بخشی از مقاله
چکیده
تلاش برای احیاء، بازآفرینی و ایجاد پیوند بین "بافت های تاریخی" و بافت های جدید سایر بخش های شهری، نه تنها با هدف حفاظت از این بافت ها و تقویت تعامل و عملکرد آنها، بلکه جهت پاسخ به نیازهای شهری همواره مطرح بوده است. مداخله در این بافت ها می تواند از طریق حضور بناهای میان افزا و ساختارهای جدید در زمینه تاریخی بافت های مذکور با هدف افزایش کارایی آنها صورت پذیرد که با توجه به میزان بالای اهمیت و حساسیت موضوع، چنین برخوردی نیازمند به کارگیری رویکرد "زمینه گرایی" با مفهوم تاکید بر زمین مداری و پیوند محیط با فضا در روند طراحی های جدید می باشد.
با توجه به ضرورت مطرح شده پژوهش حاضر بر آن است تا نحوه تجلی رویکرد زمینه گرایی در حضور ساختار های جدید در بافت های تاریخی را در مصادیق معماری داخلی و خارجی مورد مطالعه قرار داده و بر همین اساس با به کارگیری روش توصیفی تحلیلی، ابتدا به کمک مطالعات کتابخانه ای در چارچوب نظری پژوهش به استخراج اصول "طراحی زمینه گرا در بافت های تاریخی" پرداخته و سپس به کمک اصول مستخرج به مطالعه نمونه های موردی داخلی و خارجی و مقایسه تطبیقی نتایج حاصل از نحوه تامین این اصول در مصادیق خواهد پرداخت.
نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که نمونه های داخلی در تلاش بوده اند اصول طراحی زمینه گرا را حدالامکان در تمامی ابعاد مورد توجه قرار داده و این در حالی است که نمونه های خارجی ابتدا اصول مرتبط با بعد تاریخی را در اولویت قرار داده - %83,33 - و سپس به تریب بعد کالبدی - %80 - ، بعد اجتماعی فرهنگی - %75 - را مورد توجه قرار داده اند. عدم توجه به بعد زیست محیطی در نمونه های خارجی می تواند دلالت بر اهمیت این بعد در اصول اولیه معماری ایرانی داشته باشد.
مقدمه
- بیان مساله، اهداف و ضرورت و سوالات تحقیق - مشکلات و اختلالات وسیع در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی "بافت های تاریخی" شهرهای امروز باعث شده پتانسیل ها وفرصت های نهفته موجود در این بافت ها روز به روز بیشتر رو به زوال نهاده و از طرفی مداخله در آن ها را به یکی از مسائل اساسی در نظام برنامه ریزی شهری تبدیل نماید. از این رو تلاش برای احیاء، بازآفرینی و ایجاد پیوند بین این بافت ها و بافت های جدید سایر بخش های شهر، نه تنها با هدف حفاظت از این بافت ها و تقویت تعامل و عملکرد آنها، بلکه جهت پاسخ به نیازهای شهری همواره مطرح بوده است.
مداخله در این بافت ها می تواند از طریق حضور بناهای میان افزا و ساختارهای جدید در زمینه تاریخی بافت های مذکور با هدف افزایش کارایی آنها صورت پذیرد که با توجه به میزان بالای اهمیت و حساسیت موضوع در فرایند حفاظت و بازآفرینی بافت های تاریخی، به کمک طراحی ساختارهای جدید، معمار و شهرساز باید در ابتدا ویژگی های یک بستر و زمینه را در ابعاد مختلف به درستی دریابد. برهمین اساس هدف از پژوهش حاضر، در وهله اول استخراج اصول طراحی زمینه گرا در بافت های تاریخی و در مرحله بعدی مطالعه تطبیقی نحوه تامین اصول فوق در مصادیق معماری داخلی و خارجی می باشد. در راستای تامین اهداف فوق پژوهش حاضر در صدد پاسخ به پرسش های زیر خواهد بود؟
1. اصول معمارانه طراحی "زمینه گرا" در "بافت های تاریخی" چیست؟
2. نقاط افتراق و اشتراک در نحوه تامین اصول زمینه گرایی در بافت های تاریخی در نمونه های موردی داخلی و خارجی به چه ترتیب می باشد؟
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع کیفی و بر اساس روش تحقیق توصیفی تحلیلی می باشد، به این ترتیب که ابتدا درچارچوب نظری پژوهش بر پایه مطالعات کتابخانه ای، و آراء و اندیشه صاحب نظران معماری و شهرسازی به بررسی مفهوم "زمینه گرایی" و معرفی ""اصول معمارانه طراحی زمینه گرا" پرداخته و سپس مفهوم بافت های تاریخی؛ حضور ساختارهای جدید در این بافت ها؛ مطالعه خواهد شد تا "معیار" های طراحی در این بافت ها استخراج گردد.
سپس با ادغام و همپوشانی این معیار ها با اصول طراحی زمینه گرا و درواقع گذر دادن اصول از فیلتر " انسجام" و "تداوم تاریخی" به عنوان دو معیار اصلی طراحی جدید در بافت های تاریخی، اصول و راهکارهای نهایی طراحی " زمینه گرا" در " بافت های تاریخی" استخراج می گردد. در بخش یافته ها نیز پس از معرفی اولیه مصادیق داخلی و خارجی، نحوه تامین اصول مستخرج مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
بدنه تحقیق
زمینه گرایی
زمینه گرایی بر زمین مداری و پیوند محیط با فضا تاکید دارد و با درک پیام بستر خود شکل می گیرد و در واقع پیامی را که بستر معماری و شهری به او انتقال داده به عینیت رسانده و طراحی می کند. در این نوع معماری هر بنایی بر اساس زمینه های فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، کالبدی، اقلیمی و شرایط خاص آن زمینه طراحی و اجرا می گردد. - مهدوی نژاد، بمانیان و مولایی، - 32 :1390 زمینه گرایی در معماری شامل هرآن چیزی است که با احترام به زمینهاش، از آن تأثیر میپذیرد .
برخی از آن ها به تناسب زمینه تخصصشان، با رویکرد کالبدی صرف به ویژگی های مکانی نگریسته و از آن ها استفاده مینمایند، برخی دیگر پارا فراتر گذاشته و ابعاد مختلف توجه به زمینه و مکان را در فرآیند طراحی دخیل می دانند. با تحلیل دیدگاه این اندیشمندان، می توان رویکردهای مختلف ارجاع به زمینه و اقتباس شکل از زمینه را در چهار بعد اصلی، شامل زمینه گرایی کالبدی - فرمی، فیزیکی، بصری - ، زمینه گرایی اجتماعی-فرهنگی - فعالیتی - ، زمینه گرایی تاریخی و زمینه گرایی زیست محیطی - طبیعت، اقلیم و ... - ، با تعاریف زیر تجمیع و دسته بندی نمود.
زمینه گرای کالبدی: در زمینه گرایی کالبدی اجزای شکل شهر به تنهایی ارزیابی و مطالعه نمیشوند و طراح نه تنها خودشی، بلکه رابطه متقابل آن را با سایر عناصر موجود در زمینه ملحوظ میدارد، زیرا معتقد است شکل و فرم بناها بر اشکال مجاور و نزدیک آنها تأثیر میگذارد. زمینه گرایی تاریخی: توجه به زمینه کالبدی، مستلزم دارا بودن دیدگاهی تاریخ گرایانه به شکل شهر و توجه به اهمیت گذشته در شکل دادن به حال و آینده است. از مباحث مرتبط به زمینهگرایی تاریخی، مبحث "سنت گرایی" و "نوسنت گرایی" می باشد.
زمینه گرایی اجتماعی- فرهنگی: زمینهگرایان اجتماعی-فرهنگی معتقدند که فرهنگ مجموعه قواعدی را میآفریند که شکل ساخته شده بازتابی از آن است. در این رویکرد اجزاء جدید فقط هنگامی قادر به نفوذ به زمینه موجود خواهند بود که امکان برقراری ارتباط و پیوند با آن را داشته باشند و در صورتی که به عنوان وصله-های ناهماهنگ ظاهر شوند، توسط زمینه رد خواهند شد.
زمینه گرایی زیست محیطی: طراحی زمینه گرا با درک از محیط اطراف آغاز میشود اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم میتوانیم از صدمه زدن به آن جلوگیری کنیم. همان طور که طبیعت با اجتماع انسانی ترکیب شده، میبایست با ساختمانها نیز ترکیب شود. درصورت تبدیل معماری به انعکاسی از زمینه، افزایشتوجّه به محیط پیرامونی بنا نیز طبیعی و ضروری خواهد بود - مهدوی نژاد، بمانیان و مولایی، . - 31 :1390
اصول معمارانه طراحی زمینه گرایی
بر اساس تعاریف انواع ابعاد ممکن - بعد کالبدی، بعد تاریخی، بعد اجتماعی- فرهنگی و بعد زیست محیطی - زمینه گرایی، میتوان به این نکته دست یافت که هر زمینه ای به کمک مؤلفههای مختلف در ابعاد مختلف، میتواند یک منبع معتبر، اساسی و حتی الهام بخش در طراحی باشد. لذا تبیین و کاربرد اصول و روش های آن در فرآیند طراحی، جهت دستیابی به زمینه ایای منسجم اهمیت پیدا میکند.
