بخشی از مقاله
جزایر ایران و نقش آنها در عملکرد توسعهای بنادر در آینده
۱-مقدمه
خلیجفارس بیتردید طی دهههای گذشته یکی از مهمترین مناطق استراتژیک جهان به شمار رفته و بررسیهای انجام گرفته گویای حفظ این اهمیت در دهههای آتی میباشد. این اهمیت از یک سو به دلیل منابعانرﮊی مستقر در حواشی خلیجفارس و از سوی دیگر منبعث از موقعیت خاص این منطقه در نقشه استراتژیک جهان میباشد. برآورد میشود که ذخایر این منطقه حدود ۳۶درصد از کل ذخایر نفتی جهان را تشکیل دهد.
از جمله ویژگیهای حائز اهمیت خلیجفارس، جزائر موجود در آن میباشد. این جزایر به دلیل نزدیکی به منابع، وسعت و طبیعت مناسب و موقعیت مطلوب استقرار در الگوی توسعه استراتژیک منطقه، جایگاه ویژهای را دارا هستند. شناخت ظرفیت های بالقوه و بالفعل این جزایر میتواند زمینه لازم را جهت تدوین الگوی مشارکت جزایر در استراتژی توسعه آتی بنادر بازرگانی کشور مهیا سازد. در این تحقیق با بررسی بالغ بر بیست جزیره یعنی جزایر لارک، قشم، هـرمــز، هنگام، تنب بزرگ، تنب کوچک، بوموسی، سیری، فارورگان، فارور، کیش، هندورابی و لاوان واقع در استان هرمزگان و جزایر خارک، خارکو، شیف، ام الکرم، جبرین، نخیلو و فارسی واقع در استان بوشهر، تلاش گردیده با توجه به مطالعات پایه و انتخاب شاخصهای ارزیابی، وضعیت موجود آنها جهت تعیین ظرفیتهای قابل استفاده بعنوان یک بندر بازرگانی در آینده ارزیابی شده و ضمن مقایسه جزایر، اولویتبندی توسعهای جزایر صورت پذیرد.
۲- بررسی وضعیت استقرار جزایر
از نظر طبیعی، خلیجفارس دریایی هلالی شکل است که از طرف شرق با دریای عمان و اقیانوس هند ارتباط دارد، خلیجفارس دارای حدود ۰۰۰۱ کیلومتر طول و بین ۰۰۲ تا ۰۰۳ کیلومتر عرض میباشد. سطح آن حدود ۶۲۲ هزار کیلومتر مربع و عرض آن در قسمت تنگه هرمز، حدود ۰۶ کیلومتر است. خلیجفارس در عرض جغرافیایی ۴۲ درجه و ۰۳ دقیقه تا ۰۳ درجه و طول جغرافیایی ۸۴ درجه تا ۶۵ درجه و ۰۳ دقیقه واقع شدهاست.
این جزایر عمدتاﹰ بطور پراکنده و با فاصله زیاد از هم قرار دارند. دوری اکثر جزایر از هم و از نوار ساحلی باعث بروز مشکلات ارتباطی عدیدهای شدهاست، بعلاوه عوامل اقتصادی و قومی نیز سبب عدم توسعه و عمران و آبادی آنها شده است.
به لحاظ وضعیت قرارگیری، جزایر قشم، هرمز، لارک و هنگام در تنگه هرمز و در فاصله نسبتاﹰ کمی از یکدیگر و از شهر بندرعباس قرار دارند. این جزایر در مجاورت آبراهههای بینالمللی واقع شدهاند. جزایر لاوان، هندورابی و کیش در فاصله نسبتاﹰ کمی از هم و بموازات ساحل اصلی و در نزدیکی بنادر چارک قرار دارند. (شکل ۱)
جزایر فارور، فارورگان، سیری، تنب بزرگ و تنب کوچک و بوموسی یک چهارضلعی را تشکیل میدهند؛ نزدیکترین بندر به این مجموعه جزایر، بندر لنگه است. جزایر جبرین، ام الکرم و نخیلو در فاصله کمی از هم و از ساحل
اصلی یعنی بندر دیر واقع اند و نهایتاﹰ جزایر خارک، خارکو در فاصله کم در کنار هم قرار دارند و نزدیکترین بندر به آنها، بندر گناوهاست. جزیره شیف به تنهایی و در فاصله کمی از بندر بوشهر و جزیره فارسی در فاصله دوری از ساحل بندر بوشهر و در نزدیکی مرز ایران و عربستان واقع است.
مساحت کل جزایر ایرانی خلیجفارس ۵۰/۷۴۹۱ کیلومتر مربع میباشد. در این میان جزایر قشم، لارک، هنگام و هرمز ۵۸/۲۸ درصد، فارور، فارورگان، سیری، تنب بزرگ، تنب کوچک و بوموسی ۲۴/۳ درصد، کیش، لاوان و هندورابی ۹۸/۹ درصد، جبرین، ام الکرم و نخیلو ۴/۰ درصد و خارک و خارکو ۶۲/۱ درصد، جزیره فارسی ۱۰/۰ درصد و جزیره شیف ۲۷/۰ درصد از کل مساحت جزایر را به خود اختصاص دادهاند.
۳-تجزیه و تحلیل و اولویتبندی جزایر جهت تعیین جزایر با اولویت تجاری
با توجه مطالعات صورت گرفته بر روی جزایر، به اولویت بندی جزایر براساس اهداف بنادر تجاری پرداخته میشود، بدینمنظور نخست پارامترهای تأثیرگذار در این انتخاب را بر شمرده و با توجه به این پارامترها به جمعبندی نظرات کارشناسان در خصوص اهمیت و اولویت پارامترها نسبت به هم پرداخته، بردار وزن و اهمیت این پارامترها با استفاده از متد AHP بدست میآید (جدول ۱) و سپس با استفاده از این بردار و وضعیت تکتک جزایر در ارتباط با معیارهای تأثیرگذار، براساس روشهای تصمیمگیری موجود، از قبیل ELECTRE، Topsis و... اولویت بندی جزایر صورت میپذیرد.
شکل ۱- نقشه خلیجفارس، بنادر و جزایر جنوبی
۳-۱- اهداف و میزانهای ارزیابی
بمنظور اولویتبندی جزایر، ساختار تصمیمگیری بصورت زیر در نظر گرفته شد:
هدف سطح ۱: پتانسیل ساخت بندر تجاری در جزیره
اهداف سطح ۲: متغیرهای زمین ساخت متغیرهای انسان ساخت موقعیت جغرافیایی
• اهداف سطح ۱: همان هدف اصلی گزارش، یعنی پتانسیلیابی جزایر جهت تبدیل به بندر تجاری است.
• اهداف سطح ۲: دربرگیرنده متغیرهای زمین ساخت، متغیرهای انسان ساخت و موقعیت جغرافیایی میباشد، شامل پارامترها و میزانهای ارزیابی به شرح زیر میباشند:
الف) متغیرهای زمین ساخت شامل: ۱- هیدروگرافی (عمق) ۲- موج و جریان ۳- جنس بستر (مورفولوﮊی) ۴- وسعت جزیره (قابل استفاده) ۵- منابع آب زیرزمینی ۶- معادن ۷- منابع انرﮊی
ب) متغیرهای انسان ساخت شامل: ۱- جمعیت؛ ۲- زیرساختها
. ج) موقعیت جغرافیایی شامل: فاصله از بنادر اصلی ۲- نزدیکی به آبراهههای اصلی می باشد.
در میان متغیرهای زمین ساخت، اطلاعات موج و جریان در نزدیکی سواحل جزایر موجود نبوده و بنابراین حذف گردید.
قبل از پرداختن به اولویت بندی، غربال اولیه صورت گرفت، برخی از جزایر به لحاظ وسعت مفید و عمق آبهای اطراف جزیره دارای محدودیت بوده و نامناسب جهت کاربری تجاری و کلاﹰ بندرتجاری می باشند، بنابراین از گردونه مقایسه حذف شدهاند. گروه دیگری از جزایر خالی از سکنه بوده و جزو مناطق حفاظت شده به لحاظ زیست محیطی و یا نظامی بودهاند؛ این دسته از جزایر نیز از دور رقابت حذف گردیده اند و نهایتا جزایر زیر در گردونه مقایسه قرار گرفتند: ۱- بوموسی ۲- تنب بزرگ ۳- خارک ۴- سیری ۵-فارور ۶-قشم ۷- کیش ۸- لارک ۹- لاوان ۰۱ - هرمز ۱۱-هندورابی ۲۱- هنگام
۳-۲-ارزش گذاری معیارهای ارزیابی به تفکیک هر جزیره
با توجه به ویژگیهای بررسی شده در خصوص وضعیت فعلی جزایر خلیج فارس، مقادیر پارامترها و میزانهای ارزیابی کمی و کیفی به تفکیک هر جزیره در جدول (۲) تنظیم شده است.
۳-۳-روشهای اتخاذ شده در تصمیمگیری
پس از وزن دهی با استفاده از روش یاد شده در قبل، با استفاده از چهار روش تصمیم گیری یعنی روشهای تحلیل همایی (ELECTRE)؛ مجموع ساده وزین (SAW)؛ Topsis؛ تخصیص خطی (LAM) و جایگشت (Permutation)، تحلیل صورت گرفتهاست.
جدول ۱- مقادیر وزن پارامترهای ارزیابی
پارامتر وزن
