بخشی از مقاله
چکیده
لازمه رشد مداوم اقتصادی در کشورها ،شناسایی و اجرای سیاستهای برنامه ریزی شده است. یکی از این سیاستها، اعمال آزاد سازی یا به نحوی خصوصیسازی و اصلاحات مالی است.خصوصی سازی فرایندی است که طی آن بنگاه های اقتصادی تحت نظارت دولت به بخش خصوصی واگذار می شوند.طبق تجارب سایر کشورها و همچنین نظریات اقتصادی مطرح طی چند دهه گذشته ،خصوصی سازی باعث بهبود عملکرد شرکت ها و بنگاههای اقتصادی شده است.مقاله حاضر با مروری بر خصوصی سازی در اکثر کشورهای موفق جهان و روند اجرای آن در ایران سعی در ارائه راهکارهایی علمی و عملی برای هر چه بهتر اجرا شدن این برنامه در کشور را دارد.
مقدمه
طی دهههای گذشته دولتها برای دستیابی به اهداف توسعهای و حداکثرکردن رفاه اجتماعی، شرکتهای دولتی متعددی را ایجاد کردهاند. لیکن بروز نتایج نامطلوب اقتصادی-مالی شرکتهای مزبورطی سالهای اخیر، نبودتوجیه فنی -اقتصادی ومالی برای دخالت دولت در برخی از فرآیندهای تولیدی ومحدودیتهای مالی -اقتصادی دولت برای اداره وتصدی فعالیتها، اجرای سیاست خصوصی سازی در بخش شرکتهای دولتی را اجتناب ناپذیر ساخته است.
برخی از اهداف مرتبط بر اجرای برنامه خصوصی سازی شامل مواردی از قبیل: ارتقاءکارایی و بهره وری عوامل تولید درسطوح خرد وکلان اقتصادی، گسترش زمینه رقابت درفعالیتهای اقتصادی، نزدیک شدن به مرز تخصیص بهینه منابع، جذب منابع قابل سرمایه گذاری خصوصی در تأمین مالی فعالیتهای اقتصادی، تقویت بنیان مالکیت ومشارکت مردم در فعالیتهای اقتصادی، کاستن از بار مالی دولت و منطقی کردن اندازه فعالیتهای دولت دراقتصاد می باشد. دلایل ذکر شده بیانگر این هستند که امروزه خصوصی سازی بطور جدی در بسیاری از کشورها به عنوان جایگزین گسترش مسئولیتهای دولت درتولید وتوزیع کالاها وخدمات مدنظر می باشد.
درایران نیز در اولین برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی کشور مصوب 1368 موضوع واگذاری فعالیتهای اقتصادی دولت به بخش خصوصی در قالب سیاست خصوصی سازی مطرح و زمینههای اجرایی آن تصویب شد. بدین ترتیب مقررگردید که شرکتهای دولتی در چارچوب تأسیس شرکتهای مادر تخصصی وشرکتهای زیرمجموعه آنها سازماندهی شوند و براساس برنامه زمانبندی مصوبه هیأت وزیران، شرکتهای زیر مجموعه ازطریق بورس اوراق بهادار، مزایده و یا مذاکره به بخش غیردولتی واگذار شوند.
البته لازم به ذکراست که طی برنامه سوم توسعه اقتصادی سال1380، مسئولیت فرآیند واگذاریها خصوصی سازی به سازمان خصوصی سازی محول گردید - رزاقی، ابراهیم، . - 1382 در این مقاله ابتدا مفاهیم کلی و اهداف خصوصی سازی بیان می شود سپس به بررسی روند خصوصی سازی در بعضی از کشورهای جهان پرداخته می شود که در اجرای این امر تقریبا"موفق بوده اند و در ادامه به اجرای خصوصی ساری در ایران پرداخته می شود و در پابان به بحث و نتیجه گیری کلی پرداخته می شود.
تعاریف و مفاهیم خصوصی سازی
واژه خصوصی سازی هم معنی محدود و هم گسترده ای دارد. در معنی محدودش انتقال فعالیتهای اقتصادی از بخش دولتی به بخش خصوصی است. از طرف دیگر معنی گسترده تر آن اشاره به فرایندی دارد که از طریق آن نقش دولت در اقتصاد محدود شده و در عین حال نقش بخش خصوصی گسترده تر می شود - وایگاما1، 2008، ص . - 7 تعاریف متعددی از خصوصی سازی2 از زمان بکارگیری این موضوع تاکنون ارائه شده است که هر تعریف باتوجه به هدف و نیز شرایط زمانی و مکانی آن ارائه شده است.
در واقع مفهوم خصوصی سازی گسترده تر از تغییر صرف مالکیت بنگاههای تولیدی است. اندیشه خصوصی سازی، حاکم کردن مکانیزم بازار بر تصمیمات اقتصادی است که نتیجه آن ایجاد فضای رقابتی برای بنگاههای خصوصی بوده و از این طریق کارایی بنگاهها نسبت به بخش عمومی ارتقاء پیدا می کند. در این تحقیق به برخی از این تعاریف به شرح زیر اشاره می شود: خصوصی سازی به مجموعه ای از اقدامات گفته میشود که در قالب آن، در سطوح و زمینه های گوناگون،کنترل یا مالکیت و یا مدیریت از دست بخش دولتی خارج و به دست بخش خصوصی سپرده می شود.
به این ترتیب در نهایت، دامنه نفوذ مستقیم دولت بر فعالیتهای اقتصادی محدود می شود و تمرکز فعالیتها در بخش خصوصی افزایش می یابد - بهکیش،1381،صص . - 110-111 در فرهنگ لغت سرمایه نیز تعاریفی مانند تعاریف زیر از خصوصی سازی ارائه شده است: »انتقال مالکیت دارایی3 یا کسب و کار از دولت به یک مؤسسه با مالکیت خصوصی« و یا »انتقال از یک شرکت دولتی به شرکتی که بصورت خصوصی اداره شده و دیگر با بورس سهام4 دولتی تجارت نمی کند.«
باریسترآدوگا5 خصوصی سازی را از دیدگاه اقتصاددانان و حقوق دانان چنین تعریف می کند: »به منظور اینکه شامل دامنه وسیعی از گزینه ها برای درگیر شدن در سرمایه خصوصی و مدیریت آن در اجرا و راه اندازی بنگاههای دولتی باشد بایستی در بردارنده واگذاری کامل مالکیت دولتی و ساختارهای دارایی ها به شرکتهای خصوصی یاتبدیل بنگاههای دولتی به مؤسسات خصوصی یا مشارکت دادن مؤسسات خصوصی جدید بجای مؤسسات دولتی یا اجاره هاو بازسازی و انتقال و غیره باشد - آدوگا، 2008،ص. - 213
اهداف خصوصی سازی
اهداف خصوصیسازی در هر کشور با توجه به سیاستها، برنامههای اقتصادی و راهبردهای کلی جامعه مشخص میگردد. چون راهبردها و برنامههای اقتصادی در کشورها متفاوت است در نتیجه خصوصیسازی نیز در هر کشور به دنبال اهداف خاصی است و در هر مورد ممکن است برخی از اهداف در اولویت قرار گیرد. در کشورهای صنعتی پیشرفته و توسعه یافته از نظر اقتصادی، فرآیند خصوصیسازی به دنبال اهدافی مانند افزایش کارایی، کسب درآمد و کاهش بارمالی دولت میباشد، در حالی که در کشورهای در حال توسعه باتوجه به مشکلات و شرایط توسعه نیافتگی، خصوصیسازی به دنبال اهداف وسیعتری است و به مشکلات و تنگناهای بیشتری باید پاسخ دهد.
دراین کشورها بالا بردن کارایی تخصیص منابع6، استفاده بهینه از منابع مالی شرکتها، کاهش حجم دخالت دولت در اقتصاد، سپردن تخصیص منابع به مکانیزم خود سامان بخش بازار، مقابله با نقدینگی سرگردان در اقتصاد، ایجاد فضای رقابتی و امن برای سرمایه گذاری بلند مدت، دستیابی به فنون جدید مدیریت، دسترسی به سرمایه تکنولوژی خارجی و نهایتاً هدفهای توزیع ثروت و درآمد از مهمترین هدفهایی هستند که خصوصیسازی دنبال می کند. - کمیجانی، 1382، ص. - 55
تجربه خصوصی سازی در برخی کشورهای جهان
در این تحقیق به بررسی روند خصوصی سازی در برخی از کشورهای جهان می پردازیم. مهمترین هدفی که در بررسی تجربه سایر کشورها دنبال می شود، تلاش در جهت دستیابی به نکات و درسهای مثبتی است که بتواند ما را در ارائه توصیه های سیاستی جهت رفع مشکلات و تنگناهای جاری و بلند مدت خصوصی سازی در ایران یاری نماید. همچنین از نتایج بررسی های مربوط به مدلهای خصوصی سازی در برخی کشورها سعی در تعیین نکات مثبت و تجربه های و روشهای موفق واگذاری و خصوصی سازی جهت کمک به ارائه مدل جامع خصوصی سازی در کشور ایران خواهیم نمود. در زیر نمونه هایی از کشورهایی که خصوصی اعمال نموده اند و خصوصی سازی نیز با موفقیت همراه بوده است را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
-1 خصوصی سازی در انگلستان
در سال 1977، دولت حزب کارگر بریتانیا برنامه خصوصی سازی را با فروش سهام در صنعت نفت بریتانیا شروع کرد. اما آن حکومت مارگارت تاچر بود که اعتبار لازم را برای خصوصی سازی انبوه اقتصاد بریتانیا را داشت. پادشاهی متحده - انگلستان - اولین تجربه جنبش خصوصی سازی جهانی بود. بطور جالبی، علیرغم موفقیت خارق العاده آن برنامه خصوصی سازی انگلستان یک اقدام از پیش تعیین شده و برنامه ریزی شده نبود. آنگونه که توسط کلارک - 1993 - نوشته شده است، تعهد محکمی به شروع به هدف خصوصی سازی عمده اقتصاد بریتانیا وجود نداشته است.
