بخشی از مقاله
چکیده
جنگلهای مانگرو محیط طبیعی زیبا و ا ستثنایی برای جهان و یکی از ح ساس ترین مناطق اکولوژیک و زی ست محیطی نواحی ساحلی به شمار می روند در این تحقیق به بررسی تنوع گونه ای درجنگل های مانگرو و اهمیت حفاظت از این پهنه های پرداخته شده است. با برر سی مقالات مختلف تمامی گونه های جانوری که در جنگل های حرا زندگی می کنند جمع آوری شده و به صورت جامع در این تحقیق ذکر شده است. مشخص شده که جنگل های مانگرو تنوع بالایی از گونه های جانوری در رده ها و خانواده های زیادی از موجودات را در خود جای داده اند که شامل نرم تنان 14 گونه شکم پا، 10 گونه سخت پو ست، بیش از 8 گونه ا سفنج ، بیش 110 گونه از پرندگان ایران،بیش از 20 گونه ماهی و 12 جنس از میگو که 68 درصد درآمد جوامع نزدیک به حرا را تامین می کند، از خزندگان مار ها با 43 گونه کرکودیل با 1 گونه و لاک پشت ها با 3 گونه، دوزیستان با یک گونه، انواع مورچه ها، پستانداران با 12 گونه در این مناطق زندگی می کنند. این چنین تنوع گونه ای در کنار ویزگی های دیگر جنگل های حرا از قبیل محلی برای رسوب مواد معلق دریایی و زیستگاهی برای زاد و ولد و تخم ریزی موجودات مختلف آنها را به عنوان محلی بسیار مناسب از نظر گردشگری و تجاری تبدیل کرده ا ست.
بنابراین حفاظت از جنگل های مانگرو و جلوگیری از تخریب آنها در حمایت از جانوران موجود در آن ب سیار حائز اهمیت است. در کل می توان گفت حفاظت از جنگل های مانگرو در سواحل خلیج فارس و جزایر آن ضامن حفاظت از موجودات فراوانی خواهد بود که در این زیستگاه ها زندگی می کنند و وجود جنگل های حرا هم از لحاظ اقتصادی هم از لحاظ بهبود معیشت جوامع نزدیک به آن حائز اهمیت خواهد بود چرا که سلامت این جنگل ها ضامن ح ضور ماهیان و میگو های تجاری و پرندگان خواهد بود. که صید ماهیان و میگوها سبب ایجاد شغل در جوامع نزدیک به این جنگل ها و همچنین سبب رونق و تو سعه گرد شگری این مناطق خواهد شد. این تحقیق اهمیت جنگل های حرا از نظر تنوع زیستی بررسی کرده و حفاظت از این مناطق را مهم می داند.
کامات کلیدی : جنگل های مانگرو، تنوع گونه جانوری، حفاظت، خلیج فارس
مقدمه
جنگلهای مانگرو محیط طبیعی زیبا و ا ستثنایی برای جهان و یکی از ح ساس ترین مناطق اکولوژیک و زی ست محیطی نواحی ساحلی به شمار می روند - مارنانی و همکاران - 1369 این جنگل ها موهبت های طبیعی با ارزش هستند که در بعضی از نقاط جهان و از جمله در کشور ما وجود دارند - سیستانی . - 1369 – این جنگلها مجموعا در 112 کشور دنیا یافت می شوند و در زمره غنی ترین و حاصلخیزترین اکوسیستم های دنیا محسوب می شوند - عرفانی و همکاران - 2010 – مانگروها نام عمومی گونه های مختلف گیاهی است که در آبهای جزر و مدی رشد می کنند. در واقع مانگرو اسم عمومی برای چند گونه متعلق به خانواده های مختلف گیاهان شامل درختان، درختچه ها، درخت نخل و سرخس زمینی می باشد که در نواحی بین جزرومدی با شیب ملایم و با 1/5 متر ارتفاع از سطح دریا رشد و نمو می نمایند. - مارنانی و همکاران - 1369-
این جنگل ها مجموعه ای از گیاهان دوره کرتاسه و ائوسن به شمار می روند که در قطعات پراکنده شامل نوار باریکی در طول سواحل جزایر دریاها و اقیانوس های گرم مشاهده می شوند. جامعه گیاهی مانگرو در دوره ائوسن و الیگوسن در حدود 30 تا 40 میلیون سال پیش بوجود آمده است و در مناطق گرمسیری در اطراف اقیانوس هند، آرام، اطلس و نواحی گرمسیری امریکا، مکزیک، جنوب شرقی آفریقا، استرالیا، زلاندنو و آسیای شرقی گسترش یافته اند - سیستانی . - 1369 – در واقع این جنگلها از درختان گرمسیری تشکیل شده که می توانند روی مرز سواحل در محل تقاطع جنگلهای بارانی با اقیانوس رشد و نمو کنند آنها روی خطوط ساحلی حفاظت شده، دلتای رودخانه ها ، در زمین های باتلاقی بین خشکی و دریا یعنی جایی که گیاهان دیگر رشد و نمو ندارند، رشد می نمایند - عبدالمهدی . - 1364 –
بطوری که هر جا میانگین حداقل درجه حرارت هرگز پایین تر از 20 درجه سانتی گراد نیاید امکان ر شد برای شان فراهم ا ست - مومنی . - 1370 کل جنگلهای دریایی مانگرو که در آبهای گرم اقیانوس های گرمسیری در تمام نقاط دنیا وجود دارند در حدود 15/9 میلیون هکتار - بیش از 80 هزار کیلومتر مربع - تخمین زده می شود - مارنانی - . - 1369 قابل ذکر است که گونه های اصلی جنگلهای مانگرو در ایران شامل گونه حرا - Avicennia marina - و گونه چندل - Rhizophora macronata - نیز می باشند - عرفانی - 2010 – که در ایران عنصر اصلی این جنگلها را عمدتا حرا تشکیل داده ولیکن تنها در سیریک و چند نقطه دیگر می توان گونه چندل را مشاهده نمود - عبدالمهدی . - 1364 – درختان حرا در سواحل جنوبی ک شور عمدتا در جزیره ق شم ، خلیج نای بند، منطقه لافت و ... وجود دارند. این جوامع بیش از 120 هزار هکتار را پو شش می دهند - مارنانی . - 1369 – در مجموع همگرایی سه عامل ریز دانه بودن ر سوبات، انرژی کم آب و نهایتا جزر و مد قابل توجه باعث شده تا محیط مناسبی برای رویش درختان مانگرو در منطقه فراهم آید.
این جوامع گیاهی از نظر اکوسیستم متعلق به اکوسیستم بینابینی - transition ecosystem - - خشکی – آبی - بوده و در برگیرنده عناصر دو اکوسیستم فوق می باشند. مانگرو ها سرآغاز یک زنجیره غذایی پیچیده را ت شکیل می دهند که ذرات ارگانیک ته ن شین شده آنها، غذای پایه برای معدودی از گونه های جانوری بخصوص در مراحل لاروی و جوانی را تشکیل می دهند - سالاری . - 1371 – از جنبه های منحصر به فرد این اکوسیستم کنترل سطح جز و مد در کاهش اثرات امواج و انرژی باد در برابر امواج می باشد - سیستانی . - 1369 - بستر این جنگل از دو بخش ت شکیل شده ا ست بخ شی که درا شغال انبوه سی ستم ری شه دوانی مانگرو قرار دارد و بنام بخش تحت الارضی نامیده می شود، بخش دیگر کفه های گلی است گستره نرم تحت الارض بستر رویشگاه را به وجود میاورد و در هر یک از بخش های فوق جانداران دریایی خاصی زندگی می کنند . - Vannini-2006 - در ایران جنگلهای مانگرو را به اسامی متفاوتی همانند حرا، تمر، تن، شوری، سورنا، تیمار، کرم، کرنا می خوانند.
روش تحقیق
تنوع جانوری در جنگل های مانگرو بر اساس تحقیقات پیشین بررسی شده و به صورت جامع در تحقیق حاضر جمع آوری شده است.
دلایل تنوع زیستی در جنگلهای مانگرو :
اکو سی ستم های مانگرو به عنوان ذخیره گاه، پناهگاه، مکان های تغذیه و پر ستاری برای ب سیاری از گیاهان و جانوران عمل می کنند - عرفانی . - 2010 – در واقع حیات در جنگلهای مانگرو پر ازدحام و شلوغ می با شد چرا که این اکو سی ستم دارای فون جانوری و فلور گیاهی خاص و بی نظیری می باشد - سالاری - 1371 – مانگرو ها دارای سیستم غنی، گوناگون و در عین حال پیچیده ای هستند به طوری که مولد برخی از مواد اولیه در بخش تولید می باشند. ویژگی عمده این اکوسیستم ها تولید مقادیر زیادی از پوده ها - Detritus - است که از طریق جریانات جزرومدی تا نزدیکی آبهای ساحلی منتشر می شود و یک منبع بسیار مهم از مواد غذایی محسوب می شود - عرفانی . - 2010 – بدون شک در یک اکو سی ستم آبی یکی از بهترین عوامل تعیین کننده کمیت آبزیان وجود محیط منا سب و غنی از مواد غذایی است که این مهم با توجه به بیومس بالای گیاهان مانگرو فراهم شده است . - Bosire - 2008 - به عبارتی دیگر نقش بی بدیل مانگرو ها خاصیت حفاظتی و نقش تولیدی آنها می باشد .
در این جنگلها میزان حداکثر مطلق حرارتی از نظر ساز و کارهایی که گیاهان و جانوران در بردباری با تنش حرارتی فراهم آورده اند نه تنها حائز اهمیت ا ست بلکه یکی از ویژگیهای اکولوژیک این جنگلها در مقای سه با سایر روی شگاه های جهان مح سوب می شود - دانه کار - . بافت گلی – لجنی اکوسیستم مانگرو ، امکان ذخیره سازی بالای مواد غذایی بواسطه فشردگی ذرات رس، وجود تعداد کثیری از میکروارگانی سم ها و افزایش فعالیت زی ستی آنها در چنین شرایطی ا ست که مجموعه شرایط فوق ، باعث گ شته که محیط از حیث آبزیان خصوصا انواع کفزی، نرمتنان و سخت پوستان غنی گردد - سیستانی - 1364 – به عبارتی دیگر میزان قابل توجه مواد آلی در رسوبات به عنوان عاملی مثبت و مناسب دراز یاد جمعیت جانوران کفزی نیز محسوب می شود که خود به عنوان یکی از حلقه های زنجیره غذایی سایر جانوران، خ صو صا پرندگان و دیگر آبزیان مطرح ا ست - دانه کار - . گونه های جانوری وابسته به مانگرو به نوعی وابسته به کدورت و میزان شوری حاکم در محیط می باشند
به طوری که چنین شرایطی در پناه حضور این جنگل ها مهیا است و چنانچه شرایط عکس این مساله اتفاق بیفتد یعنی با حذف درختان شرایط به نحوی تغییر می یابد که ادامه بقا برای گونه های وابسته عملا ناممکن خواهد بود - غلامی و همکاران - 1383 با در نظر گرفتن عوامل اصلی ساختار تشکیل دهنده اکوسیستم مانگرو همانند جنس بستر و پارامترهای محیطی و همچنین با توجه
به فیزیولوژی زیستی موجودات شامل سیکل رشد و تخم ریزی می توان تقسیم بندی کلی زیر را در نظر گرفت : موجوداتی که به طور ف صلی در اکو سی ستم مانگرو یافت می شوند این جانوران تحت تاثیر دو عامل متغیر اکو سی ستم یعنی تغذیه و پارامترهای محیطی قرار دارند.
آبزیانی که تقریبا به طور دائم در اکوسیستم مانگرو یافت می شوند. این جانوران بیشتر متاثر از جنس بستر - عامل ثابت - در زیستگاه خود می باشند و به طور معمول در تمام فصول سال مشاهده می شوند - سالاری . - 1371 – در روی شگاه های مانگرو مقدار شوری و درجه حرارت آب از مهمترین عوامل محیطی ه ستند که جانوران و گیاهان با آن تطابق یافته اند - . - Nagelkerken- 2008 در واقع یکی از بهترین عوامل محیطی که نقش بسیار مهمی در چگونگی و پراکندگی موجودات زنده آبزی دارد مقدار شوری و نوسانات آن می باشد . - Bosire - 2008 - در چنین محیطی زندگی جانوران کوچک به طور فعال با حالت periphyton برروی ری شه و همچنین شبکه های ظریف آن که سطح بالای زمینی را می پو شانند بوجود می آید - سالاری - 1371 جانوران در اکو سی ستم های مانگرو با توجه به لایه های ا صلی مانگرو و براساس سه لایه طبقه بندی می شوند که شامل :
تاج پوشش تنه و ریشه
لایه های رسوبی گل آلود می باشد - cantera - 1999 -
تنوع زیستی نرمتنان در مانگرو :
جامعه Molluscan یکی از اجزا مهم زنجیره غذایی مانگرو ها و نقش بسیار حیاتی در فراوانی پرندگان کنار آبزی - - waders دارند - Ghasemi - 2011 - فراوانی و تنوع نرمتنان در طول تاریخ به عنوان یک نشانگرسلامت اکوسیستم ها بخصوص مانگرو ها محسوب می شوند - Ghasemi - 2011 - در کل نرمتنان ن سبت به سایر اجزا زی ستگاه حرا از اهمیت بی شتری برخوردار ه ستند. - - Ghasmi - 2011 گاستروپودا معمولا یکی از غالب ترین Macrofauna در سیستم های حرا محسوب می شوند. در قسمت تاج پوشش در قسمت حرا در حدود 14 گونه وجود دارند که شایع ترین گا ستروپودا از جنس littorrina در حدود 3 گونه در این لایه ح ضور دارند. در واقع یکی از گروه های ا صلی مح سوب شده که جز خانواده 1 littorinidae بوده و از کم تحرک ترین نرمتنان از بین دیگر اع ضای رده معرفی می شوند - littorina zebra . - Cantera - 2008 گونه ای است که به طور استثنا هم در ریشه و هم در تاج پوشش یافت می شود . - Cantera - 2008 -
اصولا وقتی مد در بالاترین حد خود اتفاق می افتد تعداد و فراوانی گاستروپودا افزایش می یابد و دلیل این فراوانی به خاطر افزایش میزان رطوبت اتفاق می افتد. در مجموع بالاترین غنای گونه ای ابتدا مربوط به گاستروپودا با %50 درصد و سپس سخت پوستان با 36 درصد می باشد . - Cantera -1999 - یکی از دلایل تنوع گونه ای پایین و فراوانی بالای گاستروپود مربوط به درجه پایین، نامساعد بودن محیط زیست حرا می باشد به طوری که این سازگاری قابل توجه بخ شی به جهت به حداقل ر ساندن تخلیه مواد مغذی از طریق کاهش مواد آلی صورت می گیرد - Ghasemi - 2011 - ولی دلیل دیگر اهمیت این موجودات به خاطر منبع غذایی پرندگان کنار آبزی در این اکوسیستم می باشد که این مساله در این زیستگاه از لحاظ دینامیک مواد مغذی تا حد زیادی نادیده گرفته می شود . - Ghasemi - 2011 - یکی دیگر از خانواده های غالب در زی ستگاه حرا زیر خانواده 2 Cerithiidea از خانواده Cerithiidae می با شد. به طوری که در جنگل های حرای ایران هم جز خانواده های غالب مح سوب می شود . - Ghasemi - 2011 - اع ضای این زیر خانواده زندگی شان محدود به ری شه ها و تنه های حرا بوده به طوری که لنگری را بو سیله مخاط خود ایجاد نموده و در زمان خ شکی به زیر گل حرا رفته و در آنجا
