بخشی از مقاله
چکیده
باتوجه به تخریب سریع جنگلها، ازبین رفتن گونه های بومی، تبدیل اراضی جنگلی به زمین های فاقد پوشش وسنگلاخی، حفظ و احیای جنگلها از مهمترین اهداف جنگلبانان است. شناخت عوامل موثر برجوانه زنی بذر درختان و رشد نهال برای پایداری و تولیدمثل جنگل و پرورش وتکثیر درختان در نهالستان ها و جنگلکاری ها لازم است. شکستن خواب بذر وجوانه زنی آن بستگی به عوامل مختلفی دارد وممکن است در طبیعت تمام عوامل مورد نیاز برای جوانه زدن بذر فراهم نباشد، لذا شناخت عوامل مؤثر در شکستن خواب بذر ضروری می باشد.
در این مقاله روش های مختلفی برای شکستن خواب بذر معرفی شده اند. برخی روش ها مانند استفاده از اسیدها هزینه زیادی دارند وپر خطر می باشند اما در سطوح کم می توان از این روش استفاده کرد. در مقابل استفاده از روش مکانیکی مانند خراش دهی، سرمادهی، آب گرم در از بین بردن پوشش سخت بذر مناسب وکم هزینه می باشند. کاربردی ترین تیمارها برای شکستن خواب بذر خراش دهی مکانیکی و استفاده ازاسیدسولفوریک است.
مقدمه
بیش از نیمی از منبع انرژی غذایی جهان از بذر گیاهان - حبوبات - تأمین می شود. بذر هر گیاه نسل بعد آن را ادامه می دهد . درون بذر رویان و بخش های دیگر وجود دارد که محل ذخیره مواد غذایی برای رشد نهال و استقرار آن را فراهم می کنند. وظیفه بذر استقرار گیاه جدید پس از شکستن خواب و جوانه زنی است . - Bewley1997 - هدف ازتولید بذر درگیاهان ایجاد و بازسازی مواد ژنتیکی، پراکنش، تکثیر و بقاست. جوانه زنی یک رویداد طولانی است که با جذب آب بوسیله بذر خشک آغاز می شود و با طویل شدن - رشد - رویان خاتمه می یابد . - Bewley and Black 1994 -
فرآیند جوانه زنی با یکسری وقایع پیاپی در سطح سلول، قبل از رشد رویان آغاز می شود، و زمانی به پایان می رسد که تمام اندوخته غذایی به مصرف بذر برسد وگیاهچه قادر به زندگی مستقل باشد. خروج ریشه چه از پوشش بذر جوانه زنی نامیده می شود، در واقع ظهور ریشه اولین نشانه جوانه زنی است. به عبارت دیگر زمانی که رویان مستقل از سایر بخش های بذر ظاهر شود و بتواند گیاه مستقلی را تشکیل دهد، جوانه زنی رخ داده است - دهقانی . - 1384 جوانه زنی بذر غیر خفته زمانی شروع می شود که بذر با آب تماس پیدا کند و درجه حرارت مناسب باشد.
- پژوهشهای انجام شده
-شیری وهمکاران - 1388 - به منظور بررسی عامل کلرید سدیم به عنوان عامل تنش شوری برشاخص های جوانه زنی بذر نارنج - citrus aurantium - دریافتند کلرید سدیم اثرمعنی داری بر تمامی صفات دارد. در مجموع، مشخص شد که جوانهزنی بذر نارنج به dS/m 8/7 کلرید سدیم مقاوم است و در شرای خاکهای شور نیز توانایی جوانهزنی و رشد دارد.
- حاتمی وهمکاران - - 1389 نگهداری بذر کیکم - Acer monspessulanum - در شرای فراسرد بررسی کردند. مطالعه انجام شده نشان داد که با استفاده از فناوری فراسرد و بکارگیری پیش تیمارهای مناسب، بذر این گونه ارزشمند و در حال خطر را می توان برای مدت زمان بسیار طولانی حفظ و از انقراض این گونه منحصر به فرد جلوگیری نمود.
-دربررسی اثرکاربرد جیبرلیک اسید وسرمادهی مرطوب روی تحریک جوانه زنی بذرکیکم و رشد بعدی آن، عموآقایی - 1389 - نشان داد که عامل جنینی مانع عدم جوانه زنی است و تیمار سرمادهی و اسیدجیبرلیک روی شکستن خواب جنین موثر بود.
-صادقی وهمکاران - - 1389 بامقایسه اثرتیمارهای شیمیایی، حذف کامل درون بر وسرمادهی بر جوانه زنی بذر زیتون دریافتند بهترین تیمار برای رفع خفتگی بذر های زیتون تیمار حذف کامل درون بر همراه باچینه سرمایی در دمای -7 درجه سانتی گراد به مدت 30 روز بود.
-باباش پور وهمکاران - 1389 - اثرات تیمارهای مختلف خراش دهی با اسید وآب گرم بر شاخص های جوانه زنی بذر لیلکی - Gleditschia triacanthos - را بررسی کردند. بالاترین درصد جوانه زنی برای تیمار اسید سولفوریک 98درصد با 86 درصد جوانه زنی مشاهده شد. اسید سه ساعته با اسید یک ساعته اختلاف معنی داری نداشت بنابراین می توان از تیمار اسید یک ساعته استفاده کرد.
- اسماعیلی وهمکاران - 1391 - درمطالعه شاخص ها وخصوصیات جوانه زنی بذر واستقرار دانه رست گیاه دارویی مورد - Mirtus communis - دریافتند استقرار گیاهچه حاصل ازتیمار خراش مکانیکی درمقایسه با خراش دهی شیمیایی بسیار بالاتربود - 88 در مقابل - 55 وتیمارشیمیایی اثرات مضری برگیاهچه حاصله - بخش ریشه وبنیه آن - داشت.
- ذوقی وهمکاران - 1390 - دربررسی تاثیر تیمارهای مختلف برشکستن خواب بذر و جوانه زنی گونه کاسپین - - Caspian locust دریافتند تیمار اسید سولفوریک با مدت نیم ساعت بهترین تیمار برای شکستن خواب این گونه از جنگلهای هیرکانی است.
-احمد لو و همکاران - - 1390 در بررسی جوانه زنی بذر و زنده مانی نهال کاج بروسیا - Pinus brutia - ten. درخاک نهالستان نشان دادند که مواد آلی سبب بهبود شرای فیزیکی و تغذیه ای خاک به دنبال آن افزایش جوانه زنی و زنده مانی نهال های بروسیا را خواهد اشت.
-خائف وهمکاران - - 1390 اثرهای متقابل نور و درجه حرارت برجوانه زنی بذر استبرق - calotropis - procera را بررسی کردند. بذر استبرق در مرحله جوانه زنی به درجه حرارت بالای 30 و پایین تر از 20 درجه سانتی گراد حساس است. در نتیجه مدت زمان مناسب برای جوانه زنی و استقرارگیاهچه کوتاه است.
- نیک نژاد کاظم پور دربررسی تاثیرتیمارهای مختلف شکستن رکود بذر، شوری و دما روی جوانه زنی گونه هاداما - 1391 - دریافت بهترین تیمار برای شکستن خواب بذر این گونه حذف بال های این گونه با دستگاه خراش دهنده است.
S.m- و همکاران - - 2003 اثر اسید سولفوریک و آب گرم بر بذر تمرهندی رابررسی کردند. بالاترین جوانه زنی برای بذرهایی ثبت شد که با اسیدسولفوریک 50 درصد به مدت 60 دقیقه تیمار شدند. در این پژوهش با افزایش دمای آب وغلظت اسید سولفوریک جوانه زنی افزایش یافت. - 2008 - Bujarska با بررسی شکستن خواب در گونه - Crataegus pedicellata - دریافتند بذرهایی که در دمای 15تا25درجه یا20تا30 درجه استراتیفه شدند 76 درصد جوانه زدند وخراش دهی با اسید سولفوریک به مدت 2ساعت 96 درصد جوانه زنی را به دنبال داشت. bujarska- وهمکاران - 2009 - در بررسی استرا تیفیکاسیون و جوانه زنی بذرگیلاس - prunus - avium و ذخایر15 -20سال آن دریافتند دو دمای مختلف تاثیری روی جوانه زنی بذر اینگونه ندارد و70 درصد دانه هایی که ذخیره شده بود جوانه زدند. و در پایان به این نتیجه رسیدندکه بذرگیلاس اگرمدت زمان طولانی ذخیره شود توانایی جوانه زنی خود را ازدست نمی دهد.
به طور کلی دونوع خواب بذر وجود دارد:
خواب در اثر پوشش بذر: هرگاه بذر پس از جداسازی از پایه مادری قادر به رویش باشد، می توان نتیجه گرفت که عامل خفتگی درلایه هایی قرارداردکه رویان را در بر گرفته اند. در این حالت بذر پوشش نفوذ ناپذیری نسبت به آب و اکسیژن دارد، خواب بوسیله موانع شیمیایی در اپیدرم یا بخش های داخلی مجاور صورت می گیرد. در شرای طبیعی بذر ها روی زمین بدون جوانه زدن باقی می مانند تا به اندازه کافی هوازده شوند تا آب و اکسیژن بتواند در آن نفوذ کند یا موانع جوانه زنی آن برطرف شود. بذر برخی گونه ها برای جوانه زنی باید در معرض آتش قرار بگیرد. بذر هایی که پس از رسیدن برداشت می شوند جوانه زنی ضعیفی دارند. یا هنوز درمعرض رطوبت و دمای بالا یا دمای پایین - یاهردو - قرار نگرفته اند. گاه گذراندن یک دوره خشکی برای شکستن خواب بذرکافی است.
