بخشی از مقاله
چکیده
همگام با رشد اقتصادی فشار بر سیستمهای طبیعی و منابع کره زمین شدت میگیرد. مدیران واحدهای تجاری درصدد کاهش هزینههای عملیاتی و تاثیرات زیست محیطی حاصل از فعالیتهای عملیاتی هستند حسابداری به عنوان دانش مخاطب مدار، مسئولیت فراهم کردن اطلاعات مفید برای قضاوت و تصمیم گیری آگاهانه استفاده کنندگان را به عهده دارد. سیستم حسابداری فرایندی است که با کارکرد وظیفه ای محوله به آن، حلقه ارتباطی واحدهای اقتصادی و سازمانها با محیط پیرامون محسوب میشود موضوع حسابداری محیط زیست سالهاست که در دنیا مطرح شده و در ایران روی این موضوع تحقیقاتی انجام شده. هدف از حسابداری زیست محیطی، تهیهی اطلاعاتی برای کمک به مدیران در امر ارزیابی عملکرد، کنترل، تصمیمگیری و گزارشگری برای سازمان یا منطقه است. حسابداری زیست محیطی بر مبنای مفاهیم، معیارها و ارزشهای زیست محیطی و اقتصادی بنا شده است در مقاله حاضر، ابعاد مختلف کاربرد حسابداری محیط زیست بخصوص در صنعت سیمان بررسی خواهد شد.
واژهها کلیدی: حسابداری محیط زیست، صنعت سیمان گزارشگری
مقدمه
با توجه به رشد روزافزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس، مسئلهی حفاظت از محیط زیست از مهمترین مسائل جوامع بشری مطرح شده است - ملانظری، . - 1382 رابطه بین انسان و محیط زیست پیوسته امری پیچیده بوده است؛ انسان هم جزئی از طبیعت و هم مستقل از آن است؛ دیدگاه کلی علم آن است که انسانها به واسطه انتخاب طبیعی تکامل یافته اند ولی از دیدگاه فناوری، انسانها، محیط زیست را شکل می دهند؛ در عین حال میتوانند آن را مشاهده و ثبت کنند . این مشاهده و ثبت شامل محیط زیست و آثار انسان بر محیط زیست نیز می شود. امروزه به واسطهی رشد و پیشرفتهای صنعتی و تکنولوژیکی نقش و تاثیرات جوامع انسانی بر محیط زیست افزایش یافته است .
موضوع فوق لزوم تدوین روشها و مدلهای مختلفی را با هدف بررسی و مطالعه این آثار و همچنین تبیین روابط متقابل بین انسان و محیط زیست را ضروری مینماید. طبق برخی از تئوریهای علمی، انسان خود یک گونهی جانوری بوده که بر اثر مکانیسم انتخاب طبیعی متمایز و تکامل یافته است . لذا تغییرات محیط میتواند انسان را نیز همچون سایر گونه های جانوری تحت تأثیر خود قرار دهد - 2014،. - Jones موضوع محیط زیست به یکی از مسائل اصلی و پراهمیت سالهای اخیر تبدیل شده است، به طوریکه نگرانیهای فزایندهای در خصوص گسترش صنایع آلوده کننده، همانند صنعت سیمان مطرح گردیده است . این نگرانیها با توجه به مزیتهای نسبی و توجه مسئولین ذیربط به گسترش صنعت سیمان در کشورمان، از دید مسئولین پنهان نیست. اقدامات انجام شده،بعضاً نشان دهنده امکان تلقی صنعت سبز به این صنعت آلوده کننده می-باشد و نمونههایی از آن در سطح جهانی و حتی در داخل کشور قابل ملاحظه است.
با این همه، توجه به مسائل زیست محیطی در این صنعت یکی از ملاحظات مهم مدیران و مسئولین ذیربط قرار گرفته است جوامع انسانی در حال رشد و توسعهاند کارخانهها و واحدهای انتفاعی در تاثیر متقابل با سایر اجزا بعنوان جزئی از این جوامع در حال رشد هستند و موارد جدیدی را وارد عرصه جهانی میکنند بنابراین اداره هر واحد اقتصادی نیازمند به کارگیری سه عامل منابع انسانی، منابع پولی و منابع طبیعی است نقش و به کارگیری سه عامل مذکور در تولید و ادامه فعالیت اقتصادی شامل حسابداری نیز میشود زیرا حسابداری فرآیند بیان و تفسیر وقایع دارای اثر مالی بر واحد اقتصادی به زبان پولی بازگو میکند بدین ترتیب مفاهیم حسابداری محیط زیستٌ مطرح میشود.
حسابداری به عنوان دانش مخاطب مدارٍ، مسئولیت فراهم کردن اطلاعات مفید برای قضاوت و تصمیم گیری آگاهانه استفاده کنندگان را به عهده دارد. سیستم حسابداری فرایندی است که با کارکرد وظیفهای محوله به آن، حلقه ارتباطی واحدهای اقتصادی و سازمانها با محیط پیرامون محسوب میشود محیط پیرامون شامل مجموعه گسترده ای از استفاده کنندگان است که به نحوی از انحا با واحد اقتصادی ارتباط دارند این ارتباطات میتواند مستقیم یا غیر مستقیم باشد. هدف حسابداری مرسوم3 فراهم کردن اطلاعات مالی مفید برای مخاطبین مالی است. اما نقش مخاطب مداری و مسئولیت پاسخگوئیُ حسابداری ایجاب می کند که هدفی ماورای پاسخگوئی مالیِ برای این سیستم ترسیم شود و در حوزه گزارش دهی و پاسخگوئی از مخاطبین مالی فراتر رفته و مخاطبین غیر مالیّ را در گستره خدمت دهی خود قرار دهد. بنابراین حسابداری زیست محیطی و اجتماعیْ حوزه ای فراتر از حوزه حسابداری مرسوم دارد و حسابداری مرسوم به عنوان زیر مجموعه ای از این سیستم حسابداری محسوب میشود. در چنین محیطی مدیران نه تنها درمقابل کارآئی عملیات مسئولیت دارند بلکه باید پاسخگوی اثرات محیطی و اجتماعی فعالیتهایشان باشند - خوش طینت و جعفری، . - 1385
در عصر حاضر، با توجه به وجود برخی محدودیتهای زیست محیطی به ویژه در تجارت جهانی و تنگ شدن عرصهی رقابت، همگان بر این موضوع توافق نظر دارند که مدیران واحدهای تجاری تحت فشار فزایندهای هستند که نه تنها باید هزینههای عملیاتی را کاهش دهند، بلکه باید تاثیرات زیست محیطی حاصل از فعالیتهای عملیاتی خود را نیز به حداقل برسانند .این اعمال فشار از طرف گروههای سهامداران، دولت، رسانههای گروهی، مصرف کنندگان، سرمایهگذاران و دیگر سازمانها اعمال میشود .شرکتها برای کاهش تاثیرات زیست محیطی فعالیتهای عملیاتی خود چارهای جز این ندارند که اطلاعات مربوط به هزینه های زیست محیطی را نیز در حسابها و تصمیمات خود وارد کنند.
مطالعات نشان میدهد که با توجه به اندازه و اهمیت زیاد هزینههای زیست محیطی، این هزینهها را مدیران نادیده گرفتهاند، زیرا اطلاعات ارائه شده توسط سیستم حسابداری سنتی در این زمینه، عموما ناقص، نامفهوم و نامربوط است. حسابداری محیط زیست، سازمان را به ابزاری مجهز میکند که در سیستم حسابداری سنتی تجدیدنظر کرده و آن را به گونهای اصلاح نماید که بتواند اطلاعات مربوط به هزینه-های زیست محیطی را پردازش و به گونهای مناسب گزارش و در اختیار مدیران قرار دهد .سیستم حسابداری محیط زیست، مبتنی بر اندیشهی تحول حسابداری کلاسیک و تکمیل آن است .در این راستا، باید هزینههای ناشی از آلودگی و رفع آن به عنوان تابعی از تولید یا خدمات در کنار سود و هزینهی حاصل از خود کالاها وخدمات محاسبه شود .حسابداری محیط زیست میتواند حلقهی ارتباطی بین مدیران زیست محیطی و حسابداران ایجاد و هر دو گروه را تشویق کند که با کار در کنار یکدیگر به سویی حرکت کنند که در آینده، هم عملکرد مالی و هم عملکرد زیست محیطی شرکت بهتر شود - سجادی و جلیلی، . - 1386
حسابداری محیط زیست
تاریخچه حسابداری محیط زیست در دهههای 1950و1960 میلادی مشخص گردید که تعداد زیادی از صنایع و پروژه های عمرانی باعث ایجاد پیامدهای زیست محیطی پیش بینی نشده و ناخواسته میشوند. به همین دلیل ایالات متحده آمریکا بعنوان نخستین کشور در جهان، اولین قانون ارزیابی اثرات زیست محیطی را برای پروژههای بزرگ و عمده الزامی نمود. در پی تلاشهای متخصصین محیط زیست ارزیابی اثرات زیست محیطی بصورت موردی در بسیاری از کشورها بصورت قانونی مطرح گردید و در تعدای از آنها در شرایطی که هنوز آئین نامه های اجرایی وجود نداشت، اقداماتی در این زمینه صورت گرفت. در نتیجه فعالیت در زمینه ایجاد و توسعه در مورد ارزیابی، اصول، مبانی، مفاهیم و متدولوژی آن نیز پیشرفت قابل ملاحظهای کرده است که نهایتاْ منجر به انتشار بیانیهها و اعلامیههای اثرات زیست محیطی، کتب، مجلات و مقالات علمی متعددی که حاوی پیشنهاداتی در مورد روشها و شیوههای مربوط به ارزیابی بودهاند گردید.
تا سال 1976 فقط ایالات متحده آمریکا 26 کتاب و 89 روش در دسترس متخصصان محیط زیست قرارگرفت. در سالیان اخیر، علاقمندی فزایندهای در رابطه با ارزیابی اثرات زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه ظهور کرده است. در کشور ما ارزیابی اثرات زیست محیطی در عین حال که موضوع و مفهوم جدیدی است ولی به لحاظ سابقه تاریخی می توان نشانه ها و احکامی را با عناوین دیگر و بشکل ساده تر در مقررات زیست محیطی قبلی ایران جستجو نمود. در مقررات گذشته، اصطلاح متداول و شناخته شدهای تحت عنوان ارزیابی زیست محیطی یا ارزیابی اثرات زیست محیطی - EIA - در ایران وجود نداشت و حتی انجام مراحل ارزیابی نیز در شکل و مفهوم حاضر در مقررات قانونی گذشته پیش بینی نگردیده بود. برای نخستین بار در سال 1354 در آئین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب 1354/4/29
