بخشی از مقاله
نقش ارزیابی اثرات زیست محیطی در احداث بنادر (مطالعه موردي بندر جامع پارس جنوبی)
چکیده
هدف از تهیه این مقاله، بیان اثرات ناشی از احداث بنادر بر محیطزیست یک منطقه میباشد. گسترش دانش و توانـایی بشر براي بهرهبرداري هرچه بیشتر از محیط و منابع آن از یکسو و از دیگر سو نگرانی از اتمام منـابع طبیعـی و بـرهم خوردن تعادل چرخهها و فرآیندهاي حیاتی کرهزمین، دانشمندان را بیش از گذشته متوجه محیطزیست و عامـلهـاي اثرگذار و اثرپذیر آن ساختهاست. در این تحقیق سعی گردید تا ویژگیهـا و اثـرات ناشـی از اجـراي پـروژه در مراحـل ساختمانی و بهرهبرداري بندر جامع پارسجنوبی با استفاده از ارزیابی اجمالی پروژه بهصـورت چـکلیـست بـر روي دو گزینه اجراء و عدم اجراء شناسایی و بررسی گردند.. با توجه به مشخص بودن موقعیت اجراي طـرح و مشخـصات فنـی مربوطه، امکان اجراي راهکارهاي کاهش اثرات در قالب برنامه کاري فراهم گردید که در انتها روش هاي کـاهش اثـرات نامطلوب همراه با برنامه مدیریت و پایش زیستمحیطی ارائه شدهاست. در انتها براساس نتایج ارزیابی مـشخص گردیـد احداث بندر جامع، مشروط بر بکارگیري روشهاي تقلیل اثرات نامطلوب و اجراي برنامه مدیریت محـیطزیـست، حـائز پیامدهاي مثبتی است که علاه بر رشد و شکوفایی و توسعه منطقه و استان هاي همجوار، نقش بـه سـزایی در کـاهش هزینههاي دولتی خواهد داشت.
واژگان کلیدي: ارزیابی، پایش، چک لیست، برنامه مدیریت محیط زیست
مقدمه
طرحهاي توسعه میادین گاز خلیج فارس به منظور تولید گاز بدون آب و استفاده از سفره هاي گاز زیرزمینـی مشترك بین ایران و قطر است. با احداث بنـدر جـامع پـارس جنـوبی کـه توسـط وزارت نفـت بـه اجـراء در آمدهاست، امکان صادرات محصولات جانبی موجود در منطقه و دسترسی به آبراهههاي بین المللی کشورهاي جنوبی خلیج فارس و خاور دور فراهم گشته، شرایط تخلیه تجهیزات و کالاهاي مورد نیاز براي احداث سـایر پروژههاي منطقه را نیز فراهم میسازد. اجراي پروژه علاوه بر صرفهجویی در هزینههاي ارزي، بـا جـایگزینی مصرف گاز به جاي فرآورده هاي نفتی جهت تأمین تقاضاي رو بـه رشـد داخلـی، تزریـق بـه میـادین نفتـی، گسترش صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و دیگر صنایع وابسته، می تواند زمینه اشتغال و جذب نیروي کار مـاهر و نیمه ماهر در سطح استان و استان هاي همجوار را مهیـا سـاخته کـه ایـن امـر مـیتوانـد تـأثیر مثبتـی در محرومیتزدایی، رشد و شکوفایی اقتصادي استانهاي بوشهر، فارس و هرمزگان را فراهم آورد.
روش تحقیق
روش کار در این مقاله بشرح زیر می باشد: -1 نوع و ویژگیهاي عمومی پروژه
-2 فازهاي اجرایی و فعالیتهاي پروژه
-3 نوع و میزان منابع و مواد اولیه مصرفی
-4 آلایندهها و پسماندهاي مهم تولید شده
-5 محل پیشنهادي براي پروژه
-6 بررسی وضعیت محیطزیست منطقه
-7 پیشبینی و ارزیابی اثرات زیست محیطی
-8 اقدامات پیشگیرانه، کاهش و جبران اثرات
-9 برنامه مدیریت محیطزیست
نوع و ویژگیهاي عمومی پروژه
این طرح شامل ایجـاد مقـدمات لازم جهـت احـداث تأسیـسات و نـصب تجهیـزات مـورد نیـاز بـراي انجـام فرآیندهاي لازم خشکی و دریا و آمادهسازي گاز استخراج شده براي مصارف داخلی از طریق لولـه سراسـري انتقال گاز میباشد. به علت تنوع و گستردگی فعالیت هاي طرح و به منظور تسریع در انجام کار، این طرح به فازهاي مختلف و پروژههاي کوچکتر تقسیم شدهاست که تمامی آنها به موازات هم در دست اقدام می باشند احداث بندر جامع نیز یکی از این پروژهها به شمار می رود.
این بندر شامل دو بندر پتروشیمی و مایعات گازي جهت صادرات محصولات صـنایع و بنـدر خـدماتی بـراي بارگیري و تخلیه گوگرد حاصل از بهرهبرداري پروژهها و همچنین صادرات محصولات صنایع پـایین دسـت و مختلط و نیمهسنگین و محل واردات قطعات ماشین آلات و لوازم یـدکی مـی باشـد. ایـن دو بنـدر بانـضمام
پشتیبانی بندر و انبارهاي ترانزیت و تدارکاتی در زمینی به وسعت 200 هکتار قرار گرفتهاست]پرلیت.[1381
از این وسعت حدود 170 هکتار در عرصه آبی و 30 هکتار در عرصه خشکی وجود دارد که در عرصه آبـی دو موج شکن شرقی و غربی احداث خواهدشد.
فازهاي اجرایی و فعالیتهاي پروژه
بطورکلی عملیات و فعالیت هاي آماده سازي و زیربنایی قبل از بهره برداري و در زمان سـاخت ایـن دو بنـدر و تأسیسات جانبی پروژه به شرح زیر میباشد:
آمادهسازي بندر و دایرکردن بچینگ، نیروگاه برق، کارخانه تولید کیسون، احداث کمـپ پرسـنل خـدماتی و اجرایی، عملیات مهار امواج و ایجاد موج شکن، عملیات آماده سازي محل احداث اسـکله و تأسیـسات بنـدر، حمل آکواریوم از معادن اطراف به محل، استحصال زمین از دریا، لایروبی و مرجان تراشـی، عملیـات احیـاء، عملیات ساختمانی، حمل و نصب قطعات دیوار حائل در بستر دریا، حمل و نصب و راه اندازي جرثقیل نـصب کیسونها، بتن ریزي داخل کیسون، ساخت بتن عرشه، شمع کوبی براي احداث پشت اسکله هاي غربی، حمـل و مصرف سنگ هاي معادن براي دیواره پشت اسکله، انبارهاي ترانزیت، سـاختمان پـست، بـرق، آب، تلفـن و سوخترسانی، ساختمان اداري، ایجاد جاده هاي دسترسی، سیستم جمعآوري فاضلاب، سیستمهاي مقابله بـا آتشسوزي، سوخترسانی، تعمیرگاه و پارکینگ.
نوع و میزان منابع مصرفی
- مواد اولیه
مواد اولیه مصرفی شامل انواع مواد معدنی ریزدانه، سنگ هاي معدنی، مصالح سنگی و خاك مـی باشـد کـه از معادن اطراف منطقه تأمین می گردد. سیمان از استان هرمزگان، بتن و ماسـه از منطقـه عـسلویه، میـل گـرد مورد استفاده از فولاد اهواز بوده یا به صورت واردات از کشور روسیه و اکراین به منطقه آورده می شود. نحـوه انتقال مصالح ساختمانی به محل اجراي پروژه توسط حمل دریایی با استفاده از بـارج و یـدكکـش و حمـل توسط خشکی توسط کامیون و کانتینر صورت میگیرد.
سوخت مصرفی: سوخت غالب منطقه گازوییل و بنزین می باشد که گازوییل مورد نیاز از بندر دیر و بوشـهر تأمین و توسط تانکر به منطقه حمل می شود. بنزین مصرفی نیز از روستاي بیدخون در منطقه عسلویه تأمین میگردد.
آب مصرفی: آب مورد نیاز شرب در فاز ساختمانی از مناطق اطراف محل احـداث پـروژه و بطـري هـاي آب معدنی و در فاز بهرهبرداري از آب شیرینکنهایی که براي منطقه در نظر گرفته شدهاند، تأمین می گردد.
نیروي انسانی و محل تأمین آنها: بر اساس برآوردهاي انجام شده، تعداد پرسنل خـدماتی و اداري در فـاز ساختمانی حدود 950 نفر میباشد که کارگرهاي موجود در منطقه اغلب بومی و از مناطق اطراف پـروژه بـه
کار مشغول میگردند، متخصصین و کارشناسان مورد نیاز نیز توسط پیمانکـاران مربوطـه بـه منطقـه اعـزام میشوند. در فاز بهرهبرداري نیزمجموعاً 500 پرسنل پیشبینی شدهاست]ساپ.[1382
آلایندهها و پسماندهاي مهم تولید شده
از جمله فعالیتهاي آمادهسازي بندر جامع در این منطقه شامل فعالیتهاي خاكبرداري و تـسطیح اراضـی، استحصال زمین از دریا، لایروبی و مرجانتراشی، انفجار معادن و احداث جاده هـاي دسترسـی مـیباشـد کـه میتواند باعث تغییراتی در شیلات، تپه هاي مرجانی و مناطق مـصبی، سـواحل ماسـهاي، نهرهـاي طبیعـی و قسمتی از پوشش گیاهی منطقه گردد.
جدول شماره(:(1 آلایندهها و پسماندهاي حاصل از اجراي پروژه در فاز ساختمانی
فاز ساختمانی
در این مرحله، آلودگی شیمیایی خاصی ایجاد نمی شود و آلودگیها اغلب اثرات فیزیکی در محیط داشته، در جدول شماره 1 شرح مختصري از فعالیتها، آلایندهها و پسماندهاي حاصل از اجراي پروژه ارائه شدهاست.
فاز بهرهبرداري
در این فاز، آلایندهها هم از نوع شیمیایی و هم فیزیکی بوده که در جدول شماره 2 به اختصار ارائه شدهاند.
جدول شماره(:(2 آلاینده ها و پسماندهاي حاصل از اجراي پروژه در فاز بهره برداري
ن
محل پیشنهادي براي پروژه
مکان احداث بندر جامع، در ساحل عسلویه از توابع شهرستان کنگـان و در اسـتان بوشـهر مـیباشـد کـه در فاصلهحدوداً 300 کیلومتري شهر بوشهر در طول جغرافیایی 52 درجه و 16 دقیقه و عرض جغرافیـایی 27
درجه و 40 دقیقه واقع شدهاست ]ساپ.[1382
بررسی وضعیت محیطزیست منطقه
در این مطالعه سه محیط فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادي/ اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار گرفتهاست.
محیطزیست فیزیکی
محیط فیزیکی محدوده مورد مطالعه از نظر خاك داراي قابلیت کشاورزي مناسبی نبوده ولـیکن محـدودیتی براي احداث تأسیسات مورد نظر ندارد. با توجه به وقوع زلزله هاي خفیف در منطقه، لازم اسـت تـا تمهیـدات مناسب جهت استحکام مستحدثات صورت پذیرد. از طرفی احداث موجشکن و دیوارهاي به ارتفـاع 3 متـر در کاهش اثرات ناشی از طوفانهاي منطقه مؤثر میباشد. کیفیت منابع آب سـطحی و زیرزمینـی بـدلیل وجـود عوامل متعدد زمین شناسی، گنبدهاي نمکی، گسترش رسوبات تبخیـري داراي نمـک و گـچ و دیگـر عوامـل شوري آب، نامناسب بوده که براي مصارف گوناگون داراي محدودیت زیاد میباشد.
محیطزیست بیولوژیکی
محدوده مورد مطالعه از نظـر اکوسیـستم خـشکی و پوشـش گیـاهی بـسیار فقیـر بـوده، از طرفـی منطقـه حفاظتشده نایبند و خلیج نایبند در فاصله حدود 15 کیلومتري محـل احـداث پـروژه و در محـدوده اثـرات غبرمستقیم قرار دارد. از جالبترین عناصر پوشش گیاهیکاملاً گرمسیري و ساحلی این مناطق، جنگلهـاي دریایی یا مانگرو هستند و از گونه هاي حرا و چندل تـشکیل شـدهانـد. مهمتـرین آبزیـان منطقـه در بخـش ساحلی اجراي پروژه، گونههایی از نرمتنان، شکمپایان، صدفداران و برخی از میگوها هستند که در خـارج از بستر نواحی رویش گیاهی مناطق حرا تخمریزي مینمایند و از جنگل هاي حرا بعنوان پناهگاه امن و سرشـار از مواد غذایی بهره می برند. پرندگان یا به صورت خـشکی زي بـر روي جنگـل هـاي مـانگرو و جزایـر زنـدگی میکنند و یا آبزي و شناور و یا مهاجر هستند که از نقاط مختلف به منطقه می آیند و از انواع آن می توان بـه کبک، تیهو، پرستوي دریایی و غیره اشاره نمود. از انواع پستانداران قوچ، مـیش، بـز، کـل،خرگوش، شـغال و روباه بوده که در ارتفاعات و دشتهاي باز بالاي ارتفاعات زنـدگی مـیکننـد. مارهـا و لاكپـشتهـا از انـواع خزندگان اطراف محـل اجـراي پـروژه مـی باشـند کـهشـدیداً بـه رویـشگاه هـاي مـانگرویی منطقـه وابـسته میباشند]ساپ.[1382
گونه حرا از گونههاي نادر گیاهی، جبیر از پستانداران در خطر انقراض منطقه حفاظت شده نایبند، جیرفتـی از جمله پرندگان حمایت شده، لاك پشت سبز و عقابی از خزندگان در معرض انقراض واقع در خلیج فـارس
میباشند. یکی از مناظر منحصر به فرد جنوب ایران به ویژه در محل اجراي پروژه، جزایر مرجانی مـی باشـند که در این محدوده قرار دارند.
محیطزیست اقتصادي/ اجتماعی و فرهنگی
روستاهاي عسلویه و نخل تقی از توابع شهرسـتان کنگـان داراي بیـشترین ارتبـاط بـا محـل اجـراي پـروژه میباشند. از نظر اقتصادي فعالیت مردم این ناحیه ماهیگیـري، دامـداري، کاشـت گوجـه فرنگـی، واردات و فروش جنس از کشورهاي همجوار بوده، سرانه درآمد در این منطقه پایین میباشد]ساپ.[1382
پیشبینی و ارزیابی اثرات زیستمحیطی
محدوده شعاع اثرات
اولین اقدام جهت بررسی اثرات زیست محیطی، شناخت و تعیین محدوده مطالعاتی می باشد که اثرات ناشـی از پروژه در محیطهاي فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادي/ اجتماعی و فرهنگی، در چـارچوب ایـن محـدوده بـروز مینماید. محدوده مطالعاتی با توجه به میزان تأثیرپذیري از احداث بندر جـامع بـه سـه بخـش زیـر تقـسیم میشود]مخدوم :[1376
محدوده اثرات بلافصل
این محدوده در برگیرنده تمام سطوحی است که درگیر احداث پـروژه مـی باشـند، یعنـی از محـدوده محـل احداث دو بندر پتروشیمی و خدماتی تا شعاع یک کیلومتر اطراف طرح را شامل میشود.
محدوده اثرات مستقیم
این محدوده شامل مناطقی میباشد که در فاصله 10 الی 15 کیلومتري محل اجراء پروژه قرار دارند کـه بـه دلیل اینکه پروژه مورد نظر با دو اکوسیستم آبی و خشکی ارتباط تنگاتنگی داشته، از طرفی به علت پویـایی سیستمهاي آبی در پخش و انتشار آلودگی ها، فاصله مورد نظر 15 کیلومتر در نظر گرفته شد. این محـدوده، منطقه حفاظت شده نایبند و خلیج نایبند را در برگرفته، از سمت اکوسیستم خشکی، بخـشی از روسـتاهاي واقع در دهستان عسلویه را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
محدوده اثرات غیر مستقیم
این بخش نیز به نحوي متأثر از اجراي پروژه بوده که از نقطه نظـر تخریـب و ایجـاد آلـودگی حـائز اهمیـت نمیباشد و داراي بیشترین اثر مثبت است. این محدوده نه تنها شهرستان کنگان بلکه از جهاتی اسـتان هـاي بوشهر، فارس و دیگر استان هاي همجوار را نیز در بر میگیرد. البته احداث بندر جامع را باید به همراه سـایر
