بخشی از مقاله
مقدمه
جهاد سازندگی در زمره دست آوردهای عظیم انقلاب اسلامی است که بنیانگزار فرزانه انقلاب با تصمیمی هوشمندانه مبتنی بر آموزه های اسلامی و فلسفه انقلاب اسلامی، آنرا رقم زد و بزودی تبدیل به پویشی مبارک در عرصه توسعه عدالت و سازندگی همه جانبه کشور گردید . همچون خود انقلاب اسلامی که خیلی زود عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داخلی را درنوردید و امواج آن در میان مردم مناطق دور و نزدیک در سرتاسر گیتی آشکار شد و طریقی نو در مسیر آزاد اندیشی و آزادگی به جهانیان بویژه مستضعفان و مسلمانان نشان داد ، جهاد سازندگی نیز محدود به مرزهای میهن اسلامی نشد و تفکر جهادی بر پایه آموزه های دینی عدالت جویی، ظلم ستیزی و کمک به مستضعفان ، بتدریج در میان ملل مستضعف و مسلمان ، حاضر و منشأ اثرات و ثمرات ارزشمندی گردید. فعالیت دفاتر خارج از کشور از همین رهگذر رقم خورد.
فرهنگ و مدیریت جهادی در خارج از کشور دارای مبانی ، مشخصه ها و رویکردی بوده و هست که در این مقاله ضمن تشریح این مولفه ها به رویکرد مطلوب درفعالیت جهاد کشاورزی که میراث دار جهاد سازندگی در داخل و خارج از کشور است، خواهیم پرداخت . بررسی های این نوشتار به روش توصیفی و اسنادی انجام پذیرفته و نتایج حاصل از بررسی های اسنادی و مصاحبه با دست اندرکاران دفاتر خارج از کشور جهاد کشاورزی در این مقاله به رشته تحریر درآمده است . دفاتر خارج از کشور جهاد کشاورزی ، فرهنگ جهادی و مدیریت جهادی از جمله واژه های کلیدی این مقاله محسوب می شوند.
الف - مبانی تشکیل دفاتر خارج از کشور
تشکیل دفاتر خارج از کشور جهاد سازندگی - جهاد کشاورزی - به عنوان تبلور ساختاری کارکرد تفکر جهادی در کمک به مسلمانان و مستضعفان جهان مطرح می باشد و پویش این تفکر به سوی سایر ملل ، ریشه در رسالت جهانی انقلاب اسلامی دارد که "حرکت در راستای بیداری ، حمایت و همکاری با مسلمانان و محرومان جهان برای گسترش عدل و داد در جهان است." بر مبنای رسالت مذکور ، قوانین پایه مورد عمل در جمهوری اسلامی ایران نیز جهت گیری خاص به این حرکت داده است که توجه به آن به عنوان مبانی حقوقی حضور جهاد کشاورزی درخارج از کشور حائز اهمیت زیادی است . برخی از اصول قانون اساسی دررابطه با بحث حاضر به قرار زیر است:
-1 تنظیم سیاست خارجی کشور براساس معیارهای اسلام ، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان و حمایت بی دریغ از مستضعفان جهان - بند شانزدهم از اصل سوم -
-2 سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایرانی براساس نفی هر گونه سلطه جوئی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور ، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر و روابط صلح آمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است . - اصل - 152
-3 جمهوری اسلامی ایرانی سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می شناسد . بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امو ر داخلی ملت های دیگر ، از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می کند . - اصل - 154 حرکت فراگیر انقلاب اسلامی که در چارچوب مفاد قانون اساسی نیز تبلور خاصی یافته است ، به مرزهای داخلی محدود نشده و هدف خود را کمک به همه مستضعفان بویژه مسلمانان و مبارزان گیتی اعلام کرده است. فرمان تاریخی حضرت امام خمینی - ره - مسیر روشن و پایداری برای اینگونه مجاهدت ها ترسیم نمود و فرزندان انقلاب را به سوی اقصی نقاط جهان برای کمک به مسلمانان و مبارزه با فقر و محرومیت رهنمون گردید . بخشی از متن این فرمان بدین قرار است :
ما باید در ارتباط با مردم جهان و رسیدگی به مشکلات و مسائل مسلمانان و حمایت از مبارزان وگرسنگان و محرومان با تمام وجود تلاش نمائیم و این را از اصول سیاست خارجی خود بدانیم . تجربه اندوزی های داخلی و زمینه سازی های انجام شده ، بتدریج شرایط لازم برای کار توسعه ای درخارج از کشور را برای جهاد سازندگی - وقت - فراهم نمود و سفر تاریخی سال 1365 مقام معظم رهبری که مسئولیت ریاست جمهوری آن زمان را برعهده داشتند به چند کشور آفریقایی از جمله تانزانیا ، نقطه عطف تشکیل دفاتر جهاد سازندگی در خارج از کشور شد. از آن زمان به بعد و با سرعت مطلوبی دفاتر مذکور در کشورهای تانزانیا ، غنا ، سودان ، سیرالئون ، لبنان ، آلبانی ، بوسنی و هرزه گوین ، افغانستان و چند کشور دیگرتاسیس و فعالیت خود را آغاز نمود .
دفاتر جهاد سازندگی درخارج از کشور ، از همان ابتدا با رویکرد حاکم بر فعالیت این نهاد در داخل کشور که پرداختن به کلیه امور و نیازهای روستا را در برنامه کار خود داشت ، دایره نگاه خود را که از نیازهای مربوط به تاسیسات زیربنایی نظیر راه آغاز می شد و به حوزه های تولیدی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی گسترش می یافت ، تعمیم داده بود. براین اساس آنچه برای جهاد گران اهمیت می یافت ، نیازجامعه هدف بود و چون این نیاز طیف گسترده ای را شامل می شد ، لذا فعالیت دفاتر نیز موارد متعددی از اقدامات را در بر می گرفت .
ب - حوزه های فعالیت دفاتر
آنچنانکه در مبانی تشکیل دفاتر خارج از کشور جهاد سازندگی - جهاد کشاورزی - بیان شد، حوزه عمل این واحدها متناسب با نیاز جامعه هدف از یک سو ورویکرد جامع انقلاب اسلامی در کمک به مستضعفان و مسلمانان از جانب دیگر ، همه جانبه و گسترده بود. براساس نقشی که این دفاتر تاکنون ایفا نموده اند ، 5 حوزه کلی فعالیت دفاتر به شرح ذیل قابل گروهبندی است :
1. توسعه همه جانبه بویژه در زمینه زیر ساخت ها
2. بسیج اجتماعی و سازماندهی ظرفیت سازندگی مردم
3. تلاش برای ارتقاء بینش اجتماعی و توسعه فرهنگی
4. کوشش در راستای فقر زدایی
5. توسعه مهارت ها و ارتقاء سطح فناوری
زیرساختهایی چون راه دسترسی ، آب آشامیدنی ، احداث مسجد، احداث و تجهیز درمانگاه و واحد بهداشتی و نظیر آن از نیازهای اولیه جامعه هدف محسوب می شد که البته تامین آن علاوه بر رفع نیازهای مردم ، اثرات ماندگار فرهنگی و اجتماعی نیز داشته و دارد که درطول زمان بتدریج آشکارتر می شود. توسعه ظرفتیهای انسانی - دانش ، بینش ، مهارت - و توسعه سرمایه های اجتماعی در جوامع مورد نظر دو رویکرد اساسی فعالیت دفاتر خارج از کشور بوده که در چارچوب توسعه زیرساخت ها و فقرزدایی از جوامع مورد نظر قرار داشته است .
به عبارت دیگر جهادگران علاوه براینکه از منایع اختصاص داده شده از سوی کشورخودمان - بودجه و نیروی انسانی متخصص - استفاده می نمودند ، از طریق سازماندهی مشارکت مردم محلی و بالابردن توانایی های فنی و مهارتی آنان بیشترین نیاز اجرایی پروژه ها را تامین می کردند که این فرآیند اثرات ماندگار برای جامعه هدف داشته و یادگاری از جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. در همین چارچوب انتقال دانش فنی و فناوری های قابل استفاده در جامعه میزبان بویژه در عرصه تولیدات کشاورزی همواره مورد توجه بوده و در زمینه هایی چون زنبورداری ، آبیاری ، مکانیزاسیون و غیره اثرات مطلوبی نیز از خود برجای گذاشته است .
این فرآیند در مواردی به ایجاد بسترهای تخصصی ماندگار که اکنون نیز در حال توسعه و بهره برداری است ، منجر شده است که از جمله آن می توان به استفاده وسیع مردم لبنان از زیر ساخت و فناوری های ترویج شده از ناحیه دفتر جهاد سازندگی در آن کشور اشاره نمود. از آنجا که هدف این مقاله ذکر جزئیات عملکرد دفاتر نمی باشد از ورود به آن خودداری شده است. از دیگر نکات قابل ذکر در فرآیند ظرفیت سازی جوامع محلی ، باید به اعزام کارشناسان کشورهای مورد نظر به داخل ایران برای فراگیری علوم و فنون نوین بویژه در عرصه کشاورزی اشاره نمود . آموزش کارشناسان کشورهای سودان ، غنا ، لبنان و تانزانیا در مواردی چون زنبورداری، تولید گندم، دامپروری و امور شیلاتی از جمله اینگونه اقدامات محسوب می شود که کشورمان را به عنوان مرجع انتقال دانش و فناوری به جهان اسلام مطرح و رویکرد حق طلبنانه و کمک جمهوری اسلامی ایران به مستضفان بویژه مسلمانان را برجسته می سازد.
