بخشی از مقاله
چکیده
گدازههاي کواترنري که در محدوده گويتپه در استان آذربایجان غربی برونزد دارند، بخشی از نوار آتشفشانی فلات کوهزایی سنوزوییک ایران- ترکیه را تشکیل میدهند. این گدازهها با سن کواترنري بصورت مخروطهاي کوچک و یا روانهاي در منطقه رخنمون دارند. این گدازهها ترکیب پیکروبازالت، بازالت، تراکیبازالت، بازانیت، تراکی آندزیت بازالتی و تفریت دارند. بر اساس مطالعات پتروگرافی، بافت این سنگها، فیریک-حفرهدار با خمیره شیشهاي میکرولیتیک جریانی و اینترسرتال است. فنوکریستها از نوع الیوین، اوژیت و پلاژیوکلاز هستند. بررسی نمودارهاي ژئوشیمیایی، سرشت ماگماي مادر گدازههاي کواترنري منطقه را آلکالن تا شوشونیتی نشان میدهند.
در الگوهاي عناصر نادر بهنجار شده با مقادیر کندریت و در نمودارهاي عنکبوتی بهنجار شده با مقادیر گوشته اولیه، نمونهها غنیشدگی از عناصر LILE و تا حدودي تهیشدگی از عناصر HFSE را دارند. چنین الگوهایی را میتوان به آلودگی پوستهاي ماگماي مادر در حین صعود نسبت داد. در نمودارهاي جایگاه تکتونوماگمایی، نمونههاي مورد مطالعه در قلمروي بازالتهاي درونصفحهاي ترسیم شدهاند. بررسیهاي ژئوشیمیایی عناصر فرعی و نادر نشان میدهد که منشا ماگماي مادر گدازههاي کواترنري مورد مطالعه، گوشتهاي و غنی از عناصر ناسازگار بوده و متحمل میزان کمی از ذوب بخشی شده است. بررسیهاي ژئوشیمیایی نشان میدهد که گدازه هاي کواترنري منطقه گويتپه در یک جایگاه تکتونوماگمایی درون صفحهاي فوران یافته اند.
کلیدواژهها: پترولوژي؛ ولکانیسم پس از برخورد؛ آلکالیبازالت؛ گويتپه؛ کواترنري.
مقدمه
شمال باختري ایران، خاور ترکیه و ارمنستان که بخشی از فلات مرتفع آلپ-هیمالیا را تشکیل میدهند، از جمله مناطق برخورد قارهاي فعال در جهان بشمار میروند. بیش از دوسوم این فلات مرتفع را واحدهاي آتشفشانی جوان مربوط به برخورد، با سن نئوژن تا عهد حاضر پوشانده است - ٢٠٠٧ . - Keskin, فرآوردههاي آتشفشانی موردنظر که ناشی از فرورانش و برخورد دوصفحه اوراسیا و عربی هستند، تغییرات ژئوشیمیایی زیادي را نشان میدهند - ;٢٠١٣ Allen et al., ;٢٠٠٧ Keskin, ٢٠١٣ . - Kheirkhah et al., بخشی از این محصولات فورانی که شامل محدوده مورد مطالعه نیز هست، بهصورت نواري از سنگهاي آتشفشانی جوان مابین زون ساختاري سنندج-سیرجان و کمان ماگماتیک ارومیه-دختر واقع شدهاند.دنباله این نوار آتشفشانی به سمت جنوب تا باختر نوبران بصورت گدازههاي تحت اشباع گزارش شده و به سمت شمال، ادامه آن را می-توان بصورت رخنمونهاي پراکنده ولی تقریبا در یک امتداد در حوالی قروه، بیجار، جنوب تکاب و سپس خاور مهاباد یافت - ٢٠١٣ Kheirkhah et al., ;٢٠١٣ . - Allen et al., به سمت شمال باختري و در خاك ترکیه، ولکانیسم کواترنري نیز قابل تعقیب است - ٢٠٠٧ . - Coban,
روش تحقیق
محدوده مورد مطالعه در جنوب گويتپه - شکل - 1، با مختصات جغرافیایی و طول شرقی و وعرض شمالی در شمال خاوري شهر مهاباد، استان آذربایجان غربی واقع شده است. در تقسیمبندي زونهايساختاري ایران، این ناحیه در زون سنندج-سیرجان - ٨۶١٩ - Stocklin,، و از نگاه زمینشناسی ساختمانی، ماگماتیسم و دگرگونی - بویژه نوع و خاستگاه پوسته - در واحد خوي-مهاباد - ۵١٩٧ - Eftekharnezhad, قرار دارد. محدوده مورد مطالعه بخشی از نوار آتشفشانی قروه بیجار تکاب را تشکیل میدهد که در زمان میوسن بالایی پلیوسن، تکاپوى ولکانیسم در آن آغاز شده و سر آغاز این تکاپو بصورت ماگماتیسم نیمهعمیق بوده و تا به امروز بصورت آتشفشانهاى نیمهفعال ادامه دارد - ٢٠١٣ . - Allen et al., این آتشفشانها در امتداد خطی شمال باخترى جنوب خاورى در پهنه سنندج سیرجان قرار گرفتهاند.
کهنترین واحد سنگی منطقه، پیسنگ دگرگونی از جنس فیلیت، شیست، گنیس و آمفیبولیت منسوب به پرکامبرین است - شکل - 1 - ١٩٧٣ . - Eftekharnezhad, در داخل این مجموعه دگرگونی، ریولیت مهاباد با یک روند شمالی-جنوبی بیشتر منطقه را پوشش داده است. واحدهاي رسوبی مربوط به پالئوزوییک و مزوزوییک به صورت ناپیوستگی بر روي سازندهاي قدیمیتر نهشته شدهاند. در دوره میوسن، سنگآهک و مارن - معادل سازند قم - با یک ناپیوستگی زاویهدار برروي واحدهاي ژوراسیک-کرتاسه آرمیدهاند - ١٩٧٣ . - Eftekharnezhad, فرآوردههاي آتشفشانی کواترنري برروي ریولیت-هاي مهاباد، رسوبات سازند قم و نهشتههاي کواترنري جاري شدهاند.
این گدازهها بصورت روانهاي و یا بصورت مخروطهاي کوچک - cinder cones - دیده میشوند. از آنجایی که این روانهها، بر روي رسوبات عهد حاضر ریخته شدهاند، لذا می توان سن آنها را کواترنري تعیین نمود - شکل -2الف - . به نظر میرسد که این گدازهها از دهانههاي کراترها خارج شده و در امتداد درههاي منطقه جاري شدهاند. گاهی دوك و یا بمب تابخورده نیز دیده شدهاند که نشانهاي از ولکانیسم انفجاري است - شکل-2ت و ث - . در برخی از مناطق حالت منشوري - شکل -2ب - و فرسایش پوست پیازي نیز قابل مشاهده است - شکل -2 پ - که مورد اخیر میتواند معرف سرد شدن گدازههاي بازالتی در محیط کمعمق آب دریا باشد. مخروطهاي سیندر در منطقه بطور عمده از اسکوري با میان لایههایی از خاکستر و بمب آتشفشانی تشکیل شدهاند که میتوان آن را بعنوان یک فاز انفجاري در فعالیتهاي آتشفشانی کواترنري منطقه گويتپه تلقی نمود - شکل -2ت - .
