مقاله جایگاه توریسم دریایی و نقش آن در توسعه پایدار سواحل و جزایر جنوب ایران

بخشی از مقاله

چکیده
تحقیق حاضر به بررسی جایگاه توریسم دریایی و نقش آن در توسعه پایدار سواحل وجزایر جنوب ایران می پردازد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش کلیه مسئولان گردشگری سواحل جنوب ایران در سال 1394 می باشد. نمونه مورد مطالعه شامل 240 نفر از مسئولان گردشگری سواحل جنوب ایران می باشد که با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته 57 سوالی استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل داده ها بصورت توصیفی و استنباطی با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون است.

یافته های تحقیق نشان داد که بین توریسم دریایی و توسعه پایدار رابطه معناداری وجود داشت ، در ضمن برای سنجش مدیریت گردشگری ساحلی از ماتریس سوات استفاده شد؛ تجزیه و تحلیل SWOT نشان داد که از نظر کارشناسان، گردشگری مؤلفه بهرهمندی از توان اقتصادی، اجتماعیBفرهنگی منطقه در راستای ایجاد مدیریت یکپارچه گردشگری ساحلی و افزایش توجه دولت به برنامه-ریزی و سرمایهگذاری در بخش گردشگری ساحلی با وزن 0,045 بوده که مهمترین نقطه فرصت خارجی میباشد. به عقیده کارشناسان گردشگری ، مؤلفههای برخورد فرهنگی بین گردشگران و ساکنان بومی به دلیل عدم احترام به عقاید محلی با وزن 0,051 ، مهمترین تهدید خارجی محسوب میشود.

همچنین افزایش قیمت زمین و بورسبازیهای زمین و بالطبع افزایش بار مالی جهت ایجاد تسهیلات و تجهیزات گردشگری با وزن 0,047 و تهدیدات زیست محیطی مانند خشک سالیهای پی در پی و بیابان زایی در منطقه و پیش روی دریا و تخریب جنگل با وزن 0,047 نیز به عنوان مهمترین تهدیدهای خارجی در اولویت بعدی بیان شدهاند. همچنین با توجه به امتیازات به دست آمده، موقعیت راهبردی مدیریت گردشگری در قلمرو محافظه کارانه - wo - میباشد.

کلید واژگان : توریسم،توریسم دریایی ، توسعه پایدار ، سواحل وجزایر جنوب ایران .

مقدمه
گردشگری یکی از فعالیت های مهمی است که در دهه های اخیر از جایگاه ویژه ای در توسعه اقتصادی برخی کشورها برخوردار بوده است. این صنعت علاوه بر درآمد زائی، ارز آوری، اشتغال زائی و تبادل فرهنگ ها، سهمی را در بین فعالیت های اقتصادی جهان به خود اختصاص داده است - مرادی و فیاضی، . - 126 : 1385 توسعه گردشگری می تواند سبب پویایی و تقویت بنیه اقتصادی، رشد خلاقیت و نوآوری در اقتصاد، ایجاد بسترهای قانونی و انگیزشی برای جلب توجه بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری در ایجاد و توسعه زیر ساخت های صنعت گردشگری، هویت بخشی و ارتقاء شان و منزلت ساکنین، تقویت روند توسعه اجتماعی و فرهنگی، حفاظت از منابع طبیعی و افزایس ظرفیت های اکولوژیک، حفظ و حراست از ارزش های تاریخی و .. .گردد و این امر نشان میدهد که با گسترش گردشگری چیزی فراتر از اقتصاد بدست آورده و آن گسترش صلح و دوستی و حفظ حقوق انسان و 4 طبیعت است، از طرف دیگر محور تحول مناطق ژئواستراتژیک عامل اسناین و منافع اقتصادی است - رحیم پور، . - 55 :1381

صنعت گردشگری بهعنوان یکی از مهمترین پدیدههای هزاره سوم، طی نیم قرن گذشته با رشد تصاعد گونه خود تأثیر بسزایی در رشد و پویایی اقتصادی و تبادلات فرهنگی کشورها داشته است. بهطوریکه بسیاری از صاحبنظران، قرن حاضر را قرن گردشگری نام نهادهاند. توجه به مقوله گردشگری زمانی مهمتر جلوه میکند که براساس آمارهای موجود، صنعت گردشگری امروزه بهعنوان دومین منبع درآمد بیش از 49 کشور در حال توسعه به حساب میآید و راهبردی است برای افزایش درآمد و فقرزدایی این کشورها. براساس پیشبینی سازمان جهانگردی جهانی1 تا سال 2010 بیش از 43 درصد از اشتغال جهان مربوط به بخش گردشگری خواهد بود - محمدی ده چشمه و زنگی آبادی، . - 164 : 1387

طبق پیشبینی سازمان جهانی گردشگری تا سال 2020 میلادی، تعداد جهانگردان به رقمی بالغ بر 6/1 میلیارد نفر خواهد رسید. براساس آمار ارائه شده از همین سازمان، بیش از 50 درصد معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از طریق توسعه این صنعت قابل حل است. به هر حال، توسعه گردشگری همانند توسعه جهانی توجهی به عناصر و بسترهای ایجادکننده این صنعت نداشته و با هدف سودآوری و افزایش رفاه اجتماعی آثار مخربی را به همراه داشته به همین دلیل در این میان تصویر نادرست و نامناسبی از رابطه گردشگری و محیط به جا گذاشته است.رشد و توسعه اقتصادی - اجتماعی منطقهای اجتنابناپذیر است، اما با توجه به اصل توسعه پایدار و درخور، حفاظت از منابعطبیعی باید همواره مدنظر قرار گیرد.

پایداری در اینجا بدان معناستکه ساکنان امروز اجتماع محلی، روستا، شهر و کشور مفروض آنچنان زندگی کنند و توسعه یابند که نسلهای بعدی نیز به زندگی قابل قبولی ادامه دهند - لی و جی اور جی2 ، . - 124 : 2000 و بدیهی است چنین تعریفی نشان میدهد که توسعه اولاًصرفاً مقولهای اقتصادی نیست وثانیاً هر نوع توسعهای قابل قبول نمیتواند باشد. با چنین تعریفی مشخص میشود که جهانگردی نیز تمامی انواع گردشگری را مورد تأیید قرار نمیدهد - متسون و وال3،. - 111 : 1982 براساس ویژگیهای منحصر به فرد هر منطقه و مشخصات فعالیتهای هر پروژه گردشگری، آثار مثبت، یا منفی اجرا و بهرهبرداری از طرح متفاوت خواهد بود.

مناطق ساحلی از جمله مناطق حساس طبیعیاند که در صورت بروز اشتباهات در حین ساخت و بهرهبرداری از انواع پروژهها آثار جبرانناپذیری را متقبل میشوند. بنابراین با علم به این که ناگزیر به ایجاد تغییرات در محیط طبیعی خود هستیم، موظف به انتخاب متبحرانه توسعههایی نیز هستیم که متناسب با توان فعلی و آتی محیط باشد. همچنین در فرایند برنامهریزی و مدیریت سرزمین برای توسعه پایدار، پس از ارزیابی توان اکولوژیکی، نیاز به ارزیابی آثار توسعه بر محیطزیست طرحها و پروژههاست.گردشگری ساحلی از بزرگترین فعالیت های جهان است که با رشد شتابنده خود به فعالیتی چند منظوره مبدل گشته است.

بطوریکه توسعه توریسم و تفریحات مربوطه از عوامل موثر در شکل دهی الگوی توسعه نواحی ساحلی بوده و تامین کننده مزایای مستقیم و غیر مستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی بسیاری برای میزبان است.کشور ما علیرغم برخورداری ازجاذبه های بالقوه خود در تروریسم دریایی و ساحلی، هنوز در میان کشورهای توسعه یافته در زمینه این نوع توریمس نامی ندارد ه با توجه به جاذبه های موجود در جزایر و سواحل کشور می توان با ایجاد تاسیسات گردشگری مناسب و استفاده از ظرفیت های موجود در آنها، برای جذب گردشگر توسعه توریسم دریایی و ساحلی کشور و اقتصاد محلی را در نواحی ساحلی پی ریزی کرد.

شهرها و بنادر ساحلی و جزایری چون قشم، کیش در جنوب ایران و شهرها و بنادر شمالی ایران همچون ساری، بابلسر، فریدونکنار، محمودآباد، نور، رویان، نوشهر، چالوس، تنکابن، رامسر، آستارا، انزلی، رشت و ... در صورت ایجاد تاسیسات گردشگری مناسب و استفاده از ظرفیت های موجود در آنها برای جذب گردشگر، می توانند در توسعه توریسم دریایی کشور موفق باشند.بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه توریسم دریایی و نقش آن در توسعه پایدار سواحل و جزایر جنوب ایران می باشد .

بیان مسئله
امروزه گردشگری بزرگترین و متنوع ترین صنعت دنیا به حساب می آید و با 200 میلیون نفر شاغل، گردش مالی سالیانه آن به حدود 5/4 تریلیون دلار می رسد. به بیان دیگر، این فعالیت 8 درصد کل اشتغال جهانی را به خود اختصاص می دهد. در 0/8 کشورهای جهان، یعنی در بیش از 150 کشور، گردشگری یکی از پنج منبع مهم کسب ارز خارجی است و در 60 کشور، رتبه ی اول را به خود اختصاص می دهد. در 83 درصدکشورهای در حال توسعه، گردشگری یکی از منابع اصلی درآمد و در یک سوم کشورهای فقیر، عمده ترین منبع درآمد بوده است. - رضوانی، - 1390ایران از نظر داشتن منابع طبیعی گردشگری جزو 5 کشور اول جهان قلمداد می شود و با توجه به داشتن جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی ازجایگاه خاصی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی برخوردار است که یکی از این جاذبه های طبیعی دریاست.

دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان3 نقطه آبی در سرزمین ما به شمار می آیند و کمتر کشوری از چنین امکانات طبیعی ای برخوردار است. با توجه به اهمیت این موضوع و با در نظر داشتن آنکه کشورمان شرایط اقلیمی خاصی دارد که در نوع خود بی نظیر است، برای بهره برداری هر چه مطلوبتر از منابع طبیعی و به ارگیری راهکارهای علمی و عملی در رویارویی با جوانب مختلف گردشگری باید دقت نظر خاص ومدیریت صحیح اعمال شود زیرا هر چه این صنعت در زمینه های مختلف رشد کند، علاوه بر افزایش درآمد ملی با ایجاد فرصت های شغلی در بخش خدمات و سایر بخشهای وابسته می تواندعامل مهمی در رفع بیکاری نیز محسوب شد.فعالیت گردشگری امروزه به عنوان یکی از مهمترین و پویاترین بخش اقتصادی در جهان - سازمان جهانی گردشگری ، - 2006

با کارکردهای چند بعدی و رشد روز افزونش، به عنوان عامل پیش ران 7 کلیدی در بروز تغییر و تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی مقاصد گردشگری در سطوح مختلف بین المللی، ملی و محلی مطرح است - بوتلر و همکاران4 ،1998 - 33 : رشد و گسترش گردشگری از جمله پدیده های مهم اواخر قرن بیستم است که با سرعت در قرن جدید ادامه دارد. بالا رفتن سطح درآمد، افزایش ایام فراغت، تغییرات و نگرش های جدید به مفاهیم زندگی و ضرورت تامین های بین المللی ایجاب می کند که گردشگری به شدت گسترش و توسعه یابد - خانی، 1388، . - 52فعالیتهای گردشگری انواع مختلفی دارند که از آن میان یم توان به گردشگری ساحلی اشاره کرد. معمولاً نواحی ساحلی ازجمله نواحی است که پذیرای گردشگر زیادی می باشد.

مفهوم گردشگری ساحلی طیف کاملی از گردشگری، فراغت و فعالیت های تفریحی را که در نواحی ساحلی و آبهای نزدیک ساحل روی می دهد در بر می گیرد. بر این اساس عرضه محصولات گردشگری ساحل شامل اسکان، غذاخوری، صنعت محصولات غذایی، خانه های دوم و زیر ساخت حامی توسعه ساحلی - مثل خرده فروشان، اسکله و تامین کنندگان فعالیتها - را شامل می شود - رمضان زاده لسبوئی و همکار، 1389، . - 24 امروزه گسترش گردشگری سواحل یکی از منابع درآمدی - در کنار سایر فعالیتها - شهرها بشمار می رود - رمضان زاده لسبوئی، 1389، . - 62 به همین دلیل جامعه میزبان تمایل زیادی به پذیرش گردشگر از خود نشان می دهند.

بر همین اساس رونق گردشگری و افزایش تعداد گردشگران در هر مکان جغرافیایی در کنار پیامد های مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، اثرات زیست محیطی به همراه دارد که در صورت ادامه یافتن می تواند خسارت های جبران ناپذیری را به بار آورد - قرخلو، 1388، .1 - بنابراین گردشگری فشارهایی که قبلاً بر منابع ساحلی شکننده تحمیل شده است را اضافه می سازد همچنین بخاطر برنامه ریزی ناکارآمد، بسیاری از اثرات گردشگری بر محیط زیست تا حد زیادی منفی بوده است. اثرات زیانبخش نظیر از بین بردن زیستگاههای بعضی از حیوانات و گیاهان، آلودگی آب و کاهش در کیفیت زیبایی شناختی چشم انداز را در بر می گیرد بدین ترتیب فشارهای انسانی منجر به آشفتگیهای اکولوژیکی، از شکل افتادن نوار ساحلی و کاهش جذابیتهای منابع می گردد - متسون و وال5،. - 113 :1982

توریسم ساحلی از قدیمی ترین انواع گردشگری است.به گزارش شمال نیوز بطوریکه سابقه برخی از تفرجگاه های ساحلی به قرن 19 باز می گردد. در ابتدای امر این فضاها، مختص افرادی بود که تنها برای دیدار از سواحل دریا مراجعه می نمودند، اما در دهه های اخیر بازار گردشگری ساحلی اغلب ترکیبات متنوعی ازانواع اقامت و استفاده گردشگران- به ویژه در طول تابستان- تقاضا نموده و با رقابتی فزاینده خواستار سرمایه گذاریهای عمده در زمینه زیر ساختها و ایجاد تسهیلات و حفاظت منابع طبیعی اعم از دریا، سواحل، تالابها و سایر میراث طبیعی می باشد.در حقیقت زمان ارضای گردشگر ساحلی، تنها با عواملی چون خورشید، دریا و ماسه سپری شده و گردشگر مدرن امروزی در جستجوی فعالیتها و تجربیات متفاوتی است - ترکیبی از فعالیتهای ورزشی، تفریحی، فرهنگی و میراث طبیعی و ... - از میان تمامی فعالیتهایی که در مناطق ساحلی انجام می گیرند، هیچکدام از نظر گستردگی و تنوع به اندازه مبحث توریسم و تفریحات ساحلی نمی باشند بطوریکه طبیعت پویای این بخش و وسعت تقاضا، اغلب طرحهای مربوط را در زمره طرحهای ملی و منطقه ای قرار می دهد و تمامی سواحل بصورت مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر آن قرار می گیرند.

آب پاک، سکونتگاههای ساحلی سالم و محیطی ایمن و لذت بخش، اساس گردشگری ساحلی موفق است. به همین نحو آبزیان و منابع دریایی - ماهیها، نرمتنان، تپه های مرجانی و تالابها - نیز از موارد مورد توجه می باشند.کشور ما علیرغم برخورداری از جاذبه های بالقوه خود در توریسم دریایی و ساحلی، هنوز در میان کشورهای توسعه یافته در زمینه این نوع توریسم نامی ندارد که با توجه به جاذبه های موجود در جزایر و سواحل کشور می توان با ایجاد تاسیسات گردشگری مناسب و استفاده از ظرفیت های موجوددر آنها، برای جذب گردشگر توسعه توریسم دریایی و ساحلی کشور و اقتصاد محلی را در نواحی ساحلی پی ریزی کرد.

شهرها و بنادر ساحلی و جزایری پون قشم، کیش در جنوب ایران و شهرها و بنادر شمالی ایران همچون ساری، بابلسر، فریدونکار، محمودآباد، نور، رویان، نوشهر، چالوس، تنکابن، رامسر، آستارا، انزلی، رشت و .. در صورت ایجاد تاسیسات گردشگری مناسب و استفاده از ظرفیت های موجود در آنها برای جذب گردشگر، می توانند در توسعه توریسم دریایی کشور موفق باشند.توریسم دریایی در میان مردم کشور چنان ناشناخته است که برای مثال بیشتر مسافران و توریست ها در جزایر کیش و قشم و تا حدی نیز بندر چابهار بیشترین زمان خود را در مناطق تجاری صرف می کنند و بدلیل فقدان فرهنگ سفر و اطلاع رسانی کافی در این زمینه، سفر یا گشت دریایی و یا حتی آشنایی با زندگی دریایی مردم بومی در برنامه ریزی های مسافرتی آن ها جایی ندارد.

علیرغم اهمیت گردشگری و استفاده بهینه از جزایر و سواحل ایران و نقش توریسم ساحلی در توسعه هر چه بیشتر صنعت گردشگری و توریسم، آنچنان که باید و شاید تحقیقی پیرامون گردشگری ساحلی در ایران صورت نگرفته است. در این تحقیق ضمن پرداختن به عناوین زیر به بررسی جایگاه توریسم دریایی و نقش آن در توسعه پایدار سواحل و جزایر جنوب ایران پرداخته و نیز راهکارهایی پیرامون توسعه هر چه بیشتر صنعت توریسم ساحلی در ایران ارائه شده اند.

1.گردشگری ساحلی و نقش آن در توسعه منطقه

2.گردشگری پایدار در مناطق ساحلی

3.توانمندیهای ایران در زمینه گردشگری و بالاخص گردشگری ساحلی

اهداف تحقیق هدف اصلی :

هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی جایگاه توریسم دریایی و نقش آن در توسعه پایدار سواحل و جزایر جنوب ایران می باشد . بنابراین با توجه به هدف اصلی اهداف فرعی پژوهش به شرح زیر می باشد .

اهداف فرعی :

-1 شناسایی و معرفی توان های صنعت دریایی و سواحلی منطقه جنوب کشور

-2 مشخص کردن تهدیدها و چالش های پیش روی گردشگری ساحلی منطقه جنوب کشور

-3 ارائه راهبرد ها و راهکارهای مفید جهت توسعه توریسم دریایی در منطقه جنوب کشور