بخشی از مقاله
چکیده
روح دانش پروری و فرهنگ دوستی و نیازمندی به درک صحیح مبادی اعتقادی، حقوقی و اخالقی اساام باعث گردید که از مهان پگاه طلوع اساام، مسلامن ها درصدد توسعه فرهنگ و پیشفت متدّن انسانی برآمده دایره دانش جویی را گسررش دهند. بی شک این مهه عظمت فرهنگی و متدّنی از رس دولت قرآن کتاب زندگی مسلامنان بوده و از زمان نزول آن آغاز شده است. ایرانیان نیز که با آغوش باز آموزه های خردپذیر و مهسو با فطرت اساام را پذیرا شده بودند مهگام با دانشوران سایر بااد در خصوص حتقّق هدف مذکور کوشیدند. آیت اهلل ابوعبداهلل زنجانی 1320ش از مجله دانشمندان ایرانی است که با زمان شناسی و درک صحیح نیازهای جامعه اساامی، در جهت اعتاای فرهنگ و متدّن اساامی تااش های ارزنده ای تقدیم داشت و آثار ارمجندی به زبان عربی و فارسی از خود به یادگار گذاشت. هر کدام از این نگاشته ها در زمینه های خمتلف عقاید، قرآن شناسی، فلسفه، فقه و دعوت مسلامنان بهّاحتاد و استقالل نقش بسزایی ایفا نمود.
واژگان کلیدی: فرهنگ، متدّن، جهان اسالم، ابوعبداهلل زنجانی.
مقدّمه
از حدود سال 610 م، دین اساام در مکّه با دعوت پیامبر اعظم - ص - پا به عرصه هستی نهاد. پس از شکل گیری حکومت اساامی و تثبیت حاکمیّت اساام، دین اساام وارد مرحله گسترش خود شد. همسایگی اساام با تمدّن های آن روز یعنی ایران، روم و مصر، زمینه ارتباط و تعامل با این حوزه های تمدّنی بزرگ را فراهم آورد. در چنین شرایطی دین دانش دوست اساام فرصت تضارب آرا و افکار میان تمدّن اساامی و تمدّن های دیگر را مهیّا نمود و فرهنگ و تمدّن اساامی بر محور قرآن و با استفاده بهینه از علوم و معارفی که پیش از ورود اساام در این سرزمین ها وجود داشت پدید آمد، در این امر تشویق و توصیه قرآن و پیامبر اکرم - ص - به معرفت جویی و دانش اندوزی، سهم اساسی در برانگیختن مسلمانان به این معجزه آفرینی داشت.
بدین گونه اساام در کنار دیگر مواهب پرارج، ارمغان جاودانه ای برای بشریت آورد و برای همیشه او را وامدار الطاف فراگیر خویش ساخت که همان «فرهنگتمدّن جامع االطراف» است و هنوز جهان انسانیت از ثمرات پایان ناپذیر آن بهره مند است؛ اگر چه اکنون سوگمندانه خود مسلمانان از مسیر پیشرفت به دور افتاده و تنها به پیشرفت سایر کشورها چشم دوخته اند. بدون شک دنیای اساام در تمدّن و فرهنگ امروزی جهان آن اندازه سهم و تأثیر واقعی داشته است که برشمردن آن نیازی به حماسه سرایی ندارد. فرهنگ و تمدّن اساامی که الاقل از پایان فتوحات مسلمانان تا ظهور مغول قلمرو اساام را از لحاظ نظم و انضباط اخالقی، برتری سطح زندگی، سعه صدر و اجتناب نسبی از تعصّب کور، توسعه و ترقّی علم و ادب، طی قرن های دراز پیشاهنگ تمام دنیای متمدّن مربّی فرهنگ عالم انسانیّت قرار داد بی شک یک دوره درخشان از فرهنگ تمدّن انسانی است که هنوز دنیای حاضر به جذبه و معنویت آن نیاز دارد.
ایرانیان فرهنگ دوست و متمدّن که خود از دیرباز دارای فرهنگ و تمدّن بودند در راه توسعه فرهنگ و تمدّن نوین اساامی گام های بسیار بلندی برداشتند و در عرصه های گوناگون علمی، عقلی، ادبی و زبانی خوش درخشیدند، به طوری که نه تنها خودشان، بلکه سایر مسلمانان و حتی دانشوران دیگر ادیان و مذاهب مهر تأیید بر این ادعا زدند. یکی از این ایرانیان دانشمند و دانش دوست آیت اهلل شیخ ابوعبداهلل زنجانی است که با بیان و بنان خود در راه شناساندن دین انسان ساز اساام همه همّت خویش را به کار بست و افزون بر خدمت رسانی در عرصه دین و دانش، در مسیر آگاه سازی ّامت مسلمان و مبارزه با استکبار و استعمار گام های بلندی برداشت.
پیشینه پژوهش
در مورد نقش علما و تأثیر ایشان در پیشرفت و توسعه فرهنگ و تمدّن اساامی، کارهای ارزنده ای صورت پذیرفته اما تا جایی که نگارنده اطااع دارد و با تفحّصی که انجام گرفت تحقیق مستقلی در خصوص جایگاه دانشمند زنجانی ابوعبداهلل در توسعه و اعتاای فرهنگ و تمدّن اساامی سامان نیافته است.
مفهوم شناسی
برای تبیین موضوع جستار، الزم است مبادی تصوّری آن روشن شود. رشد - growth - به معنای تکثیر وضع موجود، پیشرفت - progress - به معنای تکثیر وضع موجود با کیفیّت مادّی یا فناوری بهتر، و مفهوم توسعه - development - تحوّل کیفی در پدیده موجود است. - www.ulkamiz.com - فرهنگ - culture - حقیقت و پدیده ای است که با پیدایش انسان بر روی زمین ظاهر شده است و به اصطااح منطقی «فصل جداگرِ» انسان از حیوان است. - والیتی، - 3 :1392 نظریه پردازی ها در باب چیستی فرهنگ به سده بیستم بر می گردد. مفهوم اصطالحی فرهنگ به جهت انتزاعی بودن و عینی نبودن، همانند سایر مفاهیم علوم انسانی، معانی گوناگونی یافته است.
«فرهنگ مجموعه ای هماهنگ از دانش ها، باورها، ارزش ها و هنجارهای انسانی است که به صورتُنمادهای گوناگون در عرصه های سخت افزاری اجتماع انسان و امور مربوط به تمدّن ظهور می یابد و به نسل های بعدی منتقل می شود. اگر این مجموعه، برگرفته از روش عقلی و متون دینی و اساامی باشد، فرهنگ اصیل و معتبر نامیده می شود و در غیر این صورت، ضدّ فرهنگ و غیر اصیل و نامعتبر شناخته می شود.» - خسروپناه، - 27 / 2 :1390در مقابل «تمدّن - civilization - عبارت است از تبلور تااش دائم و کم و بیش
