بخشی از مقاله
چکیده:
در قبل از اسلام زندگی زنان نسبت به مردان مانند زندگی چهارپایان و سایر جانوران اهلی نسبت به انسان بوده است. زن هیچ گونه استقلالی از خود نداشت و زن برای مرد خلق شده بود مرد می توانست زنش را به هر کس که بخواهد بفروشد یا ببخشد یااو را برای فرزند آوردن و خدمت کردن قرض بدهد و به هر نحوی که بخواهد مجازات کند و حتی او را بکشد و همچنین می توانست او را مانند گوسفند بکشد و گوشتش را بخورد بخصوص در هنگام قحطی و میهمانی.بر زن لازم بود هر امری شوهر یا پدر می دهد اطاعت کند و در هیچ کاری استقلال نداشته و باید تمام امور خانه داری و بچه داری و کلیه ی احتیاجات زندگی مرد را متحمل شود باید از کارها سخت ترین آنها را مانند باربری و گلکاری و غیره انجام دهد و از صناعات و حرفه ها پست ترین آنها را پیشه نماید و کار به جایی رسیده بود که زنان پس از وضع حمل بلافاصله پی وظائف خدمتکاری روند و مرد چند روز به
جای او مانند بیماری بر بستر بخوابد و خود را مداوا کند.
کلید واژه:زن ، حقوق اجتماعی ، استقلال ، حقوق فردی ، حقوق
مقدمه
حقوق فردی از جمله حقوق فردی زن در موسعترین تعبیر، به آزدایها، تواناییها، مصونیتها و مطالباتی گفته می شود که جامعه آن را برای رشد و اعتلای فرد، لازم و ضروری میشمرد و آنها را تضمین میکند، بدینسان که قانون اساسی بسیاری از آنها را به عنوان حقوق ملت در برابر دولت میشناسد و دولت را به اجرای آن ملزم و مکلف میکند. چنین نگرشی به حقوق، ریشه در اعتقاد به ارزش و شخصیت فرد و ماهیت دولت دارد. به موجب این اعتقاد، انسان ذاتاً دارای کرامت و حق است. این در حالی است که جامعه گرایان بر این باورند که آحاد انسانی اصالت ندارد. آنچه دارای اصالت است، جامعه است که در این میان تنهاتعهد و تکلیفی که دولت برعهده دارد، خدمت به مردم است و برای انجامدادن این خدمت به شناسایی نهادهایی چون حق نیازی نیست؛ زیرا برای هیچ کس نمیتوان حق، هدف یا منفعتی جدا از مصالح گروه و جامعه تصور کرد؛ به همین سبب هرکس باید افکار و اعمال خود را با آنچه دولت خیر و صلاح میداند، تطبیق دهد و در هر حال برای این که این اقدامات دولت در راه رفاه مردم ثمربخش و مفید باشد، نباید هیچ محدودیت و قیدی وجود داشته باشد.
در مقاطعی از تاریخ، زنان، پستهای درجه اول و مناصب ویژهای را در صحنه حکومت، سیاست و اداره کشور خود دارا شدند و در برخی ادوار، پسران موظف به دادن نفقه به پدر و مادر نبودند ولی دختران مجبور به انجام این تعهد بودند حتی اگر موافق میل باطنی آنها نبود. همچنین مصریان به شدت، حرمت زنان را پاس میداشتند تا حدی که چند شهبانو بر آنان فرمان میراندند. یکی از شرایطی که در قباله ازدواج مردم مصر ثبت میشد؛ اطاعت کامل مرد از زن بود .به طور کلی، زن در مصر باستان، فرمانروای خانواده بود و مردان مجبور بودند دستمزد خود را بدون دخل و تصرف به خدمت بانوی خانه بیاورند و زنان حق داشتند آن رابدون اجازه شوهر خرج کنند و در برخی کشورها مدیریت نظامی در اختیار زنان بود و قراردادهای جنگ و صلح و آتشبس به امضای آنان میرسید.
و از آنجا که چنین شیوههایی در اداره امور کلان سیاسی و اقتصادی کشور و سرپرستی خانواده موفق نبود،به طور طبیعی و بدون فشار خارجی بار سنگین مدیریتخرد و کلان از دوش آنان برداشته شد - یا خود زنان آن را بر زمین نهادند - و مردان برداشتند و بر دوش کشیدند .از این رو مدیریت و مسؤولیتپذیری زن در این سطح، نه فقط از کشور متمدن و پیشرفته مصر به کشورهای دیگر سرایت نکرد وجهان شمول نشد، در خود مصر نیز پایدار نماند. در حدود سه هزار سال قبل از اسلام، زن مورد بیاحترامی و تحقیر و تضییع حقوق قرار داشت و در تمام این مدت اکثر اقوام و ملل » چه پیشرفته و متمدن، چه وحشی و بیتمدن و چه نیمه متمدن« مانند یکدیگر به زنان نگاه میکردند و به طور یکنواخت با آنان رفتار مینمودند.
در اغلب آیینهای رایج در اقوام و ملل نیمهمتمدن و حتی مترقی و متمدن قبل از اسلام، زن، انسانی بود بی اراده و تصمیم، بلکه بردهوار در اختیار پدران، شوهران و فرزندان قرار داشت.زن و شوهر با قرارداد ازدواج، حقوق و تکالیف مختلفی نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. در حقوق اسلام و ایران اصل استقلال مالی زوجین مبنای روابط مالی زوجین است و هر یک از زن و شوهر در اکتساب و تصرف اموال خود استقلال کامل دارند. اما در حقوق کشورهای غربی از جمله فرانسه، در رژیم اشتراک اموال، مرد به عنوان رئیس اشتراک، اداره اموال مشترک زوجین را در اختیار دارد و در رژیم جدایی مطلق اموال نیز مطابق فرض قانونی، حق تصرف در اموال زن را دارد مگر اینکه زن صریحا آن را ردنماید.
از طرف دیگر تامین هزینه خانواده در حقوق اسلام تعهدی یک جانبه است و زن در این زمینه هیچ تکلیفی ندارد ولی درحقوق فرانسه یک تعهد دو جانبه است و زن نیز مکلف به تامین آن است. یکی از مسائلی که به عنوان تبعیض بین زن و مرد عنوان گردیده، روابط حقوقی میان زن و شوهر است. برخی در این باره ابراز داشته اند که بسیاری از قوانین فقهی بین زن و مرد تبعیض قائل شده است. و ضرورت دارد ایران هم به کنوانسیون بین المللی حقوق زنان که خواهان تساوی همه جانبه زن و مرد است بپیوندد.منظور از تواناسازی زنان، ایجاد زمینههای عدالت اجتماعی در جامعه است، نه تفوق و برتری جنسیتی. زیرا چه مرد سالاری و یازن سالاری و یا تفوق یکی بر دیگری آثار وضعی ناجوری در پی دارد.
از جمله شیوههای توانا سازی زنان که هموار کننده زندگی طبیعی و سالم انسانی زنان و مردان در جامعه است، شناسایی حقایق و حقوق و داراییهای مادی و معنوی زنان است و بالا بردن سطح آگاهی مردم و تبیین جایگاه اقتصادی زنان. هرآینه، هر فردی از جامعه اگر از حقوق خودش، بهرهمند باشد و مطلع، اجحاف، ظلم و ستم صورت نخواهد گرفت. نظریه توانا سازی زنان از نظر کارولین مورز از مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن که سالها پژوهش و تحقیق در این زمینه انجام داد، بسیار جالب مطرح شده است. به قول ایشان، این نظریه در حالی که به اهمیت افزایش قدرت برای زنان واقف است، سعی مینماید که قدرت را کمتر به صورت برتری فردی بر فرد دیگر و بیشتر از لحاظ توان زن در جهت افزایش اتکا به خود و قدرت درونی، شناسایی نماید.
در منابع فقهی و دکترین حقوقی، زمینههای بسیار غنی اقتصادی مستقل برای زنان در جامعه اسلامیشناسایی شدهاند. از این مناظر و دیدگاه،زنان آن موجوداتی نیستند که غالباًباورهای عرفی نسبت به آن توجّه دارند. باورها و برداشتهای اجتماعی که زنان بی چون و چرا در خانه شوهر هر نوع کاری الزاماً انجام دهند و تمام مالکیتها، مال مردان باشند و زنان فاقد هر گونه مالکیت . اگر از لحاظ مبانی فقهی و حقوقی توجه نمائیم، در حقوق اسلامی، حتا زن میتواند برای کارهایی که در منزل شوهر به امر او انجام میدهد از او مطالبه حقالزحمه نماید. البته، اگر زن قصد تبرع داشته باشد، مستحق حق الزحمه نخواهد بود.
این تیوری حقوقی مبنای فقهی و شرعی دارد و در این باره فتوای امام خمینی عبارت است از اینکه کار زن در منزل شوهر اگر به قصد تبرع و یابدون امر شوهر انجام گرفته، استحقاق اجرت ندارد.طبق فتوای آیت االله منتظری: »زن در درآمدهای شوهرش سهیم نیست، لکن، میتواند به شوهر خود بگوید من کارهایی که درخانه انجام میدهم حتا شیری که به بچهات میدهم اجرت میگیرم.« بناءً، زنان از نقطه نظر تحلیل فقهی و حقوقی وقتی در زمینه بچهداری، جمعآوری سوخت، تهیه خوراک و نگهداری از افراد بیمار میتوانند از زوج دستمزد طلب نماید. به نظر حقوقدانان، کار اقتصادی زن هم جزی اموال او به شمار میآید و زن مجبور نیست آن رابه رایگان در اختیار شوهر بگذارد، مگر کاری که بر حسب عرف و عادت، از باب حسن معاشرت یا معاضدت، وظیفه زن
محسوب شود که زن نمیتواند مزدی برای آن مطالبه کند.
معمولاً ساخت جامعه ما به گونهای است که نسبتاً زنان احساس نمیکند که دارد برای کس غریبهای کار میکند .لازمه بتذکر است که از دید مردم معمولاً سرپیچی کردن زنان از کارهای خانه و انجام ندادن خیلی افعال واعمالی مانند بچهداری نکردن و کارخانه را انجام ندادن، یعنی اعمال و افعالی که طبق گفته حقوقدانان کاری که برحسب عرف و عادت از باب حسن معاشرت یا معاضدت، وظیفه زن محسوب شود، زن ناشزه به حساب میآید و ناشزگی احکام خاص خودش را دارد.
روابط مالی زن و شوهر
تبیین برخی مفاهیم
حقوق کشورهای مختلف در باره ارتباط مالی زن و شوهر دو نوع نظام مالی مهم دارد که حدود اختیارات هر یک از زوجین درتصرف و بهره برداری از اموال و حقوق و تکالیف آنها را برای تامین هزینه زندگی تعیین می کند که به طور اجمال به معرفی آن دو می پردازیم .
-1 رژیم استقلال مالی - جدایی اموال -
