بخشی از مقاله
چکیده:
در عرصه پژوهش، محققان برای بررسی دیدگاههای افراد در پژوهشهای پیمایشی و انواع پژوهشهای کیفی، از مصاحبه استفاده میکنند. با طرح انتقادات درباره کارگیریبه رویکرد کمیّ در تحقیقات تربیتی و گسترش توجه به پژوهشهای کیفی و پژوهشهای تلفیقی، به مصاحبه بیش از پیش توجه شده است.بهکارگیری مصاحبه به منظور دستیابی به نتایجی که از قابلیت اعتماد مناسبی برخوردار باشد،نیازمند آشنایی با روشهای انجام مصاحبه و داشتن مهارت در تجزیه و تحلیل دادههای بهدستآمده از این طریق است. مقاله حاضر به معرفی روشهای تجزیه و تحلیل دادههای مصاحبه شامل تحلیل کمّی، ساختاری و تفسیری پرداخته است. در تحلیل کمیمتن نوشتاری مصاحبهها رمزگذاری و شمارش میشود و با استفاده از روشهای آماری تحلیل میگردد. در تحلیل ساختاری متن نوشتاری، بر حسب تعداد واژهها، اصطلاحات و مفاهیم و میزان تکرار آنها شمارش و تحلیل میشود. در تحلیل تفسیری، پژوهشگر درصدد است تا پیامهای نهفته در متن نوشتاری مصاحبه را آشکار سازد و براساس آن، نظریه از قبل تعیینشدهای را توسعه دهد یا نظریه زمینهای را ارائه دهد.
کلمات کلیدیمصاحبه،: تجزیه، تحلیل، داده، کمّی، ساختار، تفسیر
مقدمه
برای انجام یک تحقیق از وسایل و ابزار مختلفی جهت ثبت اطلاعات و داده ها استفاده می شود تا محقق بتواند در مواقع لازم به آسانی به آن ها مراجعه کندو مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد . از جمله ابزاری که معمولا برای جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرند می توان از: فیش برداری، پرسشنامه، مصاحبه، ضبط صوت، عکس و ... نام برد. اگر چه جهت استفاده از ابزار لازم در جمع آوری اطلاعات ، محدویتی وجود ندارد اما هر روشی که پژوهشگر جهتجمع آوری اطلاعات بر می گزیند، استفاده از ابزار متداول آن روش را بیشتر ایجاب می نماید . به طور مثال استفاده از پرسشنامه در روش کتابخانه ای بعید به نظر می رسد اما در روش مصاحبه بسیار متداول است . - زمانی ، میر سید حسین ، - 107: 1393
تعریف مصاحبه
یکی از روش های جمع آوری اطّلاعات مصاحبه است. مصاحبه، گفتگوی حضوری طراحی شده و هدفمندی است که مصاحبه گر به منظور کسب اطلاعات مورد نیاز تحقیق با مصاحبه شونده به عمل می آورد. - دکتر هدایت تیرگر، - 40 : 1394 یا می توان گفت : مصاحبه به معنای کسب اطلاعات مورد نیاز پژوهش، از طریق صحبت، گفتگو ومذاکره حضوری با اشخاص مربوطه می باشد. مصاحبه گر سوالاتی را درباره پژوهش خود مطرح می کند و از مصاحبه شونده انتظار دارد به آن ها پاسخ دهد. وی پاسخ های مصاحبه شوندگان را جمع کرده، بر طبق نیاز خود نسبت به تجزیه و تحلیل آنها اقدام کند. - سید عباس زاده،1386 - 225:
انجام مصاحبه :
مصاحبه فعالیتی چند وجهی است و مهارت های متنوعی را می طلبد .از مصاحبه بعنوان ، ابزار حفاری علوم اجتماعی یاد می شود که نشانگر اهمیت این فعالیت می باشد.مصاحبه تا اندازه ای شبیه گفتگو است و بنابراین مصاحبه گر باید از مهارت گفتگو برخوردار باشد. - لیندف، تیلور، ترجمه فارسی گیویان ، - 239: 1388
دستور کار اولیه مصاحبه :
مصاحبه گیرنده در جریان مصاحبه باید به این نکات توجه داشته باشد ، هدف مصاحبه ، هویت خویش ، نقش خودرا مشخص کند، برای گفتگو با افراد و ثبت و ضبط اطلاعات ، اجازه بگیرد، از مناسب بودن زمان برای گفتگوهای طولانی مطمئن شود، در صورت نیازدوباره مکان ها و زمان های جایگزین برای مصاحبه مذاکره کند، مشکل عمده در جریان مصاحبه این است که پرسش ها به راحتی تحت تاثیر تصورات - دیدگاهها - و برنامه های پژوهشگران قرار می گیرد.به طور در مصاحبه دو نوع پرسش وجود دارد یکی پرسش باز و دیگری پرسش بسته که باید به تناسب و با توجه به نیاز و با رعایت شرایط پرسش از هر کدام برای جمع آوری اطلاعات استفاده کرد . - ایرانی ، بختیاری، - 92: 1384 پرسش ها به نحوی موثر ، بدون ایجاد احساس واهمه و تهدید در مصاحبه شونده باید طراحی و اجرا گردد.
مصاحبه موقعیتی برای یادگیری است.مصاحبه ها مواجهه های بین فرهنگی هستند و چنانچه مصاحبه افشاگر برخی رازها و واقعیت های پنهان است،مصاحبه گر باید در استفاده از اطلاعات قابل اعتماد باشد.اشتباه های احتمالی به رغم آمادگی مصاحبه گر، قابل گذشت است.نکته آخر اینکه گوش دادن دقیق و هوشمندانه به محتوا و نحوه گفتارها،پلی است که پژوهشگر با آن به دنیای مشارکت کنندگان می پیوندد. - لیندف، تیلور، ترجمه فارسی گیویان ، 239 : 1388 -
محیط و زمینه مصاحبه
برای انجام مصاحبه باید کلا" زمان های محفوظ ومطمئنی لحاظ گردد تا کمترین فشار بر مشارکت وارد شود یا احساس نگرانی کنند.بهترین نتایج زمانی بدست می آید که مشارکت کنندگان آرام - نه برانگیخته و خسته باشند.مکان مصاحبه تابع ملاحظاتی مشابه است .مکانی دور از مزاحمت یا حضور دیگران - نه الزاما" پشت درهای بسته - .مکان خصوصی تا آرامش و محرمانه بودن گفتگوها آسیبی نبیند.مصاحبه تلفنی مشکل مکان را به طور کلی برطرف می کند،لیکن بیشترین انتقادی که به مصاحبه تلفنی شده این است که مصاحبه ها غیرشخصی و جانشین ضعیفی برای دیدارهای رودررو هستند.. - لیندف، تیلور، ترجمه فارسی گیویان ، - 240 : 1388
تجزیه و تحلیل اطلاعات مبتنی برمصاحبه
بدیهی است که پس ازانجام مصاحبه به شکل مناسب ودرخصوص نمونه آماری پژوهش معین، اطلاعات مربوطه بایدموردتجزیه وتحلیل واقع شود. پس ازاتمام مصاحبه ها، اطلاعات حاصل ازآنها رابه دوصورت می توان موردتجزیه وتحلیل قرار داد :
-1تجزیه و تحلیل کیفی:
این نوع تحلیل ، مشابه روش تحقیق تحلیلی یا - کتابخانه - است که پیشتر توضیح داده شد. یعنی پژوهشگر با استفاده از مفاهیم و مطالب ماخوذ از مصاحبه شوندگان که بر روی کاغذ ثبت شده است، به سئوالات پژوهش خود پاسخ میدهد ویا با استفاده از مطالب جدید در باره آنها، موارد جدیدی را طرح نماید .برای مثال : محقیقی در مورد مسائل و مشکلات مدارس غیر انتفاعی با مدیران این مدارس مصاحبه کرده ، سپس در سدد جمع بندی آنهاست . وی سئوالی مشابه سئوالات زیر را از مصاحبه شوندگان پرسیده و پاسخ آنها را یاداشت کرده است :
- به نظر شما بطور کلی مدارس غیر انتفاعی چه مشکلاتی دارند؟
- چه مقدار از مشکلات این مدارس ناشی از انتظارات والدین دانش آموزان می باشد؟
- آیا مسائل مادی این مدارس ، در مشکلات جدی آنهاست ؟
- بنظر شما مشکلات اختصاصی این مدارس که در مدارس دولتی وجود ندارند کدامها هستند ؟
ممکن است تعدادی از مصاحبه شوندگان، مطالب قابل توجه و مفیدی ارائه نکنند ولی در عوض تعداد دیگری ویا حتی چند نفر، مطالب مستند و نظارات خوبی ارائه نمایند و پژوهشگر از نظارات همان چند نفر استفاده کرده، به سئوالات خود پاسخ دهد. امکان دارد که هر یک از مصاحبه شوندگان ویا تعدادی از آنها به جنبه ای از جنیه های مختلف یک موضوع، اشاره کند و محقق همه آنها را به عنوان جنبه های مختلف همان موضوع که در اثر مصاحبه با آنان بدست آورده است، ارائه نماید. مثال : یک مدیر ممکن است تنها عیب این مدارس را در ایجاد و یا تعمیق نابرابری اجتماعی بین دانش آموزان بداند و مدیر دیگر، انعطاف پذیری معلمان در مقابل والدین ویا چگونگی جذب معلمان شایسته و یا عوامل دیر را به عنوان معایب اداره این مدارس قلمداد کند. مصاحبه گر همه آنها را یکجا جمع کرده ، مجموع آنها را بعنوان مشکلات آنها ذکر می کند.
یایک پژوهشگر با تجربه علاوه بر انجام نکات فوق، نظرات آنان را در مقابل یکدیگر قرار داده ، از طریق ارائه پاسخ بعضی از مصاحبه شوندگان به بعضی های دیگر ، برای تحلیل عمیق تر موضوع ، ازنظرات آنان در خصوص پاسخ یکدیگر استفاده مینماید.در هر حال در این نوع تجزیه و تحلیل، که میتواند - نظری - نیز نامیده شود مصاحبه گر در قید و بند اعداد و مقادیر کمی در خصوص پاسخ مصاحبه شوندگان نمی باشد وی همه تلاش خود را صرف استخراج و استنباط نکات بیشتر و مهمتر و ارتباط دادن آنها به یکدیگر می سازد . - سید عباس زاده، - 230: 1386
-2تجزیه و تحلیل کمّی:
در انجام این نوع تحقیق مصاحبه گر یا محقق سئوالات را طوری تنظیم میکند که پاسخ مصاحبه شوندگان را به طرفمقادیر کمّی سوق دهد ، تا اینکه بتواند کمیّت را به پاسخهای آنها اعمالکند.معمول ترین کاری که مصاحبه گرپس از دستیابی به نظرات مصاحبه شوندگان انجام می دهد ، عبارت از تعیین عوامل و مفاهیم کلیدی در خصوص پاسخ هر یک از سئوالات ، سپس قرائت و شمارش آنها می باشد. پس از اینکه این کار درباره همه پاسخ ها انجام شد، نسبت به انجام محاسبات آماری، مثلا با توجه به فراوانی آمار از پیش تعیین شده، به تنظیم جداول و نمودارها ویا تحلیل های آماری دیگر، اقدام می کند.خلاصه اینکه پاسخهای کیفی مصاحبه شوندگان از طریق مقوله بندی و طبقه بندی، یعنی تعیین عوامل و مفاهیم معین و سپس شمارش آنها، به کمیّت تبدیل شده بر روی آنها عملیات لازم صورت می گیرد. - سید عباس زاده، - 231: 1386
