بخشی از مقاله
چکیده
آگاهی از راهکارهاي قرآنی جهت اعتلاي فرهنگ جوامع اسلامی کنونی با رویکرد جهاد کبیر، اهمیت ویژه اي دارد، چرا که برخوردهاي متنوع قرآن با فرهنگ موجود جامعه، براي رعایت استقلال و اقتدار جامعه اسلامی در همه زمینه ها، به ویژه فرهنگ بوده است. جهاد کبیر از جمله فرمان هاي فرهنگی قرآن، به عنوان مجموعه اي از راهکارهاي قدرت نرم است که در عرصه فرهنگ، به رد یا اصلاح آن میپردازد.
فرهنگ، درك و باور انسان ها و روحیات آنها در زندگی است. مؤلفه هاي فرهنگ را در چهار بخش »عقاید، ارزش ها، هنجارها و نمادها« برشمردهاند. از میان اقوال گوناگون مفسران در مرجع ضمیر »ه« در آیه جهاد کبیر، به عنوان ابزار انجام این جهاد، ابزار »عدم اطاعت از کافران« به عنوان نظر برگزیده، انتخاب شد. نتیجه جهاد کبیر از طریق مخالفت با کافران در هر یک از مؤلفههاي فرهنگ عبارتست از: بخش اصول عقاید: خداوند یگانه، خالقِ هدف دارِ جهان و انسان، نزاده و زاییده نشده، دین را توسط برگزیدگانی از جنس بشر به انسان رسانده و سراي آخرت را براي مشاهده نتیجه اعمال به وجود آورده است.
در بخش ارزش ها: مفاهیمی همچون جهاد، دینداري، عدالت، آزادي انسان، منزلت زن، تشکیل حکومت و استقلال آن، بررسی شد. برخی از هنجارهاي رسمی و سنتی، مانند فرزندخواندگی و طلاقِ ظهار که در جاهلیت رعایت میشد، توسط قرآن رد شد. برخی نمادها همچون کعبه و مسجد در اسلام ارتقاي ارزشی یافتند. مجاهدان عرصه جهاد کبیر، باید با رهایی از هرگونه وابستگی و پیروي، فرهنگ مقاومت را در خود و جامعه نهادینه نمایند؛ در راه استخراج و طرح نظریات فرهنگی با توکل بر خداوند و اعتماد به تحقق وعده هاي الهی، تقواپیشگی، خستگی ناپذیري و قاطعیت، استقامت کنند.
طرح مسئله
تالکوت پارسونز،1 از جامعهشناسان آمریکایی قرن بیستم، جامعه انسانی را به عنوان یک نظام کنش به چهار بخش تقسیم کرد: نظام فرهنگی، نظام اجتماعی، نظام سیاسی و نظام اقتصادي. - هاشمی، اسماعیل زاده، قوامی، - 1391 این نظام هاي چهارگانه، ساختار جامعه بشري را تشکیل می دهد که مطالعه در خصوص هر یک از آنها، امکان ایجاد تحول و پیشرفت جامعه انسانی را در پی خواهدداشت. در این میان، فرهنگ که تعاریف متنوعی از آن ارایه شده از اهمیت ویژه اي برخوردار است.
آنچه نوشتار پیش رو مد نظر دارد، بررسی راهکارهاي قرآنی جهت اعتلاي فرهنگ جوامع اسلامی کنونی با رویکرد جهاد کبیر است، چرا که این اعتقاد وجود دارد که برخوردهاي متنوع قرآن مجید با فرهنگ موجود جامعه، براي رعایت استقلال و اقتدار جامعه اسلامی در همه زمینهها، به ویژه فرهنگ بوده است. از میان پژوهش هاي موجود در این موضوع، می توان به مقاله »راهکارهاي صیانت فرهنگ جامعه اسلامی در برخورد با فرهنگ هاي بیگانه از نگاه قرآن و روایات« اشاره کرد که در شماره 77 ماهنامه معرفت توسط آقاي علی اسدي به رشته تحریر درآمده است.
همچنین خانم سلما زابلی نیا در پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد خود تحت عنوان »جهاد علمی و فرهنگی از منظر قرآن« به بررسی این جهادها از منظر قرآن پرداخته و آنها را یک مبارزه سازنده الهی براي هدایت، تعلیم و تعلّم بشریت و تطمیع دشمنان معرفی کرده، همچنین به بررسی کارایی و کارآمدي این جهاد در پیشرفت جامعه اسلامی و مبارزه با تهاجم فرهنگی استکبار پرداخته است. اما این تحقیقات و پژوهش ها، هیچ کدام رویکر جهاد کبیر را مد نظر قرار نداده اند. با عنایت به این سابقه، پژوهش حاضر، با استناد به آیات و مفاهیم قرآن کریم و به روش کتابخانه اي، با هدف استخراج راهکارهاي کسب روحیه جهادي و چگونگی ارتقاي فرهنگ جامعه با رویکرد جهاد کبیر، به بررسی جایگاه این اندیشه در حوزه فرهنگ میپردازد.
مفهومشناسی
فرهنگ
فرهنگ که از پیشوند »فر« در کنار واژه »هنگ« به معنی کشیدن تشکیل شده، - دهخدا - به معنی علم و دانش، تربیت و ادب، عقل و خرد، تدبیر و چاره آمده است. - معین - دانشمندان عرصه هاي گوناگون علوم اجتماعی در تعریف اصطلاحی فرهنگ، معانی متفاوتی را بیان کرده اند که برخی محققان، آنها را تا بیش از 160 تعریف شمرده اند که البته دلیل تعدد تعاریف، تنوع زوایاي نگاه به فرهنگ است. - جعفري،
- 9 :1385 برخی متفکران معتقدند تعریف فرهنگ کار آسانی نیست و شاید در هیچ کتابی هم نتوان به تعریف دقیق و قانع کننده اي از آن دست یافت. آنان دلیل این دشواري را دوانیده شدن رگه هاي فرهنگ در تمام شؤون زندگی انسان می دانند که نمیتوان بر نقطه خاصی اشاره نمود. - اسلامی ندوشن، مقدمه چاپ دوم - به اعتقاد برخی از جامعه شناسان، در تعاریف ارائه شده براي فرهنگ می توان شش نوع نگاه عمده به فرهنگ را از یکدیگر متمایز ساخت.
