بخشی از مقاله
چکیده
بخشش و گذشت، از جمله تعالیم برجسته اخلاقی در متون مقدس اسلام و مسیحیت است. هم در عهدین و هم در قرآن و روایات اسلامی، مطالب زیادی را در باب ارزش گذشت و مسائل پیرامونی آن میتوان یافت. در این تحقیق، تلاش شده است تا مهمترین تعالیم متون مقدس اسلام و مسیحیت درباره گذشت ارائه شود. وجود حجم زیاد روایات در این موضوع، امکان پرداختن به تمامی آنها را خارج از حوصله این نوشتار میسازد و به همین دلیل، سعی شده تا مهمترین سرفصلهای مربوط به موضوع گذشت مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش کتابخانهای بوده و به روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد تطبیقی ارائه شده است. مقاله مشتمل بر چهار بخش اصلی است: ٌ.
مقدمه و بیان مسأله ٍ. مفهومشناسی واژه گذشت َ. بررسی تطبیقی جایگاه گذشت در متون مقدس اسلام و مسیحیت ُ. تحلیل و نتیجهگیری. در بخش بررسی جایگاه گذشت در متون مقدس دو دین، جایگاه و ارزش گذشت، توصیف خداوند و بنیانگذار دین به گذشت، جایگاه قصاص و بخشش، جایگاه مجازات و بخشش، اهداف دستور به گذشت و آثار آن و نیز حدود گذشت، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در هر یک از سرفصلهای فوق، ابتدا آیات عهدین، سپس آیات قرآن و روایات اسلامی و در آخر، بررسی و تطبیق تعالیم این دو دین ارائه میشود.
واژگان کلیدی: گذشت، بخشش، عفو، اخلاق، عهدین، قرآن، روایات اسلامی
ٌ. مقدمه و بیان مسأله
میل به زندگی اجتماعی در انسان، او را از برخورد با همنوعان خویش ناگریز میسازد. در زندگی اجتماعی و در نتیجه ارتباطات انسان، برخوردهای خواسته و ناخواسته زیادی بین انسانها به وجود میآید که گاه حقوق افراد نیز در آن نادیده گرفته شده و پایمال میشود. بیتردید آرامش زندگی اجتماعی، پیوندی ناگسستنی با عفو و گذشت دارد زیرا اگر تمامی انسانها در مواجهه با حقوق ضایع شده خویش دست به مقابله زده و از در انتقام وارد شوند، زندگی بر انسانها سخت و دشوار خواهد گردید. در ادیان مختلف جهان، این موضوع همواره مورد توجه قرار گرفته است و دستور به گذشت را در جای جای متون مقدس آنها میتوان یافت. اسلام و مسیحیت نیز از این امر مستثنی نیستند و توصیه به گذشت در متون مقدس این دو دین، به وفور دیده میشود. در این نوشتار، مهمترین آموزهها و تعالیم متون مقدس اسلام و مسیحیت در باب گذشت گردآوری شده و مورد بررسی قرار خواهد گرفت. متون مقدس در مسیحیت شامل عهدین و در اسلام قرآن و روایات است. ما در بخش روایات اسلامی به کتب روایی شیعه اکتفا کردهایم.
در پژوهش پیشرو صرفا به مقوله گذشت در روابط اجتماعی انسانها پرداخته شده و مسأله عفو و گذشت الهی در رابطه با گناهان بندگان مورد بررسی قرار نمیگیرد. پیش از ورود به بحث، لازم است به این نکته مهم پرداخته شود که آیا مقایسه میان عهدین و روایات اسلامی، مقایسهای برابر است؟ از آنجا که متون مقدس مسیحیت تنها شامل عهدین میشود اما متون مقدس اسلام شامل قرآن و روایات پرشمار پیامبر و اهل بیت است، طبیعی است که ابعاد مختلف موضوعات اخلاقی، در متون مقدس مسیحی بسیار کمتر مورد بحث قرار گرفته است. در بدو امر چنین به نظر میرسد که این مسأله را نمیتوان به معنی نقص تعالیم مسیحیت در مقابل تعالیم اسلام دانست. به عبارت دیگر، برای مقایسه بهتر و دقیقتر تعالیم اسلام و مسیحیت ، لازم است که به تعالیم بزرگان و عالمان مسیحی نیز مراجعه کرد همچنانکه در اسلام به سخنان بزرگان اسلامی مراجعه میشود و مقایسه قرآن و روایات اسلامی با عهدین، مقایسهای نابرابر و غیر قابل قبول است.
با اندکی تأمل و با مقایسه جایگاه سخنان بزرگان مسیحیت نسبت به روایات اسلامی میتوان به اشتباه این دیدگاه پی برد. در الهیات مسیحی، گفتههای عالمان و بزرگان مسیحیت - جز بخشهایی از کلام بزرگان مسیحیت که در کتاب مقدس، قرار گرفته است - فاقد حجیت است زیرا سخنان این افراد، وحیانی و یا الهامی دانسته نمیشود . این در حالی است که در الهیات اسلامی سخنان پیامبر و اهل بیت، حجیت دارد. بنابر این سخنان بزرگان مسیحیت را میتوان همعرض سخنان عالمان اسلامی دانست و مقایسه کلام آنان با کلام پیامبر و اهل بیت در اسلام، خطاست.
ٍ. مفهوم شناسی کلمه گذشت و واژههای مرادف آن
دهخدا در لغتنامه معروف خویش، "گذشت" را به معنی بخشش، صرف نظر کردن، اغماض و عفو دانسته و آن را ناظر به بخشیدن سوء ادب در گفتار یا کردار دیگران میداند. واژه پرکاربرد دیگر در این مفهوم، کلمه "بخشش" است. بخشش در لغت فارسی دارای دو کاربرد مهم است. نخست به معنی دهش و عطاء است و دوم به معنی بخشایش و گذشتن از جرم و خطاست که مرادف واژه گذشت است. افزون بر این دو واژه، کلمه عفو نیز به صورت مشترک در زبانهای فارسی و عربی در همین مفهوم، به کار برده میشود. . فراهیدی در "کتاب العین " عفو را چنین معنی میکند: »ترک مجازات فردی که مستحق عقوبت و مجازات است.« ابن فارس نیز ضمن ارجاع به اثر دهخدا، علی اکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ ج11، ص16753، ذیل واژه گذشت
