید شیر، الیاف و گوشت است در حالیکه در کشورهای در حال توسعه اهمیت بزها ابتدا برای تولید گوشت و سپس شیر، الیاف و پوست است. 2. بزها نیاز به جایگاه و تجهیزات گران قیمت و زمین زیاد ندارند.
