بخشی از مقاله
چکیده
جوامع مانگرو را می توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد که شامل مانگروهای رودخانه ای، مانگروهای حاشیه ای، مانگروهای غرقابی، مانگروهای کوتوله، مانگروهای آبگیری است. این دسته بندی بر اساس تفاوت های زمین شناسی و هیدرولوژی پایه گذاری شده است. بطور کلی درختان مانگرو در محیط های رسوبی ساحلی و فاقد امواج پر انرژی رشد می کنند. از جمله مصارف این درختان می توان به ساخت بدنه کشتی ها و لنج ها، تیرهای چراغ برق، کابینت ها، ساختمان ها، انواع ستون های مختلف، اسکله ها و پایه های آن ها، تغذیه دام و غیره اشاره کرد. عصاره مانگرو بصورت یک ماده ضد ترشح، ماده خلط آور، منعقدکننده خون، داروی قابض و ماده ای مقوی محسوب می شود. عصاره پوست درخت مانگرو قرمز، بعنوان ماده ضد خفگی و آسم، درمان کمر درد و غیره از جمله مصارف دیگر این درختان است. هدف از این بررسی بیان اهمیت درختان مانگرو و پایه ای برای تحقیقات آینده در این زمینه است.
واژه های کلیدی: مانگرو رودخانه ای، مانگرو غرقابی، مانگرو کوتوله، مانگرو حاشیه ای، مانگروهای آبگیری.
-1 مقدمه
تحقیقات در مورد جنگل های مانگرو بصورت تصاعدی در 50 سال گذشته افزایش پیدا کرده است. تعداد کل مقالات چاپ شده تا سال 2010 نزدیک به 8000 تخمین زده شد. تحقیقات در مورد این جنگل ها اوایل براساس نوع گیاه و عملکرد آن ها بوده است اما به طور فزاینده جای خود را به ارزیابی زیست محیطی و ارزیابی ظرفیت درختان حرا برای حفاظت از ساحل، ماهیگیری و صادرات چوب داده اند.جوامع مانگرو را می توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد. این دسته بندی بر اساس تفاوت های زمین شناسی و هیدرولوژی پایه گذاری شده است. به طور کلی درختان مانگرو در محیط های رسوبی ساحلی و فاقد امواج پر انرژی رشد می کنند - . - Ellison et al, 1990
حضور امواج شدید سبب می شود تا پروکاگون های این درختان نتوانند در خاک مستقر شوند؛ علاوه بر این ریشه های جوان در یک چنین وضعیتی از بین می روند. همچنین یک چنین محیط های پرانرژی سبب می شود تا رسوبات نتوانند به خوبی رسوب پیدا کنند. بهترین شرایط رسوبی، رسوباتی هستند که مواد آن ها ریزدانه و ماسه ای - رسی به همراه مواد آلی هستند. اصولا این شرایط در طول سواحل دلتایی و یا سواحل و دهانه خلیج وجود دارد. با این حال تمام گونه های محلی قادرند بر روی زمین های مختلف به حیات خود ادامه دهند - این زمین ها ممکن است از جنس صخره، لجن، شن و یا گیاه خاک باشند - - . - Mackenize et al, 1995
انواع مانگرو ها
- مانگروهای رودخانه ای
این نوع مانگروها در دشت های سیلابی رودخانه ها واقع شده اند. این نواحی تحت تاثیر آب رودخانه قرار می گیرند و محیط مناسبی را برای رشد سریع مانگروها ایجاد می کنند. علاوه بر این در سواحل رودخانه ها، آب شیرین با مواد مغذی آمده از خشکی ها سبب می شود تا این جوامع حضور به هم رسانند. حداکثر ارتفاع این درختان در جوامع به 20 متر می رسد - . - Feller, 2002
-مانگروهای حاشیه ای
معمولا این نوع از جنگل های مانگرو، حاشیه باریکی از آبراهه ها را اشغال می کنند و روزانه آب های این آبراهه به ریشه های آن ها برخورد کرده و به اندازه جنگل های رودخانه- ساحل نمی توانند مواد مغذی از خشکی ها را دریافت کنند. شکل و طبقه بندی کلاسیک مانگروها به طرف دریا از مانگرو قرمز و سیاه و به طرف خشکی مانگرو سفید را اشغال کرده است. ارتفاع این جنگل کمی بیشتر از 30 فوت یا 10 متر است - . - Gaos et al, 2012
- مانگروهای غرقابی
این نوع مانگروها مانند جزایری که مکررا توسط آب های جزرومدی شسته می شوند، توسط آب های جزر ومدی پر و خالی می شوند. در این نوع جنگل ها معمولا همه ی گونه های مانگرو را می توان دید با این تفاوت که مانگرو قرمز چهره غالب در این نوع مناطق دارد. نوعا این جنگل های جزیره مانند به صورت جنگل های خالص قرمز رشد می کنند و تمام زمین های کم عمق را با پروپاگولاهای خود اشغال می کنند. همچنان که تعداد پروپاگولاها بیشتر و بیشتر می شوند، ریشه های هوایی همه جا رافرا می گیرند. به مرور زمان که جنگل رشد می کند، ریشه های آن ها رسوبات بیشتری را به خود جذب می کنند. عموما در ناحیه مرکزی این جزایر ماسه عریان دیده می شود. حداکثر ارتفاع درختان مانگرو در این نواحی 3 تا 25 فوت 7 - متر - است - Kaiser et al, . - 2005
-مانگروهای کوتوله معمولا در نواحی ساحلی دشت مانند جنوب فلوریدا دیده می شوند. در این منطقه سه گونه ازمانگروها قابل مشاهده است. ارتفاع آن ها کمتر از 1,5 تا 2 متر است. در نواحی دیگر که همین گونه ها در گیاه خاک های مانگرو زیست می کنند، ارتفاع بیشتری دارند. ظاهرا حضور مواد مغذی عامل محدود کننده در رشد محسوب می شود. بنابراین بسترهای رشد برای درختان مانگرو مسئله بسیار مهمی خواهد بود - . - Kaiser et al, 2005
- مانگروهای آبگیری
این نوع جنگل ها در فرورفتگی های خشکی ها که در کنار سواحل قرار گرفته اند، واقع شده اند. آب این آبگیرها از طریق زهکشی منطقه که از دریا تامین می شود، بدست می آید. حداکثر ارتفاع این درختان به 50 فوت - 15 متر - می رسد. گاهی اوقات نوع دیگری از این جنگل ها در فرورفتگی هایی با کمی ارتفاع وجود دارند. این جوامع در ایالت فلوریدا با جوامع علفهای دریایی دیده می شوند. به ندرت ارتفاع این درختان از 17 فوت - 5 متر - تجاوز می کند. آب جزر و مدی هر دو این جنگل ها را فرا می گیرد.امروزه محققین از این نوع دسته بندی جوامع مانگرو استفاده می کنند.
اما گاهی اوقات محققین فقط از دو دسته مانگروهای حاشیه ای و رودخانه ای استفاده می کنند و دیگر دسته بندی های ذکر شده در بالا را حذف می کنند. علاوه بر این ممکن است بقیه دسته ها را در مانگرو های آبگیری طبقه بندی کنند. این تقسیم بندی احتمالا بر اساس ویژگی های هیدرولوژیکی است زیرا این نوع خصوصیت بر روی انواع جوامع مانگرو اثر می گذارد. جنگل های مانگروی حاشیه ای در کنار آبراهه و خلیج ها واقع می شوند. این در حالی است که جنگل های رودخانه ای در طول و در کنار رودخانه های بزرگ و دارای جزر و مد دیده می شوند. معمولا این جوامع مانگروهایی که در کنار سواحل دریا دیده نمی شوند، در گروه مانگروهای آبگیری آورده می شوند.
1-2 مصارف درختان مانگرو
الوار ساخته شده از چوب درختان مانگرو برای ساخت انواع محصولات از جمله بدنه کشتی ها و لنج ها و تیرهای چراغ برق، کابینت ها، ساختمان ها، انواع ستون های مختلف، اسکله ها، پایه های آن ها و غیره استفاده می شود. علاوه بر این اگر چنانچه مقداری آهک برای کاهش PH به برگ های خرد شده آن اضافه شود، می توان از این ماده غذایی برای تغذیه گاو استفاده شود - . - Spalding et al, 2010 - 1995 - MacKenzie اظهار می دارد که از برگ و صمغ درختان نوعی نوشیدنی تهیه می شود. همچنین گفته می شود که در شرایط سخت زندگی، بومیان استرالیا از میوه آن نشاسته تهیه می کردند و به عنوان غذا می خورند.
این مردمان با خشک کردن ساقه های جوان درختان مانگرو سیگار تهیه می کنند. همچنین در فلوریدا نیز با خشک کردن برگ درختان مانگرو تنباکو تهیه می شود. در کشور کاستاریکا از عصاره پوست برای رنگ آمیزی کف های چوبی ساختمان و مبلمان استفاده می کنند. در واقع این نوع رنگ کاری سنتی است که از آفرقا به کاستاریکا منتقل شده است. در بعضی از مناطق استرالیا بومیان از شاخه های قهوه ای درختان مانگرو نوعی طناب برای ماهیگیری تهیه می کنند - . - Morton, 1965امروزه نشان داده شده است که با کاشت درختان مانگرو چندل یا رایزفورا می توان از فرسایش سواحل جلوگیری کرد. کاشتن این نوع درختان در سواحل باعث می شود تا عمل رسوب گذاری به خوبی در منطقه انجام شود و با بهم چسبیده شدن ذرات، وضعیت مستحکمی برای مقابله با فرسایش ایجاد می شود.
همچنین در سال 1902 از درختان مانگرو رایزوفورا برای تثبیت خاک از طریق یک شرکت تولید شکر در آمریکا استفاده شد. با توجه به اطلاعات موجود از صمغ مانگروهای قرمز چندین نوع دارو تولید می شود. - 2010 - Rai گزارشی از بهبود بیماری سرطان گلو ارائه کرد. این بیماری در اثر غرغره عصاره پوست تنه درخت مانگرو رایزوفورا شفا یافته بود. عصاره مانگرو بصورت یک ماده ضد ترشح، ماده خلط آور، منعقدکننده خون، داروی قابض و ماده ای مقوی محسوب می شود. عصاره پوست درخت مانگرو قرمز، بعنوان ماده ضد خفگی و آسم، درمان کمر درد، رفع تشنج، معالجه اسهال، رفع التهاب روده، رفع سوهاضمه و اختلالات گوارشی، معالجه فیل پایی، معالجه شب ادراری، رفع ریزش خونریزی از بینی، رفع چشم درد، بعنوان یک تب بر، معالجه بیماری انگلی، معالجه سرفه های شدید توام با خلط و خون، معالجه خونریزی سطحی شدید، معالجه التهاب شدید، معالجه یرقان، معالجه بیماری جذام، ترمیم زخم ها، رفع ترشحات زیاد داخلی، معالجه انواع بدخیمی، التیام بیماری جلدی، معالجه زخم های گلو، معالجه بیماری سفلیس، معالجه بیماری سل، علاج ترشحات دهانه رحم و انواع زخم ها استفاده می شود - . - Abeysinghe et al, 2006
جنگل های مانگرو کشور با وسعت 10700 هکتار در 9 منطقه در سواحل جنوب کشور گسترش یافته اند. در این بخش از کشور که جز ناحیه رویشی سودان- دکانی است، جوامع حرا و چندل تنها اجتماعات مانگرو را تشکیل می دهند که جامعه نخست، تمام رویشگاه ها و جامعه چندل تنها در رویشگاه سیریک با وسعتی حدود 20 هکتار وجود دارد - دانه کار، . - 1375رویش های مانگرو ایرانغالباً به صورت جوامعی خالص، تنک تا انبوه با قامتی کوتاه تا میانه بر اراضی کم شیب گلی جزر و مدی در تماس با آب هایی با شوری بالا - بیش از 40 قسمت در هزار - درشمالی ترین گستره مداری خود در آسیای غربی جای گرفته اند.
جنگل های حرا در ایران در ردیف اجتماعات درختی غیر صنعتی و حفاظتی قرار دارند و بهره برداری از این اجتماعات در قالب برداشت سرشاخه برای تعلیف دام، زنبورداری، صید آبزیان و آبزی پروری و استفاده تفرجی صورت میگیرد. این در حالی است که این رویش ها علاوه بر برداشت بی رویه از سرشاخه ها، از سوی توسعه راه ها، استقرار نامناسب صنایع، استفاده های بدون ظرفیت یابی و طرح ریزی تفرجی، آلودگی ناشی از هیدروکربورهای نفتی، توسعه آبزی پروری و در مجموع فقدان ساز و کارهای زیست محیطی حفاظتی در معرض تهدید فزآینده ای قرار دارند - دانه کار، . - 1377
-2 بحث و نتیجه گیری
به لحاظ اقتصادی بررسی بر روی گونه های صورت گرفته از مانگرو مشخص گردید که در هر هکتار بطور متوسط می توان تا 1100 اصله درخت با ارتفاع متوسط 8-7 متر را مشاهده کرد. چوب، ساقه ها و پوست درخت در هر هکتار به 28 میلیون تن می رسد و مقدار چوب حاصل از ریشه های هوایی به 14/4 میلیون تن، شاخه های چوب به 12/7 میلیون تن، برگ ها به 7/8 میلیون تن و ریشه ها به 50 میلیون تن در هر هکتار در سال می رسند. این برآورده ها برای یک زی توده پایه محاسبه گردیده است که مجموعا 113 تن در هر هکتار محاسبه شده
