بخشی از مقاله
چکیده:
غالباً کشورهای درحال توسعه با نوعی پایین بودن اثربخشی و کارایی سازمانی مواجه هستند و این درحالی است که جهت رفع این مشکل، وجود افرادی با تعهد بالای سازمانی که دارای ارزشها و باورها ی مشترکی باشند، لازم و ضروری است. اهمیت این امر وقتی بیشتر نمایان می شود که نظام اداری و سازمانی را به منزله ابزاری جهت تحقق اهداف توسعه در ابعاد مختلف، تلقی کنیم. فرهنگ سازمانی، نقش بسیار استراتژیک را در انسجام و یا افول سازمانی ایفا می کند.
فرهنگ مهم است زیرا هر اقدامی بدون آگاهی از نیروهای فرهنگی - که همیشه در کارند - ممکن است پیامدهای پیش بینی نشده و ناخواسته داشته باشد. فرهنگ سازمانی، سیستمی است متشکل از ارزشها - چه چیزی مهم است و چه چیزی مهم نیست - و عقاید - چطور افراد عمل می کنند و چطور عمل نمی کنند - که در تعامل متقابل با نیروی انسانی، ساختار سازمانی و سیستم کنترل بوده و در نتیجه هنجارهای رفتاری را در سازمان بنا می نهد. فرهنگ سازمان بر وظایف و نحوه عملکرد مدیریت سازمان تاثیر می گذارد و با ایجاد محدودیتهایی برای مدیریت، بیان می- کند که مدیر چه کاری را می تواند انجام دهد و چه کاری را نمی تواند.
چهار ویژگی عمده فرهنگ سازمانی شامل: - 1درگیر شدن در کار، - 2سازگاری، - 3 انطباق پذیری و - 4 ماموریت یا رسالت می باشد. از سوی دیگر با پیروزی انقلاب اسلامی و شکل گیری نهاد های انقلابی از جمله جهاد سازندگی فرهنگ نوی با شاخص ها و شاکله جدید شکل گرفت که در طول چندین دهه اخیر از آن به عنوان فرهنگ جهادی نام برده می شود. از جمله ویژگی های بارز این فرهنگ: - 1نو آوری و خلاقیت؛ - 2 مشارکت پذیری در تصمیم و اجرا؛ - 3 ارزش مداری؛ - 4 انسجام سازمانی ؛ - 5 تحول آفرینی و فرهنگ سازی؛ - 6 خود باوری برای کارهای نشدنی و… می باشد. با تلفیق این ویژگی های فرهنگی برجسته با مولفه های فرهنگی کلاسیک سازمانی به پدیداری فرهنگ جدیدی با عنوان فرهنگ سازمانی جهاد با هفت زیر مولفه - سازه فرهنگی - گردید که عبارتند از: - 1ارزش گرایی؛ - 2 نوآوری و خلاقیت؛ - 3 روحیه جهادی؛ - 4 رسالت و ماموریت؛ - 5 انطباق پذیری؛ - 6 کارمداری و - 7 سازگاری.
مقدمه
کشورهای درحال توسعه در راه رسیدن به اهداف توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... ، صرفنظر از مسایل و دشواریهای فناوری، با نوعی فقدان فرهنگ سازمانی مناسب در نظام اداری خود، مواجه هستند فرهنگ سازمانی برچسبی اجتماعی است که از راه ارز شهای مشترک، تدبیرهای نمادین و آرمانهای اجتماعی، اعضای سازمانها را بهم می پیوندد - طوسی، . - 1372 برخی فرهنگ سازمان را یک نظام اعتقادی می دانند که بین اعضای یک سازمان مشترک است، برخی آن را سلسله ای از ارزشهای مشترک مسلط همبسته می دانند، که با مفاهیم نمادی چون داستانها، اسطوره ها وتکیه کلامها منتقل می شود برخی مانند ادگار شاین فرهنگ را الگویی از مفروضات بنیادین می دانند که بر اثر اندوختن از دشواریهای سازگاری بیرونی و یکپارچگی درونی از سوی گروهی معین، آفریده، کشف و یا پرورده شده است برخی دیگر معتقدند، فرهنگ تنها راه منحصر به فردی است که سازمان بر اساس آن فعالیت خود را انجام می دهد.
به عبارتی فرهنگ جنبه انسانی سازمان است که با همبستگی هدف مشخص می شود، فرهنگ یک سازمان، باورها، نگرشها ، فرضیات و انتظارات مشترکی را در بر می گیرد که در نبود یک قانون یا دستور العمل صریح، رفتارها را هدایت می کند و در اکثر سازمانها، غالب موقعیتهای مدیریتی این چنین است. فرهنگ می تواند منبع نیرومندی از هویت، هدف مشترک و رهنمود انعطاف پذیر باشد. از سوی دیگر بنیانگذاران، مدیران عالی و جهادگران در طول عمر پر برکت جهاد، فرهنگی به نام فرهنگ سازمانی جهاد و یا فرهنگ جهادی را به وجود آوردند.
موسسان و بنیانگذاران تصویری از آنچه باید باشد در پیامها و بیانات خود مطرح نموده اند؛ همین تصویر، خالق ارزشهای مهم برای فرهنگ سازمانی جهاد گردید. از جمله ویژگی های بارز این فرهنگ: - 1نو آوری و خلاقیت؛ - 2 مشارکت پذیری در تصمیم و اجرا؛ - 3 ارزش مداری؛ - 4 انسجام سازمانی ؛ - 5 تحول آفرینی و فرهنگ سازی؛ - 6 خود باوری برای کارهای نشدنی و… می باشد با توجه به تغییر شرایط و ادغام دو نهاد تقریبا متفاوت - وزارت کشاورزی و وزارت جهاد سازندگی - که از نظر تشکیلات، نحوه سازماندهی، چارت سازمانی، فرهنگ سازمانی حاکم و... با هم تفاوتهای عمدهای داشتند بر مدیران و مسئولان کشور واجب است ویژگیهای بارز و مثبت هر کدام از دو مجموعه سابق را در نهاد فعلی تلفیق نمایند تا مجموعهای موفق شکل گیرد.
بر این اساس با توجه به مطالب بیان شده و نقش و اهمیت شایان ذکر فرهنگ سازمانی در موفقیت و بهره وری سازمان، شناخت ارکان و کارکرد های فرهنگ سازمانی و فرهنگ جهادی برای تلفیق دو مولفه کلاسیک و ارزش مدارانه در جهت پیریزی یک فرهنگ نو مهم می نماید. فلذا مقاله حاضر بررسی مروری تحلیلی با هدف تدوین یک ساختار فرهنگی نوین برای ساختار سازمانی جهاد کشاورزی می باشد و در جهت پاسخگویی به یک سوال اساسی است؛ فرهنگ سازمانی جهاد شامل چه مولفههای است؟روش تحقیق این مقاله به شیوه بررسی اسنادی، کتابخانهای و اینترنتی می باشد.
نتایج و بحث
کارکردهای فرهنگ سازمانی
در یک سازمان ، فرهنگ کارکردها و نقش های متفاوتی ایفا می کند. برای پی بردن به اینکه این کارکردها چگونه واقع می شوند بطور مختصر به ویژگی آموزنده این کارکردها اشاره می شود:
-1 به کارکنان سازمان هویتی سازمانی می بخشد. آنچه یک شرکت- یا نهاد- را برجسته می سازد، توانایی آن در جذب و پرورش و نگهداری افراد با استعداد است - طوسی، . - 1372 رابینز - - 1374 در کتاب مدیریت رفتار سازمانی خود آورده است: فرهنگ، تعیین کننده مرز سازمانی است یعنی سازمانها را از هم تفکیک می کند و نوعی احساس هویت در وجود اعضای سازمان تزریق می کند.
-2 تعهد گروهی را آسان می سازد. تعهد رااصولاً می توان به پیوند روانی فرد یا گروه به سازمان تعریف کرد که در آن احساس درگیر بودن شغلی، وفاداری و باور به ارزش های سازمان جای دارد زیرا پاداش خدمت از معیارهای رایج بالاتر است و مدیران میانی از پاداش های سخاوتمندانه برخوردار می- شوند - طوسی، . - 1372
-3 ثبات نظام اجتماعی را ترغیب می کند زیرا کارکنان با احساس اطمینان از امنیت شغلی، فضایی را که آینده ای غیر معمول از تعهد پرهیجان به سخت کوشی و پذیرش نظار ت های دقیق است برای سازمان به وجود می آورند - طوسی، . - 1372 فرهنگ از نظر اجتماعی همچون چسبی به حساب می آید که می تواند از طریق ارائه استانداردهای مناسب - در رابطه با آنچه باید اعضای سازمان بگویند یا انجام دهند - ، اجزای سازمان را به هم متصل می کند - محمودی، . - 1384
-4 فرهنگ با یاری دادن به اعضا برای پی بردن به پیرامون کار خود رفتار آنان را شکل می بخشند. در این صورت نخبگان به شغل تمام وقت دست می یابند و شغل خود را از پائین ترین مرتبه آغاز می کنند و به وسیله کارکنان موفق، با اصول بنیادی در سازمان آشنا می شوند - طوسی، . - 1372 همچنین فرهنگ موجب اتحاد و یکپارچگی اعضا می شود به گونه ای که آنها شیوه رفتار و برقرار کردن ارتباط با یکدیگر را بدانند - ابراهیمی بجدنی، . - 1382
-5 فرهنگ سازمان بر وظایف و نحوه عملکرد مدیریت سازمان تاثیر می گذارد و با ایجاد محدودیتهایی برای مدیریت، بیان می کند که مدیر چه کاری را می تواند انجام دهد و چه کاری را نمی تواند. عمل مدیر باید مورد تائید فرهنگ سازمان قرار گیرد، در غیر این صورت مطابق با ارزشها نخواهد بود و از سوی اکثریت اعضای سازمان مورد تائید قرار نمی گیرد - منوریان و بختائی،. - 1385
-6 فرهنگ به عنوان یک عامل کنترل به حساب می آید که موجب به وجود آمدن یا شکل دادن به نگرشها در رفتار کارکنان می شود. به طوری که شایستگی و تناسب فرد در سازمان، تناسب نگرشها و رفتار فرد با فرهنگ سازمانی را موجب می شود که فرد بتواند به عنوان عضوی از سازمان درآید - رابینز، . - 1374
-7 فرهنگ به سازمان کمک می کند تا خود را با عوامل محیط خارجی وفق دهد - ابراهیمی بجدنی، . - 1382 همچنین خزایی - - 1383 هفت ویژگی ذیل را در مجموع معرف - کارکردها و کارویژه های - فرهنگ سازمانی می داند:
-1 نوآوری و خطر پذیری: میزانی که کارکنان تشویق به نوآوری و خطرپذیری می شوند؛
-2 توجه به جزئیات: میزانی که کارکنان باید به جزئیات بپردازند، دقیق باشند و کارها را تجزیه و تحلیل نمایند؛
-3 توجه به ره آوردها: میزانی که مدیریت باید به نتیجه و دستاوردها توجه کند؛
-4 توجه به اعضای سازمان: میزان توجهی که مدیریت-به هنگام تصمیم گیری و مشارکت دادن افراد - به اعضای سازمان دارد؛
-5 توجه به تیم: میزانی که کارها و فعالیتها حول محور تیم-نه افراد- متمرکز شده است؛
-6 جاه طلبی: میزانی که افراد و اعضای سازمانی بلند پروازی و جاه طلبی دارند- نه این که همواره سر به زیر و تسلیم باشند-؛
-7 پایداری : میزان که سازمان بر حفظ وضع موجود، تاکید می کند- که این روند با رشد و پیشرفت متغایر است-. بلانت - - 2003 در مقاله خود تحت عنوان "فرهنگ سازمانی و توسعه" از شش نوع فرهنگ سازمانی نام برده و برای هر یک ویژگی ها و نمادهای بر می شمرد:
-1 فرهنگهای منفک - منفی - : فرهنگ منفک نمایانگر بسیاری از سازمانها در کشورهای درحال توسعه هستند. به طورکلی، فرهنگ منفک، توسط مجموعه های منزوی از ارزشها و باورهای مثبت، مشخص می گردد که به طور وسیعی در بین افراد، مشترک و به هم مرتبط نیستند. همچنین فرهنگهای منفک فاقد رهبری تحول آفرین، متعهد و قوی هستند.
-2 فرهنگهای منفک - ساکن - : عقیده بر این است که اقتصاد کشورهای اروپای شرقی و در رأس آنها شوروی سابق، مظهر این نوع فرهنگ سازمانی هستند. فرهنگ منفک ساکن، دربردارنده بسیاری از ویژگیهای مشابه فرهنگ قبلی است. عمده ترین ویژگیهای فرهنگهای منفک ساکن در جدول شماره - - 1 آمده است.
-3 فرهنگهای منفکماهیتاً مثبت: سومین گونه از فرهنگهای منفک در مقایسه با موارد قبلی، دارای رهبری موثر در سطح استراتژیک و فضای آرام روانشناختی است. این نوع فرهنگغالباً نمایانگر موسسات تحت مالکیت دولتی در چین هستند.
-4 فرهنگهای تکاملی: این فرهنگها توسط مجموعه هایی از فرهنگ مثبت به هم مرتبط یا با هم پیوسته قرار گرفته در بخشهای کلیدی سازمان، مشخص می شوند.
