بخشی از مقاله
چکيده :
پس از ابلاغ منشور حقوق شهروندي توسط رياست محترم جمهوري و تاکيد بر اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مبني بر حفظ و صيانت از محيط زيست ، سه ماده از مواد چهارگانه فصل " حق محيط زيست سالم و توسعه پايدار " از مجموعه منشور ، موکدا با اشاره به موضوع محيط زيست ، مجددا بر حقوق شهروندي شهروندان در اين زمينه تصريح نموده است .
مواد ١١٢ ، ١١٣ و ١١٤ منشور حقوق شهروندي در راستاي حفاظت از محيط زيست ، هرگونه فعاليت اقتصادي و تداوم و توسعه آن را منوط به حفظ محيط زيست پيرامون آن نموده و حق داشتن محيط زيستي سالم و به دور از آلودگي هاي هوا ، آب و خاک را از حقوق حقه و مسلم شهروندان دانسته است .
با اين اوصاف مجموعه منطقه ويژه انرژي اقتصادي پارس جنوبي که از سال ١٣٧٥ تاکنون در بندر عسلويه استقرار يافته و در راستاي فعاليت هاي اقتصادي دولت به توسعه و گسترش صنايع خود در اين حوزه مشغول است ، اعتناي چنداني به مواد منشور نداشته و گرچه گام هايي در زمينه کاهش فلرينگ و آلودگي هاي زيست محيط برداشته است ، اما آلودگي روزافزون اين منطقه در تناقض و تنافر اصل پنجاهم و مواد مارالذکر منشور حقوق شهروندي مي باشد .
کلمات کليدي : حقوق شهروندي ، محيط زيست ، آلودگي ، عسلويه ، صنايع
مقدمه
امروزه يکي از شاخص هاي ويژه و پر اهميت توسعه اقتصادي پايدار هر کشوري ، استفاده و بهره برداري مناسب از امکانات آب ، خاک ، منابع طبيعي و ظرفيت هاي انساني آن جامعه است . آب ، خاک ، منابع طبيعي و ظرفيت هاي انساني اصطلاحا بعنوان شاخص با ارزش محيط زيست خوانده مي شوند . توسعه پايدار اقتصادي ، علاوه بر مسائل مالي ، بودجه اي و اقتصادي ، نيازمند نگاه ويژه به شاخص هاي اجتماعي و زيست محيطي نيز مي باشد . بطور کلي مي توان گفت توسعه اي مي تواند پسوند پايدار را با خود يدک بکشد که هر سه اين عوامل را با خود و در خود داشته باشد . در محيط هاي صنعتي که بخش اعظمي از کارخانجات ، تاسيسات و صنايع توليدي و تبديلي ، ناگزير به نوعي تقابل ناخواسته عليه محيط زيست مي باشند ، نگاه حاکميتي و نظارت دولتي بيشتري را طلب مي کند . هم اکنون محيط زيست بعنوان رکن اصلي توسعه صنعتي در ساختار صنايع مادر جهان به شمار مي رود . حساسيت بر روي اين موضوع تا حدي است که نشست پاريس با اتخاذ تصميمات مهمي در اين حوزه ، ١٠٠ ميليارد دلار براي کمک به طرح هاي زيست محيطي در سراسر جهان به تصويب رسانيده و تا پايان سال گذشته حدود ١٥ميليارد دلار از اين مبلغ به حساب صندوق فضاي سبز واريز شده است . کشورهاي صنعتي که آلايندگيهاي عمده ايجاد ميکنند بايد اين مبلغ را به صندوق واريز کنند.
ايران يکي از کشورهايي است که باتوجه به حجم بالاي تاسيسات نفت و گاز، يکي از توليدکنندگان آلودگي در سطح کلان مي باشد . بعبارت بهتر ، ٧٥ درصد آلاينده هاي دنيا توسط ١٠ کشور توليد ميشود که در رتبه بندي جهاني، ايران رتبه سوم را کسب کرده و در خاورميانه اولين کشور آلوده کننده محيط زيست محسوب مي شود . هم اينک عمده ترين حوزه آلايندگي زيست محيطي ايران ، حوزه جنوب کشور يا منطقه ويژه انرژي پارس جنوبي مي باشد . جغرافيايي کوچک و فشرده که حجم انبوهي از تاسيسات ، صنايع و کارخانجات را در خود جاي داده و مجتمع هاي عظيم پالايشگاهي گاز و صنايع پتروشيمي ، شبانه روز به پمپاژ انواع و اقسام آلودگي به محيط زيست پيرامون خود مشغول مي باشند . توليد مواد و پسماندهاي شيميايي و هدايت اين مواد آلوده کننده به سمت مشعل هايي که در آسمان عسلويه مي سوزند و دود و مواد سمي ناشي از آنها خطر ابتلا به بيماري هاي تنفسي را افزايش مي دهد.
تحقيقات انجام شده در مورد تاثيرات اين آلودگي و آلاينده هاي شيميايي و صنعتي بر تخريب سواحل ، زمين هاي کشاورزي و فرسايش خاک، انقراض گونه هاي جانوري و گياهي در جنگل حرا، آلودگي خليج فارس و کاهش آبزيان بدليل دفع پسامدهاي شيميايي، نشانگر تاثيرات زيست محيطي در منطقه وتاثير اين آلاينده هاي شيميايي، آلودگي هوا و آلودگي صوتي بر بهداشت جسمي و روانشناختي کارکنان اين مجموعه و مردم بومي منطقه که در فاصله کمتر از يک کيلومتري اين پالايشگاه ها زندگي مي کنند ، مي باشد . روزانه حدود چهار ميليون مترمکعب پساب صنعتي ناشي از عمليات کولينگ واتر، تصفيه شيميايي پساب هاي خطرناک روغني و هيدروکربني، مازاد پساب بهداشتي تصفيه شده و در زمان بارندگي پساب هاي سطحي جاري شده از سطوح واحدهاي صنعتي از واحدهاي پالايشگاهي و پتروشيمي پارس جنوبي به درياي خليج فارس وارد مي شود. مضافا اينکه روزانه بيش از نزديک به پانزده ميليون مترمکعب گاز توسط پالايشگاه هاي پارس جنوبي فلرسوزي مي شود . دو هزار تن گاز 2SO و سه هزار تن گاز 2CO از مجموع ١٧ پالايشگاه فعال پارس جنوبي و روزانه ١٢٠٠ تن 2CO از واحدهاي پتروشيمي فعال منطقه در اثر فلرسوزي در فضاي منطقه منتشر مي شود. جلوگيري از دپوي نامناسب و غيرايمن گوگرد در حاشيه اتوبان عسلويه ، تلاش براي رفع آلودگي هاي ايجاد شده توسط واحدهاي مستقر در منطقه در زمينه موارد مختلف از جمله آلودگي فاضلاب هاي صنعتي مجتمع گاز پارس جنوبي و صنايع پتروشيمي ، اقدام براي ايجاد رويه و ساز و کاري مناسب در زمينه مديريت پسماندهاي صنعتي و موظف کردن واحدهاي صنعتي مستقر در منطقه پارس جنوبي به اخذ مجوز زيست محيطي براي خروج هر نوع پسماند از منطقه ، مستلزم عزمي ويژه و جدي در اين رابطه است که با عبور از تعاريف علمي ، الزامات قانوني و حقوقي را به ياري مي طلبد .
اهميت موضوع
کتاب مباني محيط زيست در مقدمه خود تصريح مي کند : " اين که مسايل بوم شناسي صرف ، از بعضي جهات مهمتر هستند، درست است . ولي اگر فرزندان ما و همسالان آن ها اقدام عاجل و مؤثري درمورد آلودگي هوا و عواقب آن به عمل نياورند، ممکن است نوه هاي ما ديگر قادر به مطالعه مسايل بوم شناسي نباشند . " شايد سران اجلاس ريودوژانيرو بر اساس همين باور بود که قرن ٢١ را قرن محيط زيست ناميده و ارزش و ارج گذاري به اين حوزه زندگي بشر را در صدر دستور کار خود قرار دادند . مباحثي که امروزه درباره رسيدن به توسعه پايدار مطرح مي شود ، يکي از مهمترين مؤلفه هاي خود را ، پرداختن به محيط زيست قرار داده است . در واقع اگر فعاليت هاي توسعه اي با ملاحظات زيست محيطي همراه نشود ، هم موجبات تخريب محيط زيست را در پيداشته و هم آلودگي آن را دامن مي زند . شهرها به لحاظ تمرکز جمعيت و بالا بودن فعاليت هاي اقتصادي و صنعتي، اثرات مهمي بر محيط زيست خود دارند و اين اثرگذاريها در بسياري از موارد منجر به ايجاد مشکلات زيست محيطي شده و در برخي موارد بحران هايي را ايجاد کرده است که آلودگي هوا، آلودگي صوتي، آلودگي آب ، آلودگي خاک و آلودگي منظر از جمله اين بحران هاست .
تعريف محيط زيست
محيط زيست طبيعي عبارتي ترکيبي از دانشهاي متفاوت در علم است . مجموعه اي از عوامل زيستي و محيطي که بر زندگي يک فرد يا گونه او تأثير گذاشته و يا از آن تأثير ميبينند. امروزه اين تعريف غالبا به انسان و فعايت هاي او مرتبط شده و ميتوان محيط زيست را مجموعه اي از عوامل طبيعي کره زمين ، همچون آب ، هوا و خاک که انسان را احاطه ميکنند تعريف کرد . از نگاهي ديگر محيط زيست عبارت است از آن چه که فرآيند زيستن را احاطه کرده ، آن را در خود فرو گرفته و با آن در کنش متقابل قرار دارد. با توجه به اين تعريف آيا مي توان مرزهاي مشخصي براي محيط زيست تعيين نمود ؟ آيا فرايند حيات بدون استفاده از آب ، هوا و خاک ميسر است ؟ آيا بدون بهره برداري منطقي از خاک، مي توان مواد غذايي توليد نمود و امکان تغذيه سالم جمعيت رو به تزايد را فراهم ساخت ؟ بدين ترتيب مشاهده مي شود که محيط زيست همه چيز را در بر مي گيرد. هم انسان ، هم طبيعت و هم رابطه انسان و طبيعت را شامل مي شود. محيط و جغرافياي زيستي بشر در کليه فعاليت هاي وي تاثير داشته و نيز از آن متاثر مي شود . محيط زيست يک موجود زنده ، عبارت است از فضايي که موجود زنده را احاطه کرده و از طريق روابط متقابل گوناگون با آن در تماس قرار دارد. به بيان ديگر، محيط زيست را مي توان مجموعه عوامل جاندار و بي جاني دانست که ، در يک فضاي مشخص و در زماني معين موجود زنده را تحت تاثير خود قرار مي دهند.
تعريف آلودگي
آلودگي يکي از چالش ها و مسائل حاد و مشکل آفرين بشر امروز است که به دليل گسترش صنايع و تاسيسات و ورود به زندگي ماشيني دامنگير وي شده است . اين عارضه که تهديدي جدي براي انسان و همه موجودات ديگر جهان بشمار مي آيد ، اعماق چندين هزار متري زمين تا بيکرانه هاي فضاي اطراف آن را مورد خدشه قرار داده است . از اين رو بروز هرگونه آلودگي کوچکي در يکي از نقاط اين دايره حيات ، مي تواند سريعا گسترش يافته و همه اين اکوسيستم را در بر گيرد . مولکول آلاينده اي که از تاسيسات يا منبع آلوده کننده ديگري در شمالي ترين نقطه زمين ، وارد محيط مي شود اگر تجزيه نشده و يا تغيير شکل ندهد ، در کوتاه ترين زمان مي تواند ريه جانداراني در جنوبي ترين نقطه کره خاکي را هدف قرار دهد . بعبارت ديگر آلودگي محيط عبارت است از وجود يک يا چند ماده آلوده کنند در محيط زيست به مقدار و مدتي که کيفيت يا چرخه طبيعي را بطوري که مضر به حال انسان ، حيوان ، گياه و يا اثار و ابنيه باشد تغيير دهد . به بيان ساده تر هر گاه ماده يا موادي بيگانه با غلظتي خاص وارد عناصر محيطي شده و تعادل طبيعي آنها را بر هم بزنند ، آلودگي ايجاد شده است .
بسترهاي مهم ايجاد آلودگي نيز آب ، هوا و خاک مي باشند .
آلودگي آب
از نظر مقدار و حجم ، ٩٧,٢ درصد از آبهاي موجود در سياره زمين در اقيانوسها و درياها انباشته شده اند . حجم آبهاي شيرين در جهان بسيار کم و فقط ٢,٨ درصد آبها است از اين ميزان نيز، مقدار زيادي به شکل يخ در يخچالهاي قطبي و کوهستاني و آبهاي زيرزميني قرار داشته و تنها سهم ناچيزي از کل حجم آبهاي جهان در دسترس انسان است . اين ميزان نيز با توجه به آلاينده هاي موجود ، در معرض آلودگي قرار دارند . آلاينده هاي آبي علاوه بر ضايعات مواد آلي که بوسيله باکتريها اکسيده شده و مبدل به دي اکسيد کربن و آب گرديده اند ، نيترات ها ، فسفات ها و مواد آلوده کننده ديگر را نيز شامل مي شود که با ورود به چرخه حيات ، آن را دستخوش تهديد جدي قرار مي دهند . از سويي ديگر فسفر ، ازت و ساير عناصر تشکيل دهنده مواد غذايي گياهان بتدريج با وارد شدن به سيستم آبهاي شيرين ، موجب تسريع گسترش اين آلودگي شده و همگي جانداران را هدف قرار مي دهند . اينگونه مواد معمولا در آبهاي زير زميني جمع شده و با پيوستن به آبهاي سطحي ، همه آبها را تحت تأثير قرار مي دهند . پس از آن ، مواد آلوده توسط ريشه گياهان به سطح آمده و در اختيار مصرف کنندگان قرار مي گيرند . مواد شيميايي آلي نيز در قالب سمهاي گياهي ، پاک کننده ها و هيدروکربن ها با ورود به آبها ، آلودگي آنها را توسعه مي دهد . مواد راديواکتيو و حرارت نيز از آلاينده هاي مهم محيطي به شمار مي روند که ضمن آلوده کردن آب به گسترش آن کمک مي کنند .
مهمترين عامل ايجاد آلودگي حرارتي آبها، کارخانه هاي توليد کننده انرژي الکتريکي بصورت حرارتي هستند که از آب بعنوان سرد کننده بمقدار بسيار زياد استفاده مي کنند . آب گرم شده به سيستمهاي آبي وارد و باعث گرم شدن آب هاي مسيرش مي شود . زماني اين نوع آلودگي اثرات سوء را نشان مي دهد که آب گرم شده به آب هايي که مورد تصفيه دقيق قرار نگرفته اند وارد شود . پس از مدتي درجه حرارت آب مورد بحث افزايش يافته و در نتيجه قابليت حل اکسيژن کاهش مي يابد . يکي از آثار و نتايج آلودگي هوا باران اسيدي است دردودهه اخيردربرخي ازنواحي صنعتي و بر اثر فعاليت هاي کارخانه ها ميزان دياکسيد گوگرد و دياکسيد ازت در هوا افزايش يافته است بخار آب بااکسيژن اين دوماده در اتمسفرو به صورت اسيد نيتريک و اسيد سولفوريک در ميآيد. اين ذرات اسيدي مسافت هاي طولاني را بوسيله باد طي کرده و به صورت باران اسيدي بر سطح زمين فرو مي ريزند.
چنين بارش هايي ممکن است به صورت برف يا باران يا مه نيز در بيايد.
پيامدهاي باران اسيدي باعث از بين رفتن بناها و آثار تاريخي بخصوص در ساختمان هايي که از سنگ مرمر يا آهک ساخته شده باشند، گرديده و ميزان حاصلخيزي خاک را بشدت کاهش ميدهد . اين بارش حتي ممکن است ضمن ورود موادسمي به خاک ، موجب نابودي درختان و کاهش مقاومت آنها بخصوص در برابر تغييرات محيطي شود.
