بخشی از مقاله
چکیده
آن چه که عملی را به جرم تبدیل میکند جنبه بیرونی و عینی آن نیست؛ بلکه تعیین کننده جرم قضاوتی است که جامعه در مورد آن رفتار دارد. از نظر مذهب، جرم همان گناه است و همان طور که ارتکاب گناه فقط شخص گناه کار را در معرض عذاب الهی قرار می دهد، به همین ترتیب نیز ارتکاب جرم فقط باید شخص مجرم را در معرض مجازات قرار دهد. به همین خاطر سرایت مسئولیت به اقوام و نزدیکان مجرم امری برخلاف مذهب است.جرائم دریک تقسیم بندی به جرائم قابل گذشت و غیر قابل گذشت تقسیم می شوند در این نوشتار سعی بر ان شده تا ابتدا جرم را تعریف نموده و تفاوت آن از لحاظ فقهی و حقوقی بیان گردیده، سپس موضوع جرائم قابل گذشت و غیرقابل گذشت تعریف گردیده و آثار هر یک از آنها بر جامعه ذکر گردیده و در نهایت معیارهای تشخیص این دو دسته جرائم از هم مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
امروزه جرم واقعیتی اجتماعی شناخته می شود که به رغم تلاش های موجود همواره درصدی از آن در جامعه یافت میشود و از این رو پدیدهای عادی یا جزء جدایی ناپذیر جامعه معرفی میشود. یکی از مسائل پیچیده حقوق جزا و آئین دادرسی کیفری، مساله تفکیک جرایم قابل گذشت از جرایم غیر قابل گذشت است. این مشکل در مرحله قانون گذاری نمود بیشتری دارد زیرا قانونگذار ناچار است یا ضابطهای عام به دست قاضی دهد تا قاضی در مقام دادرسی بر اساس آن ضابطه جرایم قابل گذشت را تعیین کند و یا تک تک جرایم قابل گذشت را احصاء کند که به دلیل عدم وجود ملاکی مشخص در این زمینه کار دشواری خواهد بود. در این نوشتار به بررسی این موضوع ونیز در حد توان مطالبی درباره جرائم قابل گذشت و غیر قابل گذشت و اثرات آنها در جامعه پرداخته شده است تا به نوعی مبین این گونه جرائم در جامعه باشد.
سوالاتی که در این پژوهش مطرح میگردند عبارتند از:
-1 جرم چیست؟
-2 جرم از دیدگاه فقهی و حقوقی چه تفاوتهایی دارد؟
-3 جرائم قابل گذشت و غیرقابل گذشت کدامند و چه اثراتی در جامعه دارند؟ -4 معیارهای تشخیص جرائم قابل گذشت از جرائم غیرقابل گذشت چیست؟
-1 تعریف جرم
جرم، از ریشه عربی ج ر م، به معانی قطع کردن، چیدن میوه از درخت، حمل کردن، کسب کردن، ارتکاب گناه و وادار کردن به کاری ناپسند به کار رفته است. - ابن ابیجمهور: 1403 - 1405 جُرم در لغت به معنای گناه، بودهبزهووخازطاجُرم به ذنب، اِثم، سَیﱢئه، عِصیان و مَعصیت نیز تعبیر می شود. امیل دورکیم جامعه شناس معروف فرانسوی معتقد است جرم یک پدیده طبیعی و اجتماعی است که از شرایط فرهنگی و تمدن هر جامعه ناشی می شود و شامل هر عملی است که وجدان عمومی را جریحه دار می کند.
جرم در زبان قرآن کریم، عبارت است از انجام دادن فعل یا گفتن قولی که مخالفت با اوامر و نواهی شارع مقدس است که شارع آن را منع کرده و برای آن کیفر قرار داده است. به عبارت دیگر، جرم در اصطلاح متون دینی و فقهی هر نوع کار ممنوع شرعی است که خداوند برای آن کیفر دنیوی - از قبیل حد، تعزیر، قصاص، دیه، کفاره - یا اخروی مقرر کرده، اعم از انجام دادن کاری که در دین از آن نهی شده یا ترک کردن کاری که بدان امر شده است.
برای درک معنای جرم در قرآن کریم، باید به الفاظی مانند جرم - یونس: - 17، اثم - بقره: - 188، سیئه و خطیئه - بقره: - 81 و ذنب - اسراء: - 17 و مشتقات آن که به معنی کار زشت و ناپسند است، مراجعه کرد و نیز به آیاتی که در باب انواع جرائمی هستند که در قرآن کریم برای آنها مجازات مشخصی مقرر شده است و شامل قصاص نفس - بقره: - 178، قصاص عضو - مائده: - 45، دیه - بقره: - 92، حد زنا - نور: - 2، حد قذف - نور: - 5، حد سرقت - مائده: - 38، محاربه - مائده: - 33 و بغی - حجرات: - 9 است استشهاد نمود.
قانون مجازات اسلامی، در ماده 2، جرم را چنین تعریف می کند: »هر فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می شود. در تعریف دیگری که قانونگذار از جرم نموده چنین گفته است: »هر فعل یا ترک فعلی که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تأمینی و تربیتی باشد، جرم محسوب است.« - ولیدی: محمدصالح: - 1375 بنابر این، بین تعریف فقهی و حقوقی عموم و خصوص من وجه است؛ زیرا برخی افعال، از قبیل ترک نماز از منظر فقهی، جرم به شمار میروند؛ در حالی که از منظر حقوقی جرم محسوب نمیشوند،چنان که عکس آن نیز متصور است.
-2تفاوت جرم از دیدگاه فقهی و حقوقی
می توان گفت جرم از دیدگاه فقهی وحقوقی از سه جهت از جمله از نظر موضوعی، از لحاظ مبنا و نیز از نظر تقسیم بندی تفاوت دارد.
-1-2 از نظر موضوعی
در تعریف حقوقی جرم دو ویژگی لحاظ شده که عبارت است از یکی ویژگی خصوصی جرم، یعنی اینکه جرم باعث ضرور و زیان به شخص یا اشخاص معینی می شودودیگری ویژگی عمومی جرم از آن حیث که جرم باعث اختلال در نظام و تجاوز به حقوق دیگران است. اما از نظر فقهی در جرم دو ویژگی لحاظ شده که یکی ضایع کردن حق اله یعنی آن دسته جرائمی که مخل نظم و حقوق عمومی و اخلاق حسنه و امثال آن است.
ویژگی دیگر ضایع کردن حق الناس است یعنی جرائمی که جنبه شخصی دارند و باعث ضرر و زیان به فرد یا افراد معینی می شود. از این رو، روشن میشود که جرم فقهی - گناه - نه تنها شامل کلیه جرایم علیه اشخاص، اموال یا امنیت و آسایش عمومی، که دارای مفاسد و ضرر و زیان خصوصی یا عمومی هستند میشود، بلکه شامل سایر اعمال حرامی است که تنها دارای مفاسد شخصی و موجب تباهی شخصی مرتکب میشود. مانند: نوشیدن مشروبات الکلی، ارتداد، ترک بعضی از واجبات و... در حالیکه تعریف قانونی جرم، گناهانی را که ضرر و زیان آنها تنها شامل مرتکب گناه میشود، شامل نمی-شود.
-2-2 از لحاظ مبنا
مبنای گناه و معصیت، کتاب و سنت است که مبتنی بر وحی و احکام الهی است و در همه زمان ها و مکان ها دارای مفهوم ثابت و تغییرناپذیری است و هیچ کس نمیتواند آن را تغییر دهد در حالی که مفهوم قانونی جرم، قراردادی و اعتباری است و متناسب با شرایط و عوامل مختلف در هرعصر و زمانی متغیّر است ناگفته نماند که توصیف قواعد و مقررات مربوط به اعمال مجرمانه، به عنوان قوانین ثانویه و غیر ثابت، نباید با نصوص کتاب و سنت مغایرت داشته باشد.
-3-2 از لحاظ تقسیم بندی جرم
براساس ماده 2 قانون مجازات عمومی مصوب 1352، جرایم به سه دسته تقسیم می شوند: جنایت، جنحه، خلاف. این تقسیم بندی در کشورهای لائیک مرسوم است و تدوین کنندگان قانون مجازات عمومی، تحت تأثیر قوانین این کشورها آن را تصویب کرده اند،
