بخشی از مقاله
چکیده
روح دانش پروری و فرهنگ دوستی و نیازمندی به درک صحیح مبادی اعتقادی، حقوقی و اخالقی اساام باعث گردید که از مهان پگاه طلوع اساام، مسلامن ها درصدد توسعه فرهنگ و پیشفت متدّن انسانی برآمده دایره دانش جویی را گسررش دهند. بی شک این مهه عظمت فرهنگی و متدّنی از رس دولت قرآن کتاب زندگی مسلامنان بوده و از زمان نزول آن آغاز شده است. ایرانیان نیز که با آغوش باز آموزه های خردپذیر و مهسو با فطرت اساام را پذیرا شده بودند مهگام با دانشوران سایر بااد در خصوص حتقّق هدف مذکور کوشیدند.
آیت اهلل شیخ عبدالکریم زنجانی 1347 1263ش از مجله دانشمندان ذو فنون ایرانی است که با زمان شناسی و درک صحیح نیازهای جامعه اساامی، در جهت اعتاای فرهنگ و متدّن اساامی تااش های ارزنده و بی دریغی تقدیم داشت و آثار ارمجندی بالغ بر 70 اثر عمدةً به زبان عربی از خود به یادگار گذاشت. عامل روشن بنن و حکیم راستینی که افزون بر تأثریگذاری در میان شیعیان، شخصیّت بنن املللی داشت و کوشید با رویکرد وحدت اساامی، مسلامنان جهان را هر چه بیشرر به هم نزدیک سازد و با دمیدن روح در پیکر جامعه استعامرزده اساامی، حیات دوباره به آن بخشد.
واژگان کلیدی: فرهنگ، متدّن، جهان اسالم، وحدت، عبدالکریم زنجانی.
مقدّمه
در پایان روزگار ساسانیان که ایران و بیزانس دو ابرقدرت آن روز جهان پس از درگیری های چند صد ساله رمق از دست داده بودند از حدود 610 م در سرزمین حجاز و در دل تفتیده مکّه با فراخوانی واپسین پیامبر الهی آیین تازه ای پا به عرصه هستی نهاد. پس از شکل گیری حکومت اساامی و تثبیت حاکمیّت اساام، دین اساام وارد مرحله گسترش خود شد. همسایگی اساام با تمدّن های آن روز یعنی ایران، روم و مصر که هر یک جداگانه مراحلی از ترقّی را پیموده بودند زمینه ارتباط و تعامل با این حوزه های تمدّنی بزرگ را فراهم آورد.
در چنین شرایطی دین دانش دوست اساام فرصت تضارب آرا و افکار میان تمدّن اساامی و تمدّن های دیگر را مهیّا نمود و فرهنگ و تمدّن اساامی بر محور قرآن و با استفاده بهینه از علوم و معارفی که پیش از ورود اساام در این سرزمین‌ها وجود داشت پدید آمد، در این امر تشویق و توصیه قرآن و پیامبر اکرم - ص - و پیشوایان دینی به معرفت جویی و دانش اندوزی، سهم اساسی در برانگیختن مسلمانان به این معجزه آفرینی داشت. خصوصاً که تعلیم و تعلّم و کسب علم و دانش، و حرکت به سوی زندگی و فردای بهتر از برنامه های اصلی آیین اساام است. بدین گونه اساام در کنار دیگر مواهب پرارج، ارمغان جاودانه ای برای بشریت آورد و برای همیشه او را وامدار الطاف فراگیر خویش ساخت که همان «فرهنگ و تمدّن جامع االطراف» است و هنوز جهان انسانیت از ثمرات پایان ناپذیر آن بهره مند است.
بدون شک دنیای اساام در تمدّن و فرهنگ امروزی جهان آن اندازه سهم تأثیر واقعی داشته است که برشمردن آن نیازی به حماسه سرایی ندارد. فرهنگ و تمدّن اساامی که الاقل از پایان فتوحات مسلمانان تا ظهور مغول قلمرو اساام را از لحاظ نظم و انضباط اخالقی، برتری سطح زندگی، سعه صدراجتناب نسبی از تعصّب کور، توسعه و ترقّی علم و ادب، طی قرن های دراز پیشاهنگ تمام دنیای متمدّن و مربّی فرهنگ عالم انسانیّت قرار داد بی شک یک دوره درخشان از فرهنگ و تمدّن انسانی است که هنوز دنیای حاضر به جذبه و معنویت آن نیاز دارد.
بی تردید تمدّن اساامی روند تکاملی خود را پیمود و از هنگامی که رسول اعظم - ص - با اعاان منشور حکومت مدینه، پایه های این تمدّن را بر اساس آموزه های دینی گذاشت و بلکه از نخستین روزهای ظهور اساام، روز به روز نهادهای علمی فرهنگی و مؤسسات تمدّنی بر پایه مقتضیات زمان و مکان توسعه یافت و با روی کار آمدن دولت عباسیان و ورود ایرانیانِ دارای سابقه تمدّنی ریشه دار به حوزه های سیاسی، اداری و نظامی خالفت و به کمک سایر اقوام و ملل به اوج شکوفایی و به تعبیر رساتر، عصر زرّین خویش رسید؛ این دوره را از آن جهت که اداره امور آن در دست وزیران دبیران و سرداران ایرانی بود دوره نفوذ ایرانی نیز خوانده اند. - محمدی، - 132 :1374
ایرانیان فرهنگ دوست و متمدّن که خود از دیرباز دارای فرهنگ و تمدّن بودند در راه توسعه فرهنگ و تمدّن نوین اساامی گام های بسیار بلندی برداشتند و در عرصه های گوناگون علمی، عقلی، ادبی و زبانی خوش درخشیدنددستاوردهای عظیمی به آن تقدیم کردند، به طوری که نه تنها خودشان، بلکه سایر مسلمانان و حتی دانشوران دیگر ادیان و مذاهب مهر تأیید بر این ادعا زدند و زبان به ستایش تااش های آنان را در توسعه و ترویج علوم و فنون پدیده های تمدّنی گشودند.آیت اهلل شیخ عبدالکریم زنجانی فیلسوف و فقیه کمتر شناخته شده بر پایه مبانی فکری که برگرفته از تعالیم واالی اساامی است کوشید با رویکرد وحدت جویانه به اصااح جهان اساام بپردازد و امور آن را سامان بخشد.
وی از جمله اصااح طلبان جهان اساام به شمار می آید که خصومت های مذهبی، تحجّر، تشتّت و شیوع افکار انحرافی و تفرقه افکن را از مهمترین عوامل عقب افتادگی جهان اساام می دانست. به همین جهت برای تقریب مذاهب اساامی و ایجاد وحدت میان آنها، دست به فعالیت های گسترده از جمله سفر و سخنرانی و تألیف زد و با رد نظریه جدایی دین از سیاست بر این باور بود که علما برای سامان دادن به امور سیاسی و اجتماعی باید وارد میدان شوند. بدین طریق ایشان در صدد احیای عظمت فرهنگ و تمدّن مسلمانان با قلم و زبان خود تااش نمود و سعی کرد با تکیه بر مبانی عقلی و استناد به قرآن و حدیث این راه را هموار نماید.
