بخشی از مقاله
چکیده
جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی دو کشور تأثیرگذار در منطقه فرعی خلیج فارس هستند که شعاع نفوذشان کل منطقه خاورمیانه بزرگ را دربرمیگیرد. روابط میان دو کشور در یک دهه گذشته، بسیار پرتنش بوده و تغییرات مقامات سیاسی دو کشور در این مدت نتوانست روابط دو کشور را بهبود بخشد. علت این تنشها به منابع رفتار سیاست خارجی دو کشور، سابقه تاریخی و تعارض منافع آنها در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه بازمیگردد.
بیشترین فضای رقابت دو کشور در سه کشور بحرانی عراق، سوریه و یمن است. بر همین اساس دورنمای روابط دو کشور، تابع رفتار آنها در منطقه و در قبال این سه کشور است. سه سناریوی مطرح در سیاست خارجی دو کشور در منطقه قابل طرح است: تلاش برای دولتسازی، کوشش برای حفظ سازه سیاسی کشورهای در حال فروپاشی و درنهایت تداوم روند کنونی که ممکن است به تجزیه این سه کشور بحرانی منجر گردد. این مقاله ضمن بررسی این سناریوها و پیشرانها و سدکنندهها و کارتهای شگفتیساز آن، بهترین سناریو را برای دو کشور، سناریوی دوم اعلام کرده که با منافع ملی دو کشور، تاریخچه و وضعیت عمومی منطقه سازگاری دارد.
مقدمه
ایران و عربستان سعودی دو کشور بسیار تأثیرگذار در منطقه خلیج فارس محسوب میگردند؛ به گونهای که بهبود یا تنش روابط این دو کشور نهتنها منطقه خلیج فارس را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه حوزه نفوذ این دو کشور را از پاکستان و افغانستان و آسیای مرکزی و قفقاز گرفته و تا شرق مدیترانه و شمال آفریقا دربرمیگیرد. این نکته به این معناست که رفتار این دو کشور در راستای همکاری یا اختلاف میتواند کل منطقه خاورمیانه بزرگ را متأثر سازد. این موضوع درباره کشور عراق یا حتی کشور ترکیه به نسبت این دو کشور چندان که باید صادق نیست و عربستان که به همراه عراق و ترکیه از کشورهای تأثیرگذار منطقهای به جامانده از امپراتوری عثمانی محسوب میشود، برای خود در منطقه نقش بیشتری از آن دو کشور، چه در جهان عرب و چه در جهان اسلام قایل میباشد.
از زمان خروج انگلیس از خلیج فارس در سال 1971 میلادی، ایران و عربستان نزدیک به نیم سده پیشینه روابط مستقل دارند. در این مدت غیر از دهه 1970سده بیستم، تقریباً روابط دو کشور چندان که باید راهبردی و باثبات نبوده است. هرچند در بعضی از دورههای ریاست جمهوری یا پادشاهی، روابط دو کشور بهتر بوده، عمدتاً در سطح کاهش تنش و بهبود تدریجی بوده و تغییر سریع پس از آن، نشان از این دارد منابع اختلاف در روابط دو کشور از میزان همکاری میان آنها بیشتر است.
پس بررسی این منابع همکاری و اختلاف در روابط دو کشور باعث میشود زمینه ثبات و اختلاف در منطقه روشن گردد. به عبارت دیگر، غلبه منابع همکاری بر منابع اختلاف دو کشور در ابعاد داخلی، منطقهای و حتی سطح بینالمللی میتواند نه تنها منافع دو کشور را بهتر تأمین کند، بلکه به نفع منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد بود و به نوعی به مدیریت مباحث اختلاف در منطقه نیز کمک میکند. بر این اساس، پرسش اصلی مقاله این است که چه دورنما و سناریوهای محتملی در روابط دو کشور جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی قابل پیشبینی خواهد بود؟
بر اساس منابع رفتاری سیاست خارجی دو کشور، تاریخچه این روابط و تمرکز اختلاف این دو کشور در مسائل منطقهای، به نظر میرسد سه سناریوی دولتسازی در منطقه، حفظ سازه سیاسی کشورهای منطقه و تجزیه کشورهای بحرانخیز منطقه، در آینده روابط دو کشور تأثیر چشمگیری خواهد داشت. برای اینکه بتوانیم سناریوهای محتمل در روابط دو کشور را بررسی کنیم، ضروری است روش سناریونویسی مورد نظر این پژوهش را میان شکلهای گوناگون آن در مطالعات آیندهپژوهی1 روشن سازیم. سناریو در لغت به معنای »طرح کلی رشته رویدادهای طبیعی یا مورد انتظار« است - عنایتاالله، 1388، ص. - 14 همچنین سناریو را میتوان »بیانگر وضعیتهای محتمل از آینده« دانست - ویلسون، 1390، ص. - 34 هدف از سناریونویسی افزایش و ارتقای درک وضعیتهای آینده، خلق تصمیمات جدید و چارچوببندی دوباره تصمیمات موجود است.
