بخشی از مقاله
چکیده
گسترهی شهرستان سراب به عنوان یکی از پهنه های توانمند کشاورزی درسطح کشور همواره از تاثیرات پدیدههای آب وهوایی به ویژه خشکسالی بی بهره نبوده است. پژوهش حاضر با استفاده از توابع عضویت فازی و کلاسیک در پایش خشکسالی بر پایه دادههای20 سالهی ایستگاه شهرستان سراب با استفاده از نرمافزارMATLABبرای سه حالت خشکسالی، نرمال و ترسالی نسبت به تهیه نمودار و تحلیل دادهها اقدام گردیده است که با مقایسه روش کلاسیک و فازی این نتیجه عاید می گردد که براساس روش کلاسیک، در سال 1990 با بارش122/5میلیمتر، وضعیت خشکسالی شدید رویداده است، در حالی که در روش فازی علاوه بر سال های1990بادرجه عضویت 1 خشکسالی شدید رخ داده، سالهای 2001، 2000، 1999، 1998، 1997 نیز خشکسالی شدید حاکم بوده است..به طور کلی با استفاده از روش فازی در مجموع سه سال با درجه عضویت بالای 0/57 ، در حالی که با روش کلاسیک یک سال جز سالهای ترسالی محسوب میشوند.
در شهرستان سراب سطح میانگین بارش و تراز متوسط سطح آبهای زیرزمینی با یکدیگر همخوانی دارند، بیشترین مقدار بارندگی در شهرستان سراب در سال - 1375خورشیدی - 1996 - میلادی - با میانگین 354/7 میلیمتر و بیشترین میانگین تراز متوسط سطح آبهای زیرزمینی در همان سال با مقدار 1687/82میلیون مترمکعب بوده است. کمترین مقدار بارندگی در سال 1369 - خورشیدی - 1990 - میلادی - با میانگین 122/5 میلی متر میباشد. که کمترین تراز متوسط سطح آبهای زیرزمینی در سال 1380 - خورشیدی - 2001 - میلادی - با مقدار 1685/27میلیون متر مکعب بوده است که با بررسی خشکسالی به روش فازی در سال 2001 - میلادی - شدیدترین خشکسالی رخ داده است. حجم مصارف و خروجی آب 272/8 میلیون مترمکعب و حجم آب تولید شده در ورودیها 272/34 میلیون مترمکعب در سال برآورد گردیده و -0/46 میلیون مترمکعب در سال با کسری آب مواجه است.
واژگان کلیدی:شهرستان سراب، ترسالی، خشکسالی، توابع عضویت فازی، کلاسیک
:1 مقدمه
مطالعات مربوط به خشکسالی و ترسالی در سالهای اخیر به علت ناهنجاریهای آب وهوایی در مقیاس جهانی مورد توجه قرار گرفته است. از دیرباز مطالعات اقلیمی در زمینه بلایای طبیعی زمانی که اثرات شدیدی داشته مد نظربوده است. ایران به دلیل قرار گرفتن درقلمرو حاکمیت پرفشارهای جنب حاره دارای اقلیم خشک و نیمهخشک میباشد. در نتیجه در اکثر سالها دچار خشکسالی شدیدمیگردد. این سرزمین به علت موقعیت خاص و ویژگیهای توپوگرافیک از آب و هوای متفاوتی برخوردار است. هر چند که میزان بارندگی متوسط سالانه ایراناکثراً حدود 224 تا 275 میلیمتر ذکر شده است ولی در مقایسه با میانگین جهانی کم تر از یک سوم بارندگی کرهی زمین یعنی 133 میلیمتر می باشد. به همین دلیل قسمت اعظم آب و هوای ایران در قلمروآب و هوای خشک جهان قرار میگیرد - صمدزاده،. - 1388براساس آمار کشور ایران هر 10 سال دو بار با خشکسالی مواجه میشود که نمونه آن خشکسالیهای 1349-50، 1362-63، 1377-78 و 1378-79 می باشد. به عنوان نمونه در سالهای 1378-79-80 متوسط بارندگی سالیانه کشور به ترتیب %72، %62 و %80 پایینتر از متوسط بلندت مدت بود - روحی اردی. - 1386
شهرستان سراب با مساحت 3560 کیلومتر مربع در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی واقع گردیده است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا 1650 متر میباشد. این شهرستان مابین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان در شمال دارای آب و هوای سرد و کوهستانی است. تعداد روزهای یخبندان در سراب به طور متوسط 148 تا 150 روز در سال میباشد و مقدار بارندگی از 300 میلیمتر در نقاط پست تا 600 میلیمتر در ارتفاعات متغیر میباشد. در این شهرستان 135 حلقه چشمه و قنات وجود دارد که به دلیل خشکسالی اخیر تعدادی از این چشمهها و قنات ها خشک شده است و 1200 حلقه چاه عمیق و نیمهعمیق در سطح این شهرستان موجود است که در فصل برداشت، در این منطقه اگر آب از حد نرمال کمتر باشد این منطقه با خشکسالی مواجه میشود و آثار و پیامدهای زیانباری را به دنبال دارند. در این پژوهش خشکسالیها و ترسالیها ی شهرستان و اثرات آن بر روی آبهای زیرزمینی، سطحی، قنات، چاهها و تعیین میزان کسری آب بررسی شده است.
-2 جایگاه جغرافیایی شهرستان سراب
شهرستان سراب با مساحت 2191 کیلومترمربع در موقعیت مکانی شمال خاوری حوضه ی آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته است. مساحت دشت و ارتفاعات به ترتیب حدود 865 و 1326 کیلومترمربع میباشد. حداکثر ارتفاع حدود 2000 متر و حداقل ارتفاع حدود 1600 متر میباشد. از شهرهای مهم این محدوده، سراب را میتوان نام برد. مهم ترین رودخانه ی داخل محدوده، رودخانه ی اصلی آجیچای میباشد که شاخههای فرعی آغمیون چای، بیوک چای، رازلیق چای، تاجیار، آقام علی چای و هر نوع به آن میپیوندند. جهت جریان از خاور به باختر میباشد.جریان خروجی از محدوده ی دشت سراب، آجیچای میباشد .
-3 روش شناسی پژوهش
در این پژوهش آمار 20 ساله 2005 - 1987میلادی یا 1366-1385خورشیدی - بارش ماهانه و سالانه ایستگاه سینوپتیک سراب جهت تعیین خشکسالی و ترسالی با استفاده از دو رویکرد فازی و کلاسیک سه حالت خشکسالی، نرمال ترسالی را با معلوم بودن مقدار بارندگی در I ام سال یعنی Ri که بتوان وضعیت سال مزبور را از لحاظ قرارگرفتن در یکی از سه حالت فوقالذکر تشخیص داد ،تعریف شده و شکل آن با استفاده از نرم افزار MATLAB رسم شده و مورد مقایسه قرار گرفته است. در مطالعه ی آب های سطحی از داده های دو ایستگاه سهزاب و میر کوه حاجی استفاده شده است . برای بررسی آب های زیر زمینی از داده های 1246 حلقه چاه ، 81 رشته قنات و 51 دهنه چشمه که سهم ارتفاعات از این آمار 31 دهنه چشمه و 33 حلقه چاه و 6 رشته قنات می باشد استفاده شده است. به منظور اندازهگیری تغییرات سطح آب زیرزمینی آبخوان آبرفتی از داده های شبکه چاههای مشاهدهای که از سال 1356 در این دشت ایجاد شده و پوششدهنده کل آبخوان آبرفتی دشت میباشد،استفاده شده است.
:4 بحث ونتایج
: 4-1 رویکرد کلاسیک
با استفاده از شکل 2 و معادلهی شماره - 1 - تابع عضویت کلاسیک تنظیم گردیدو با جای گذاری متغیر بارش درجهی عضویت هر سال در هر سه حالت به دست آمده که در جدول شماره 1 و 2ارائه شده است.
