بخشی از مقاله
چکیده:
وزیران در طول تاریخ ایران سر افراز، همیشه نقشی تاثیر گذار و اساسی ومهمی در عرصه های متفاوت مملکت داری داشته اند و یک تنه ،به عنوان نهادی در جان حکومت و دولت بوده و در قلب نیروهای محافظ ایران زمین عمل کرده اند البته نقش وزرای ایران زمین ، پس ازورود اسلام و برتری یافتن اعراب و ایلخانی، صبغه بیشتری داشته است. ما در این مقاله به بررسی نقش موثر صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنجانی ، در احیا و گسترشوپیشرفتِ تاریخ، فرهنگ، تمدنوسیاستِ ایران زمین و هویت ملی در دوران مغولان پرداخته ایم.
مقدمه:
بر اساس نتایج مقاله با قاطعیت می توان گفت که صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنجانی ، خدمات قابل توجهی در این دوران به هویت ملی و احیا و گسترشوپیشرفتِ تاریخ، فرهنگ، تمدنوسیاستِ این سرزمین ومذهب شیعه کرده است. وی به خطر انداختن جان و خانواده خود و صرف ثروتش،به احیا و گسترش وپیشرفتِ تاریخ، فرهنگ، تمدنوسیاستِ ایرانی همت گماشته است و در این زمینه خدمات بسیاری را انجام داده است.
تلاش برای احیا و پاسداشت هویت تاریخ، فرهنگ، تمدنوسیاستِ ایرانی ، به عنوان یکی از شاخصه های های فرهنگ وتمدن و هویت ایرانی و ترویج آن، هم چنین تلاش برای حفظ و توسعه گستره جغرافیایی و استقلال ایران زمین ، تاکید بر به کارگیری روش سیاستمداری ایرانیان و احیای و پاسداشت سیاست ایران زمین مذب تشیع، از برجسته ترین شیوه های خدمت این وزیر در احیا و گسترش هویت ملی ومذهب شیعی بوده است.
.1 مختصری از زندگی نامه صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنجانی
صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنجانی از قاضی زادگان زنجان بود که در عنفوان جوانی به خدمت امیر طغاجار درآمد و به عنوان نایب و کدخدایی او قرارگرفت و پس از دوره ای طغاجار،تمام کارهای خود را به او سپرد
وی از وزیران عصر ایلخانی در دوره حکمرانی گیخاتو در دهه پایانی قرن هفتم هجری قمری ،سال 691 هجری قمری بود. وی ملقب به صدرجهان است - نیرومند،ص - 5 .وی برای گرفتن منصب وزارت ،دارایی زیادی به گیخاتو هدیه کرد و به بوراقچین ایگاچی که معلم گیخاتو و سرداری معتبر بود، پناه برد - همدانی، ج2،ص - 1195 او در دو نوبت به وزارت عالی ایلخانان منصوب شد، وی در سال 697 هجری قمری به فرمان غازان خان به قتل رسید - نیرومند،ص - 5 او از مفاخر با ارزش وبرجسته زنجان بوده است.
2. خصوصیات اخلاقی و فرهنگی:
صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنگانی مردی سخاوتمند و کریم و فرهنگ پرور، فرهیخته ودانشمند بود و ایلخان،آن را به این دلیل، به صدر جهان ملقب گردانید و اختیارات کامل به وی اعطا کرد - نیرومند،ص7و. - 8
3. اقدامات فرهنگی و مذهبی: صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنگانی در راستای فرهنگ ومذهب، اقداماتی مهم انجام داد که عبارتنداز:
1.3. عزت اسلام ومسلمانان:روی کار آمدن صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنگانی ، اوضاع و احوال را به نفع مسلمانان تغییر داد. صدرالدین زنجانی با علمای مسلمان به مهربانی رفتار کرد و از آنان دلجویی نمود و نیروی سابق را به مسلمانان بازگردانید و سلسله تلاشهای وی در دوره نامسلمانی ایلخانان بدان حد بود که احیای هویت وفرهنگ ایرانی و اسلامی وشیعی در عصر مسلمانی ایلخانان را، میتوان از پیامدهای عملکرد وی قلمداد نمود
2.3. قاضی القضاتی برادر: برادر صدرالدین زنجانی نیز با عنوان قطب جهان به مقام قاضیالقضاتی رسید که این نیز از نفوذ اسلام و رویکرد دینی وزیر حکایت میکند
3.3. ذکر نام خدا وپیامبرش بر»چاو:«در ماجرای »چاو« به دستور صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد ، بر روی این اسکناس عبارت »لا اله الا االله و محمد رسول االله« نوشته شده بود که نشانهای از تجدید نیروی اسلام بوددر دوران وزارت صدرالدین زنجانی است
4.3. اسلامآوردن غازان و رسمیت دین اسلام : تأثیر ویژه صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنجانی ، در ماجرای اسلامپذیری غازان نیز در خور توجه بود. صدر جهان از طریق منوط کردن همکاری خویش با غازان به شرط مسلمان شدن وی در پذیرش و رسمیت یافتن اسلام از طرف این ایلخان،سهم پرنگ وخاصی داشت
در برخی منابع چنین آمده: غازان در 10 ذی الحجه سال 694 هجری قمری با جلال تمام وارد تبریز شد و خواجه صدر الدین زنجانی که در این ایام قدرتی فوق العاده پیدا کرده بود به استقبال او شتافت و به دنبال او بسیاری از سادات و علماء و ائمه آن شهر به پیش باز - غازان - از تبریز بیرون رفتند و در آخر سال 694 هجری قمری که مصادف با روز نوروز می شد - غازان - در آن شهر به مقام ایلخانی جلوس نمود و وارث تاج و تخت مملکت - هلاکو - گردید اول فرمانی که به دست غازان ، در همان روز جلوس صادر شد، فرمانی بود دایر بر وجوب قبول مذهب اسلام برای مغول و اجرای آداب دینی و رعایت جانب عدالت و منع امراء و اکابر از ظلم به زیردستان.در سراسر ممالک ایلخانی به امر - غازان - ، کلیساها و معابد یهود و بت خانه های بودایی و آتشگاههای زرتشتی را ویران کردند و در تبریز، بت های کفار و مشرکین را درهم شکسته ، قطعات آنها را در کوچه ها گرداندند و کلیساها را به مسجد تبدیل نمودند
4. اقدامات سیاسی: صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد زنجانی در پیشبرد سیاسات خود، کارهای بسزا و برجسته ای انجام داد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1.4. وزارت:ظاهراً فردی به نام شمسالدّین لاکوشی،پشتیبانی برخی از سرداران را گرفته بود و خواستار وزارت بود اما صدرالدین احمد بن عبدالرزاق خالد با کسب پشتیبانی امیر آق بوقا توانست بر او پیروز شده و به وزارت دست پیدا کند و برای گرفتن منصب وزارت ،دارایی زیادی به گیخاتو هدیه کرد و به بوراقچین ایگاچی که معلم گیخاتو و سرداری معتبر بود، دست به دامن شد
2.4. دیوانسالاری وتدبیر امور: گیخاتو برایاداره ِ امور وکارهای خود به یک دیوانسالار ایرانی نیازمند بود
