بخشی از مقاله
چکیده:
متداولترین وسیله بررسی تجربی در بسیاری از رشته ها و همچنین در بخش های کاربردی، روش مصاحبه است.بهکارگیری مصاحبه به منظور دستیابی به نتایجی که از قابلیت اعتماد مناسبی برخوردار باشد، نیازمند آشنایی با روشهای انجام مصاحبه و داشتن مهارت در تجزیه و تحلیل دادههای بهدستآمده از این طریق است. مصاحبه ارتباطی طراحی شده، هدف دار، رودر رو و نیازمند به تصمیم گیری است که دو طرف در آن حضور دارند و دست کم یکی از طرفین با برنامه ریزی قبلی در آن شرکت می کند. به عبارتی محقق طی برنامه ای معین به وسیله سوالات مشخص در پی سنجش هدف هایی مشخص است.مقاله حاضر به معرفی جایگاه و نقش مصاحبه در جمع آوری داده های حوزه پژوهش های علوم رفتاری پرداخته است.
کلمات کلیدی: مصاحبه، مصاحبه شونده، محقق
مقدمه:
مصاحبه به عنوان یک روش تحقیقی در پژوهش های توصیفی به خاطر آن که اطلاعات آن از طریق کنش متقابل کلامی بین مصاحبه کننده و مصاحبه شونده به دست می آید بی همتاست.البته همین کنش متقابل کلامی منبع کلیه معایب و محاسنی است که مصاحبه دارد. - دلاور، :1382 - 183 در مصاحبه با ایجاد انگیزه های مناسب می توان اطلاعات مفیدی را کسب کرد. گر چه مصاحبه امتیازاتی بر روش های دیگر جمع آوری اطلاعات دارد، ولی چون امکان ایجاد شرایط یکسان برای کلیه مصاحبه کنندگان دشوار است به همین دلیل گاهی اوقات،اطلاعات جمع آوری شده تحت تأثیر شرایط حاکم بر مصاحبه است. - دلاور، - 196 : 1382 مصاحبه
مصاحبه روشی است که در آن اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق ارتباط مستقیم بین پرسشگر یامحقق با پاسخگو گردآوری میشود. در واقع، مصاحبه یک مکالمه دو طرفه است که با طرح سؤال مصاحبهگر، به منظور کسب اطلاعات مربوط به تحقیق آغاز میشود. این امر میتواند بصورت رو در رو یا برقراری ارتباط تلفنی انجام پذیرد. - احمدی، صالحی، - 219 : 1392 از سوی دیگر مصاحبه ابزاری است که امکان بررسی موضوع های پیچیده ، پی گیری پاسخ ها یا پیدا کردن علل آن و اطمینان یافتن از درک سؤال از سوی آزمودنی را فراهم می سازد. اعتقاد بر این است که در جریان مصاحبه بسیاری از حالت ها و عکس العمل های آزمودنی فاش شده و می توان به مقاومت مصاحبه شونده در برابر برخی سوال ها پی برد. - سرمد، بازرگان، حجازی، - 149- 150 :1383 برای آن که مصاحبه دارای کارایی بوده و در رسیدن به هدف های تحقیق، محقق را یاری نماید، توجه به نکات زیر ضروری است:
1. ایجاد جو دوستانه: اولین هدف مصاحبه گر باید آن باشد که پاسخ دهنده را در شرایط مطلوبیقرار دردهد. با ایجاد جوی که توأم با اعتماد و اطمینان است، پاسخهای آزمودنی به واقعیت نزدیکتر خواهد بود.
2. توجه و علاقه مندی مصاحبه گر: مصاحبه گر باید به پاسخ های مصاحبه شونده دقت داشته و آن ها را با علاقه مندی پیگیری نماید. ثبت پاسخ ها بدون داشتن توجه، منجر به آن می گردد که پاسخ دهنده نیز به سوالات با دقت و علاقمندی پاسخ ندهد.
3. نظم در ارائه سوال ها: پژوهشگر بهتر است مصاحبه را با سوال بنیادی و اساسی شروع کرده و سپس به تدریج سوال های ویژه و حساس را مطرح کند. مطرح نمودن سوال های حساس زمانی آغاز می شود که میان مصاحبه گر و مصاحبه شونده اعتماد برقرار شود. بنابراین آزمودنی مقاومت کمتری نسبت به سوال ها خواهد داشت.
4. نشان ندادن واکنش به پاسخ های آزمودنی: مصاحبه گر نباید نسبت به پاسخ های مصاحبه شونده حالت تعجب، تشویق، سرزنش و یا واکنش باز دارنده دیگری را از خود نشان دهد. زیرا واکنش نامناسب مصاحبه گر می تواند بر پاسخ ها اثر گذاشته، پاسخ خاصی را به آزمودنی القا کند و علاوه بر آن آزمودنی را مورد قضاوت قرار دهد.
5. مطرح کردن سوال ها به شیوه مشابه در طول مصاحبه: برایی مطرح کردن سوال ها باید از واژگان مشابه و جمله بندی یکسان برای تمام آزمودنی ها استفاده کرد. زیرا در غیر این صورت ممکن است تفاوت هایی در پاسخ آزمودنی ها ایجاد شود. - احمدی، صالحی، - 220 : 1392 انواع مصاحبه مصاحبه را می توان به سه دسته تقسیم نمود: ا. سازمان یافته .2 نیمه سازمان یافته .3 سازمان نیافته
B مصاحبه سازمان یافته: در این نوع مصاحبه، مصاحبه گر از قبل سوال های مورد نظر را فراهم کرده و در زمان مصاحبه آن ها را در اختیار مصاحبه شوندگان قرار می دهد نوعی از این مصاحبه به پرسشنامه بسته-پاسخ شباهت دارد.
B مصاحبه نیمه سازمان یافته: در این نوع مصاحبه، سوال ها از قبل طراحی شده اند و هدف کسب اطلاعات عمیق از مصاحبه شونده است. روش بالینی پیاژه در مصاحبه را می توان از انواع مصاحبه های نیمه سازمان یافته دانست. این روش با انعطاف پذیری به تنظیم سوال ها بر اساس پاسخ های آزمودنی می پردازد. در محدوده روان شناسی تحولی و بررسی برخی مفاهیم، این روش بسیار مناسب است. در مصاحبه نیمه سازمان یافته، هر پاسخ با سوال ها وارسی مورد بررسی بیشتر قرار می گیرد و از آزمودنی با سوال های "چرا" خواسته می شود توضیح بیشتری درمورد پاسخ های خود بدهد.
B مصاحبه سازمان نایافته: این نوع مصاحبه - آزاد - بیشتر در مشاوره و روان درمانی به کار می رود. مصاحبه شونده با آزادی کامل تمام مطالب را به روش و زبانی که خود انتخاب می کند بیان می دارد. مصاحبه گر با استفاده از ویژگی انعطاف پذیری این روش، به کشف اطلاعات عمیق و دقیقی پیی می برد. هدف مصاحبه آزاد، جمع آوری اطلاعات کیفی است. - سرمد، بازرگان، حجازی، - 150- 151 :1383
مزایا
اول،در مصاحبه می توان پاسخگویان را به ارائه اطلاعات دقیق تر و کامل تر تشویق کرد. پاسخگویان زمانی که به یک پرسشنامه پستی پاسخ می دهند، انگیزش کمتری برای پاسخ دادن، به ویژه پاسخ های دقیق و کامل دارند. دوم، در مصاحبه این امکان وجود دارد که مصاحبه گر سؤالات را برای پاسخگو توضیح دهد. به این ترتیب حتی در صورتی که پاسخگو بی سواد باشد مشکلی پیش نخواهد آمد. سوم، حضور مصاحبه گر امکان کنترل عوامل غیر قابل کنترل در پرسشنامه پستی را میسر می سازد.برای مثال،مصاحبه گر می تواند مطمئن باشد که خود شخص مورد نظر - ونه شخص دیگری - به سؤالات پاسخ می دهد و توالی پاسخ به سؤالات نیز رعایت شده است. چهارم، در مصاحبه شکل جمع آوری داده ها از پرسشنامه انعطاف پذیرتر است. سبک مصاحبه را می توان متناسب با نیاز های مطالعه هماهنگ کرد. پنجم، مصاحبه گر میی تواند اطلاعات مشاهده ای خود را به پاسخ های پاسخ گو اضافه کند. - بیابانگرد، - 153- 154 :1383
معایب
پاره ای از معایب روش مصاحبه عبارت است از:
1. روش مصاحبه وقت گیر و پر خرج تر از سایر روش های جمع آوری اطلاعات است.
2. قدرت تعمیم اطلاعات جمع آوری شده از روش مصاحبه، به علت کمی تعداد مصاحبه شوندگان یا ویژگی های فردی آنان، محدود به گروه هایی مشابه با گروه مورد مصاحبه است.
3. تعبیر و تفسیر و تجزیه و تحلیل اطلاعات به ویژه در روش مصاحبه آزاد بسیار مشکل است.
4. برای انجام مصاحبه به افراد مجرب و ماهر نیاز است که این خود مشکل استفاده از مصاحبه را برای جمع آوری اطلاعات حادتر می سازد. - تیرگر، غلامرضایی، - 41 :1394 نکاتی که در مصاحبه باید رعایت شود
1. قبل از شروع به تحقیق و قبل از مواجهه با مصاحبه شونده، در صورت امکان باید اطلاعاتی از روحیات، طرز زندگی و خصوصیات اخلاقی و روانی مصاحبه شونده کسب گردد.وجود چنین اطلاعات، کار مصاحبه را بی نهایت آسان می سازد.
2. چنانچه میسر باشد، معرفی نامه ای حاکی از انجام امر تحقیق از مراجع صلاحیت داری به مصاحبه شونده ارائه شود. وجود چنین معرفی نامهف اولین قدم برای جلب همکاری با مصاحبه شونده است.
3. قبل از شروع به مصاحبه، باید مقدمه مناسبی بیان شود و حس خود خواهی مصاحبه شونده تحریک گردد، و به او فهمانده شود که نراتش مهم است به این ترتیب، موجبات همکاری مصاحبه شونده فراهم می گردد.
4. محقق سوالات را باید به تدریج مطرح کندو عجله ای در به پایان رساندن مصاحبه نشان ندهد. حتی اگر مصاحبه شونده مطالبی زاید بر آن چه مورد نیاز است بگوید باید با صبر و حوصله زیاد به او اجازه داد که مطلبش را تمام کند. در غیر این صورت، از توضیح مطالب بعدی یا بیان عقایدش تفره خواهد رفت.
