بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور بررسی برهمکنش کودهای آلی اسید هیومیک و کمپوست چای بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه ریحان، آزمایشی در اردیبهشت سال 1395به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در شرایط گلدانی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج واقع در ماهدشت کرج در 4 تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل، مقادیر مختلف اسید هیومیک - HA - - صفر، 50 و 150 میلی گرم در کیلوگرم - و کمپوست چای - CT - - صفر، 0/5 و 1 درصد وزنی خاک - بود. صفات مورد بررسی شامل ارتفاع گیاه، وزن تر و خشک برگ در بوته، سطح برگ، درصد و عملکرد اسانس بود. نتایج نشان داد استفاده از کود هیومیک اسید به میزان 50 و 100 میلی گرم در کیلوگرم در تلفیق با کمپوست چای به میزان 0/5 تا 1 درصد وزن حجمی خاک بالاترین راندمان را داشت. به عبارت دیگر بین هیومیک اسید در سطح 100 میلی گرم در کیلوگرم و کمپوست چای در سطوح 0/5 و 1 درصد از وزن خاک سینرژیسم - هم افزایی - در افزایش تعداد برگ مشاهده شد که با عدم مصرف این مواد و حتی مصرف کمپوست چای در سطح 0/5 درصد از وزن خاک به یک فرآیند آنتاگونیسم - کاهنده - تبدیل شد.
واژههای کلیدی: ارتفاع، وزن تر، وزن خشک، سطح برگ، درصد اسانس.
مقدمه:
ریحان - Ocimum basilicum L. - گیاهی یکساله و علفی میباشد به لحاظ اقتصادی اهمیت فراوانی داشته و بهعنوان گیاه دارویی، ادویهای و همچنین بهعنوان سبزی تازه استفاده میشود و در صنایع غذایی، داروسازی، عطرسازی و دندانپزشکی کاربرد فراوان دارد - Sifola .& Barbieri, 2006 - مقدار اسانس گیاه ریحان با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش، بین 0/5 تا 1/5 درصد متغیر است. ترکیبات تشکیل دهنده اسانس نیز متفاوت است، اما بهطورکلی لینالول، متیلکاویکول، سیترال، اوژنول، سینئول، ژرانیول، کامفور و متیل سینامات از اجزاء مهم اسانس ریحان میباشند . - Simon et al., 1990 -
با توجه به استفاده روزافزون از گیاهان دارویی در سطح جهان، اهمیت کشت و پرورش گیاهان دارویی بهخصوص در سیستمهای اکولوژیک، بیشتر آشکار میشود . - Hecl & Sustrikova, 2006 - در تولید گیاهان دارویی ارزش واقعی به کیفیت محصول و پایداری تولید داده میشود. کاربرد کودهای شیمیایی باعث آلودگیهای محیطی و صدمات اکولوژیکی میشود که خود هزینه تولید را افزایش میدهد
. - Ghost & Bhat, 1998 - برای کاهش این مخاطرات باید از منابع و نهادههایی استفاده کرد که علاوه بر تأمین نیازهای فعلی گیاه به پایداری سیستمهای کشاورزی در درازمدت نیز منجر شود . - Murty & Ladha, 1988 - چندی است که استفاده از کودهای زیستی بهعنوان روش-هایی در جهت نیل بهسوی کشاورزی پایدار موردتوجه قرار گرفتهاند . - Vessey, 2003 - بدون تردید کاربرد کودهای آلی بهویژه در خاک-های فقیر از عناصر غذایی، علاوه بر اثرات مثبتی که بر کلیه خصوصیات خاک و افزایش مواد آلی آن دارد، از جنبههای اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی نیز مفید بوده و میتواند جایگزینی مناسب و مطلوب برای کودهای شیمیایی در بلندمدت باشد . - Lee, 2010 -
از طرفی با توجه به اینکه ایران در کمربند خشک کره زمین واقع شده است، بنابراین میزان ماده آلی خاکهای زراعی ایران 0/5 - درصد - بسیار کمتر از حد مطلوب 3 - درصد - است. لذا استفاده از کودهای آلی متناسب با خصوصیات آن در مقادیر مختلف توصیه میشود. در این راستا اسید هیومیک یک نوع کود آلی هوموسی است با خواص شبه هورمونی که قابلیت جذب عناصر غذایی را افزایش داده و به افزایش تولید کمی و کیفی محصول کمک مینمایند . - Chen & Aviad, 1990 - اسید هیومیک از ترکیبات دارای کربن آلی موجود در خاک، آبهای شیرین و اقیانوسها به دست میآیدکه حاصل شکسته شدن و تجزیه بیولوژیکی و شیمیایی گیاهان و جانوران است و حدوداً %75 مواد آلی بیشتر خاکهای معدنی را تشکیل میدهد. در تحقیقات بسیاری ثابت شده است که این ترکیبات موجب افزایش میزان دریافت مواد معدنی خصوصاً نیتروژن، گوگرد و فسفر شده و حلالیت آنها را بالا میبرند و نیاز به کودهای نیتروژنی را کاهش میدهند و بهعنوان منبع ذخیره این مواد محسوب میشوند . - Khaled & Fawy, 2011 -
یکی دیگر از جنبههای کشاورزی پایدار استفاده از مواد غیر شیمیایی نظیر کمپوست چای جهت مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی میباشد. هر ساله صدها هزار تن از این ضایعات در باغات چای شمال کشور برجای میماند که استفاده بهینه از آن میتواند بر کیفیت محصولات کشاورزی مؤثر باشد. کمپوست محصول تجزیه بیولوژیکی مواد آلی، تحت شرایط کنترلشده میباشد. گرمای تولیدشده توسط میکروارگانیسمهای تجزیه کننده در طی فرایند تولید کمپوست چای بیشتر عوامل بیماریزای باکتریایی، قارچی و بذر علفهای هرز را از بین میبرد و بسیاری از میکروارگانیسمهای مفید به گرما حساس نبوده و زنده میمانند - مدنی و ابریشم کش، . - 1387 جهت جلوگیری از آبشویی مواد غذایی، کمپوست چای را زمانی باید بهعنوانبستر کشت مورد استفاده قرار داد که کاملاً پوسیده شده باشد و در بهترین شرایط انبار شده باشد . - Robin et al, 2001 -
ورلیندن و همکاران - Verlinden et al., 2010 - در پژوهشی اثر هیومیک اسید بر روی چند گراس را مورد مطالعه قرار دادند. آنها دریافتند کاربرد هیومیک اسید موجب افزایش شاخ و برگ گیاهان مرتعی میشود. هاکان و همکاران - Hakan et al., 2011 - در پژوهش گلخانهای اثر هیومیک اسید را بر روی رشد ذرت در خاکهای آهکی موردبررسی قرار دادند. نتایج تحقق آنها نشان داد که دوزهای مختلف هیومیک اسید تأثیر متفاوت و معنیداری در مقدار وزن خشک گیاه داشت. طاهر و همکاران - Taher et al., 2011 - در پژوهشی اثر سطوح مختلف هیومیک اسید را بر روی گیاه گندم مورد آزمایش قرار دادند نتایج نشان داد که سطوح مختلف هیومیک اسید اختلاف معنیداری بین وزن ساقه و ارتفاع بوته و میزان جذب ازت در رشد گندم دارد. نتایج یک تحقیق نشان داد که وجود هیومیک اسید باعث شده که میزان دسترسی به ریزمغذیهای فلزی و جذب آنها در سیستمهای خاکی بیشتر شود . - Ayuso et al, 1996 -
ماگدی و همکاران - Magdi et al ., 2003 - با بررسی کمپوست ضایعات گیاهان روغنی و گاوداریها همراه با ضایعات پوست برنج گزارش کردند که استفاده از پوست برنج همراه با کمپوست ضایعات باعث افزایش میزان تنفس، نیتروژن و کربن کل شده ولی میزان فشردگی ذرات را کاهش داد. در تحقیقی با عنوان ارزیابی پسماند قارچ خوراکی جهت کاربرد در کشاورزی و باغبانی، سلیمی - 1389 - عنوان کرد که پسماند کمپوست قارچ حاوی مقادیر زیادی نیتروژن و فسفر و پتاسیم موردنیاز گیاهان است و میتواند بهعنوان یک مکمل اصلاحکننده خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در کشاورزی مورداستفاده قرار گیرد. در پژوهشهای دیگری از کمپوست مصرف شده قارچ خوراکی و مایکوریزا بر روی عملکرد و کیفیت زیره سبز تولیدی نشان داد، بیشترین عملکرد و درصد اسانس در تیمار 60 تن در هکتار کمپوست قارچ به همراه مایکوریزا حاصل شده است - سعیدنژاد و رضوانی مقدم، . - 1389 با توجه به گرایش جهانی تولید و تکثیر گیاهان دارویی در سیستمهای کشاورزی پایدار و کم نهاده و اهمیت گیاه ریحان به لحاظ دارویی و مصارف گسترده آن در صنایع مختلف و همچنین فقر شدید خاکهای ایران از نظر مواد آلی، اهمیت آنها در توان تولیدی خاکها، این تحقیق با هدف بررسی خصوصیات کمی و کیفی گیاه ریحان و عملکرد اسانس تحت تأثیر اسید هیومیک و کمپوست چای به اجرا درآمد.
مواد و روشها:
بهمنظور بررسی برهمکنش کودهای آلی اسید هیومیک و کمپوست چای بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه ریحان، آزمایشی در اردیبهشت سال 1395 بهصورتفاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در شرایط گلدانی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج واقع در ماهدشت کرج در 4 تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل، مقادیر مختلف اسید هیومیک - HA - - صفر، 50 و 150 میلیگرم در کیلوگرم - و کمپوست چای - CT - - صفر، 0/5 و 1 درصد وزنی خاک - بود. صفات مورد بررسی شامل ارتفاع گیاه، وزن تر و خشک برگ در بوته، سطح برگ، درصد و عملکرد اسانس بود. ارتفاع گیاه با خط کش مندرج از محل طوقه تا راس بلندترین ساقه اندازهگیری و با واحد سانتیمتر بیان شد. وزن تر برگ با ترازوی دقیق با دقت 0/01 گرم توزین شد. سپس این نمونهها در داخل پاکتهای کاغذی قرار گرفته و در خشک کن با دمای 72 درجه سلسیوس به مدت 48 ساعت خشک شده و سپس وزن خشک آنها ثبت گردید. برای تعیین سطح برگ، 2 بوته از هر تیمار انتخاب و تمام برگهای موجود در بوته را جدا کرده و سپس سطح برگ، توسط کاغذ شطرنجی محاسبه گردید. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب و به کمک دستگاه کلونجر1 طراحی شده بر اسانس دارونامه بریتانیا صورت گرفت. به این منظور وزن خشک برگ در درصد اسانس ضرب شده و نتیجه بهعنوان عملکرد اسانس بهصورت کیلوگرم در هکتار محاسبه شد. کلیه محاسبات آماری شامل تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها، با استفاده از نرمافزار آماری SAS صورت گرفت. مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنیداری دانکن در سطح احتمال خطای پنج درصد انجام شد.
نتایج و بحث:
نتایج آماری تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اثر هیومیک اسید بر وزن خشک برگ و سطح برگ در سطح احتمال یک درصد و بر عملکرد اسانس در سطح احتمال پنج درصد و اثر کمپوست چای بر همه صفات مورد بررسی به غیر از ارتفاع گیاه در سطح احتمال یک
