بخشی از مقاله
چکیده:
خلیج فارس بخشی لاینفک از سرزمین پهناور جمهوري اسلامی ایران است که نام و نشان آن، ریشه در ژرفاي تاریخ و تمدن بشر دارد. خلیج فارس نامی است به جاي مانده از کهن ترین منابع، زیرا از سده هاي قبل از میلاد سر بر آورده و با پارس و فارس، نام سرزمین ملت ایران گره خورده است.مدارك بی چون و چراي تاریخی از منابع یونانی و رومی گرفته تا منابع پرشمار دوران بعد از اسلام به عربی و فارسی به روشنی حکایت از آن دارد که دست کم از دوران هخامنشیان به بعد در نوشته هاي یونانی و کتیبه هاي موجود در ایران همیشه این پهنه گسترده و مهم به نام خلیج فارس یا دریاي پارس خوانده شده است.طبق مدارك و اسناد معتبر اسلامی و عربی نیز این آبراه به نام بحر فارس - دریاي فارس - نامیده شده است. در این مقاله گوشه اي کوچک از منابع تاریخی، فرهنگی و بین المللی بیشمار در این خصوص مطالعه و ارائه گردیده است.
مقدمه:
در میان همه آبراهه ها و پدیده هاي جغرافیایی، خلیج فارس بی گمان در تاریخ بشریت نقش بسزایی داشته است. خلیج فارس در طول تاریخ با نام سرزمین ایران توصیف می شده است. آثار باستانی برجاي مانده از شهرهاي ساحلی خلیج فارس همانند بوشهر، خارك ، سیراف و بند طاهري حکایت از وجود یک تمدن 6000 ساله در سواحل خلیج فارس می کند. از آنجایی که از یک سوي ایران بیشترین مرز مشترك آبی را در دریاي پارس دارد و از سوي دیگر در تشکیل تمدن باستانی این منطقه نقش اصلی را ایفا کرده است و همچنین در طول تاریخ کنترل و فرامانروایی دریاي پارس نزد ایرانیان بوده است ، از این روي ایران به عنوان میراث دار اصلی این منطقه محسوب می شود و بارزترین مشخصه آن نیز نام این پهنه آبی است که به نام ایرانیان در طول سه هزار سال گذشته ثبت شده است.
تاریخچه پیدایش خلیج فارس
زمین شناسان معتقدند که در حدود پانصدهزار سال پیش، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشتهاي جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، بر اثر تغییر و تحول در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت. خلیج فارس در آغاز، بسیار پهناور بوده به طوري که تا اواخر دوره سوم زمین شناسی بیشتر جلگههاي برازجان، بهبهان و خوزستان ایران تا کوههاي زاگرس در زیر آب بودهاند.
موقعیت جغرافیایی خلیج فارس
خلیج فارس امروزه با وسعتی در حدود 237473 کیلومتر مربع، پس از خلیج مکزیکو و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان محسوب میشود. خلیج فارس در 24 تا 30 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و48 تا 56 درجه و 25 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. خلیج فارس توسط تنگه هرمز به دریاي عمان و از طریق آن به دریاهاي آزاد مرتبط است. از بین کشورهاي همسایه خلیج فارس، کشور ایران بیشترین مرز آبی مشترك را با خلیج فارس دارا میباشد. طول مرز آبی ایران با خلیج فارس، با احتساب جزایر در حدود 1800 کیلومتر و بدون احتساب جزایر در حدود 1400 کیلومتر میباشد. طول خلیج فارس از تنگه هرمز تا آخرین نقطه پیشروي آن در جهت غرب در حدود 805 کیلومتر است.عریض ترین بخش خلیج فارس 180 مایل 290 - کیلومتر - میباشد. عمیق ترین نقطه خلیج فارس با عمق 93 متر در 15کیلومتري تنب بزرگ و کم عمق ترین نقطه آن با عمقی بین 10 تا 30 متر در سمت غرب میباشد.میانگین ژرفاي خلیج فارس 30 متر است. این پهنه آبی قدیمی ترین دریایی است که بشر آن را می شناخته است.
ویژگی هاي توپوگرافی خلیج فارس
منطقه خلیج فارس به لحاظ توپوگرافی به چند پهنه عمده قابل تقسیم است. واحدهاي بسیار مرتفع،مرتفع،تپه ماهوري وکم ارتفاع وپست دراین تقسیم بندي قرارمی گیرند.پراکنش واحدهاي مرتفع وبسیارمرتفع،عمدتاً درمحدوده تقسیمات کشوري جمهوري اسلامی ایران قرارگرفته اند وسرتاسراین کشور راباروند شمال غربی – شمال شرقی ونیز،شمال غربی – جنوب وجنوب شرقی دربر گرفته است.مرتفع ترین نقاط ارتفاعی منطقه خلیج فارس که بعضاًبیش از 5000 مترارتفاع دارند،دراین واحد توپوگرافی قرار گرفته است.واحد مرتفع واقع درجنوب ایران،به موازات خلیج فارس امتداد یافته است.
این واحد دربرخی مناطق تا مجاورت آبهاي خلیج فارس نیز کشیده شده وعلاوه برساحل،ارتفاعات وبرآمدگی کف خلیج فارس رانیزموجب شده است.ازدیگرمناطق مرتفع،پهنه هاي کم وسعت اما پراهمیت شمال وشمال شرقی کشورعراق است. درجنوب آبهاي خلیج فارس واحدهاي قابل توجه مرتفع به چشم نمی خورد.تنهادرغرب وجنوب غربی عربستان سعودي باریکه هاي مرتفعی باروند شمال غرب-جنوب شرقی تکوین یافته است که کوههاي حجازواثیر رامنطقه تشکیل می دهند.به جزسه پهنه فوق،سایرقسمتهاي منطقه از دشتهاي تپه ماهوري،مناطق پست وکم ارتفاع تشکیل یافته است.
زمین شناسی منطقه خلیج فارس
از دیدگاه زمین شناسی، خلیج فارس فرونشست زمین ساختی کم ژرفایی است که دوره ترشیري پیش در حاشیه جنوبی رشته کوه زاگرس تشکیل شدهاست. در واقع خلیج فارس، بازمانده گودال بزرگی است که از دوران گذشته زمین شناختی تحت تاثیر فشار ناشی از آتش فشانهاي فلات ایران بوده و پایداري فلات عربستان در مقابل این واکنشهاي تکتونیکی سبب ایجاد و توسعه پهنا-ژرفاي آن شدهاست. شدیدترین چین خوردگیهاي دوران پلیو پلیستوسن، کرانههاي شمالی خلیج فارس - زاگرس - را چین دادهاست. میزان این چین خوردگیها که در خشکیهاي کشور ایران شدید است با شیبهاي کمتر به طرف دریا ادامه پیدا میکند به طوري که در دریا این شیب به 10 تا 20 درجه میرسد. محور اصلی خلیج فارس نیز یکی از پیامدهاي زمین ساختی پدیده چین خوردگی زاگرس است که در دوران پلیو پلیستوسن شکل گرفتهاست.
خلیج فارس از دیدگاه حقوق بینالملل
در تمامی اسناد بین الملل و جغرافیایی جهان نام خلیج فارس ثبت شده است. سازمان ملل متحد در چندین نوبت در بیانیهها، اصلاحیهها و مصوبههاي گوناگون و با انتشار نقشههاي رسمی، نه تنها بر رسمی بودن نام »خلیج فارس« تاکید کرده، بلکه از هیاتهاي بین المللی خواسته که در مکاتبات رسمی به ویژه در اسناد سازمان ملل از نام کامل »خلیج فارس« استفاده نمایند.فهرست بخشی از اسناد سازمان ملل درباره نام »خلیج فارس«.1 سند شماره 61 نشست بیست و سوم سازمان ملل متحد در وین 28 - مارس تا 4 آوریل - 2006 با عنوان»رسمیت تاریخی، جغرافیایی و حقوقی نام خلیج فارس«
