بخشی از مقاله
چکیده:
در تمامی انواع تحقیقات و پژوهشها در کلیه علوم ، پس از تعیین هدف و موضوع تحقیق، انتخاب فرضیه مناسب و تعیین جامعه آماری ، مرحله جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز برای اثبات یا رد فرضیه آغاز می گردد. در علوم رفتاری و علوم اجتماعی رایج ترین روش گردآوری داده ها » تحقیق زمینه یابی « است که در برگیرنده دو روش اصلی »مصاحبه و پرسشنامه « می باشد. در این مطالعه تلاش شده است که مصاحبه به عنوان یکی از ابزارهای جمع آوری اطلاعات به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته و از طریق مطالعه مروری منابع مختلف در مورد روش های تحقیق در علوم رفتاری و روانشناسی اطلاعات جامعی در مورد این ابزار، جمع آوری گردد اطلاعاتی که در این مطالعه جمع آوری شده اند عبارتند از انواع روشهای مصاحبه، نحوه تنظیم مصاحبه، اجرای مصاحبه، نحوه ثبت پاسخ ها در مصاحبه، رمزگردانی پاسخ های مصاحبه، محاسن و معایب مصاحبه و نکاتی که رعایت آنها اعتبار روش مصاحبه را بالا می برد.
کلمات کلیدی: مصاحبه، ابزار جمع آوری اطلاعات ، علوم رفتاری
مقدمه :
جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز بخش مهمی از پژوهش و تحقیقی به شمار می رود. این اطلاعات از طرق و روشهای مختلف جمع آوری می گردند که این روش گردآوری اطلاعات به علم مورد مطالعه ، روش انتخاب شده برای تحقیق ، جامعه آماری تعیین شده و نوع اطلاعات مورد نیاز بستگی دارد. در علوم رفتاری و روانشناسی روشهای مصاحبه و پرسشنامه بیشتر مورد اقبال محققین قرار می گیرند. مصاحبه به دلیل ایجاد رابطه شفاهی و زنده و انعطاف پذیری احتمالاً بنیادی ترین قدیمی ترین و متداول ترین روش جمع آوری اطلاعات باشد. ارتباط نزدیک میان مصاحبه گر مصاحبه شونده ، سبب ایجاد فضای مثبت و سرشار از همکاری می گردد و در چنین فضایی است که اطلاعات واقعی و حقیقی توسط مصاحبه گر ثبت می گردد.
مصاحبه در واقع پرسشنامه ای شفاهی است که درآن پاسخ دهنده در تحقیق به جای نوشتن پاسخ سئوالات ، اطلاعات را به صورت شفاهی به مصاحبه گر می دهد. در این روش مصاحبه گر می تواند از طریق تحریک کردن پاسخ دهنده برای دادن پاسخ و دادن توضیح مناسب در صورت متوجه شدن پاسخ دهنده ، اطلاعات و پاسخ های واقعی تر و مناسب تری جمع آوری نماید. - نادری ، سیف نراقی ، - 189 : 1373 مصاحبه ابزاری است که امکان بررسی موضوعات پیچیده ، پیگیری پاسخ ها یا پیدا کردن علل آن و اطمینان یافتن از درک سئوال از سوی پاسخ دهنده را فراهم می سازد. - سرمد ، بازرگان ، حجازی ، - 149 : 1376
تعریف مصاحبه
دکتر دلاور - 1380 - مصاحبه تحقیقاتی را طبق نوشته کانل و کان - 1968 - به صورت زیر تعریف می کند: » یک گفتگوی دو نفره که از سوی مصاحبه گر، جهت کسب اطلاعات مربوط به پژوهش آغاز می گردد و توسط وی بر موضوعاتی متمرکز می شود که او برای دستیابی به هدف های تحقیق که شامل توصیف، پیش بینی یا توضیح منظم است به آنها نیاز دارد.« اهمیت روش مصاحبه یا هنرآن ، ایجاد محیطی آرام ، آزاد و صمیمانه بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده است که درآن پاسخ دهنده به مصاحبه گر احساس اطمینان واعتمادکند. - نادری ، سیف نراقی، - 1373:190 برای آنکه مصاحبه دارای کارایی بوده و اطلاعات لازم را در اختیار محقق قرار دهد، رعایت نکات ذیل ضروری است:
- ایجاد جو دوستانه
- نظم در ارائه سئوال
- نشان ندادن عکس العمل به پاسخ های مصاحبه شونده
- مطرح کردن سئوال به شیوه مشابه در طول مصاحبه - سرمد، بازرگان، حجازی، - 150 : 1376 از نظر تیرگر و حاج غلامرضایی - 1394 - مصاحبه باید مشخصه های زیرا را داشته باشد:
-1 پرسشهای مصاحبه طراحی شده و در ارتباط با هدف معینی باشد.
-2 در مصاحبه، مصاحبه گر با مصاحبه شونده موقعیت یکسانی ندارد، از اینرو باید مصاحبه را جریان اطلاعاتی یکسویه تلقی کرد که از مصاحبه شونده به سوی مصاحبه گر جاری است.
-3 پرسشهای مصاحبه گر در ارتباط با نیازهای اطلاعاتی تحقیق باید جهت معینی داشته باشد. با توجه به این مشخصه ها می توان نتیجه گرفت که گفتگوهای طراحی نشده و غیر هدفمند را نمی توان مصاحبه تحقیقاتی محسوب کرد.
انواع مصاحبه :
طبق منابع مختلف نظرات گوناگونی در مورد تقسیم بندی انواع مصاحبه وجود دارد به عنوان مثال مصاحبه را به سه دسته می توان تقسیم نمود. -1 سازمان یافته -2 نیمه سازمان یافته -3 سازمان نایافته مصاحبه سازمان یافته : در این نوع مصاحبه، مصاحبه گر از قبل سئوال های مورد نظر را فراهم کرده و در زمان مصاحبه آن ها را در اختیار مصاحبه شوندگان قرار می دهد. نوعی از این مصاحبه به پرسشنامه بسته - پاسخ شباهت دارد.
مصاحبه نیمه سازمان یافته :
دراین مصاحبه سوال ها از قبل طراحی شده اند و هدف کسب اطلاعات عمیق از مصاحبه شونده است. روش بالینی پیاژه در مصاحبه را می توان در انواع مصاحبه های نیمه سازمان یافته دانست. این روش با انعطاف پذیری به تنظیم سئوالها براساس پاسخ های آزمودنی می پردازد. در محدوده روانشناسی تحولی و بررسی برخی مفاهیم، این روش بسیار مناسب است . در مصاحبه ی نیمه سازمان یافته، هر پاسخ با سئوالها وارسی مورد بررسی بیشتر قرار می گیرد و از آزمودنی با سئوال های »چرا« خواسته می شود توضیح بیشتری در مورد پاسخ های خود بدهد.
مصاحبه سازمان نایافته:
این نوع مصاحبه - آزاد - بیشتر در مشاوره و روان درمانی به کار می رود. مصاحبه شونده با آزادی کامل تمام مطالب را به روش و زبانی که خود انتخاب می کند بیان می دارد. مصاحبه گر با استفاده از ویژگی انعطاف پذیری این روش ، به کشف اطلاعات عمیق و دقیقی پی می برد. هدف مصاحبه آزاد جمع آوری اطلاعات کیفی است. - سرمد ، بازرگان، حجازی، - 151 : 1356 نوع دیگر تقسیم بندی : با ساختار و بی ساختار یا استاندارد وغیر استاندارد می باشد - پاشا شریفی ، نجفی زند، - 170: 1376 و یا مصاحبه منظم و مصاحبه آزاد - تیرگر، حاج غلامرضایی، - 40 :1394
انواع اطلاعات و ماده های برنامه :
مصاحبه یک هنر است اما برنامه ریزی و نوشتن برنامه مصاحبه حتی هنری بالاتر است . بیشتر برنامه ها شامل سه نوع اطلاعات است : اطلاعات اولیه ، اطلاعات نوع سر شماری و اطلاعات مربوط به مسئله . پژوهشگر دقیق باید بیاموزد که هر برنامه و هر مقیاس را با حروف ارقام ، یانمادهای دیگر شناسایی کند اطلاعات هر فرد باید به گونه نظامدار ثبت شود. به طور معمول در برنامه مصاحبه ها دو نوع ماده مورد استفاده قرار می گیرند: گزینه ثابت یا بسته و باز پاسخ - یا باز - . از ماده نوع سومی که در آن گزینه های ثابت یعنی ماده های قیاسی ، به کار رفته است نیز استفاده می شود. درماده های گزینه ثابت پاسخ دهنده باید از میان دو یا چند پاسخ یکی را انتخاب کند.
ماده های باز یا بازپاسخ یک پیشرفت فوق العاده مهم در فن مصاحبه است . پرسشهای باز پاسخ آنهایی هستند که یک چهارچوب داوری برای پاسخهای مصاحبه شوندگان فراهم می سازند و درعین حال حداقل محدودیت را برای پاسخها و اظهار نظرهای آنان بوجود می آورند. سومین نوع ماده های برنامه ای ماده مقیاسی است. مقیاس مجموعه ای از ماده های کلامی است که فرد با بیان درجه توافق یاعدم توافق خود یا با شیوه دیگر پاسخدهی به هر ماده پاسخ می دهد. - پاشا شریفی ، نجفی زند، - 171 - 174 : 1376
نحوه تنظیم مصاحبه :
تنظیم یا انتخاب برنامه مصاحبه - مجموعه پرسش ها، اظهارات، تصاویر، یا دیگر محرک هایی که موجب بیان پاسخ می شوند - و یک مجموعه قواعد یا رویدادهای خاصی برای استفاده از برنامه - دلاور، - 156 :1380 نحوه اجرای مصاحبه : سعی در دریافت پاسخ ها یا بروز و قایعی که می بایست طبقه بندی شوند - دلاور ، - 157 : 1380
