بخشی از مقاله
چکیده
فضاها و محلههای فرسوده امروزه با شتاب بیشتری، بخشهای وسیعی از بافت تاریخی و قدیمی شهرها را در بر گرفته است. فرسودگی در ابعاد کالبد و فعالیت در سطح محلهها باعث ناکارآمدی عرصههای بزرگی از شهرها میگردد و نارضایتی ساکنان این محلهها را به دنبال دارد. در نتیجه چنین وضعیتی میبایست رویکردی کارآمد را در پیش گرفت و حق شهروندان و ساکنان بافتهای تاریخی و قدیمی را در برخورداری از ملزومات زندگی شهرنشینی محقق ساخت. مفهوم حق بر شهر امروزه دغدغهای است که حقوق شهروندی ساکنان شهر را در برخورداری مطلوب از محیط زندگی بیان میکند. شهر ارومیه با داشتن 417 هکتار فضای فرسوده از شهرهایی است که مشکلات گستردهای در زمینه حقوق اجتماع محلی همچون حق برخورداری از هویت، فرهنگ، زیباییشناسی، زیرساختهای محله، تسهیلات محله، فعالیتهای ضروری، انتخابی و اجتماعی و ...
دارد. هدف این مقاله تببین شاخصهای حق بر شهر در محلههای فرسوده بافت تاریخی و قدیمی منتج از شاخصهای مرمت شهری است و بدین منظور تلاش گردید با مطالعه اسنادی ابتدا شاخص-های متناظر با مفاهیم مرمت شهری تبیین گردد و سپس پرسشنامههایی به تعدادی از متخصصان داده شد تا این شاخصها را مورد مقایسه قرار دهند. با استفاده از تحلیل شبکهای ANP، این شاخص ها مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج نشان داد که مهمترین معیارهای حق بر شهر در نوسازی و بهسازی محلههای فرسوده در بافت تاریخی و قدیمی شهر برای بهبودبخشی به این فضاهای ناکارآمد، به ترتیب حق برخورداری از حمایت بالادستی از ساکنان این محلهها برای امر نوسازی و بهسازی - با امتیاز نهایی - 0/183، برخورداری از حق انجام فعالیتهای مختلف در سطح محله - با امتیاز نهایی - 0/161 و حق حفظ هویت بافت تاریخی و قدیمی - با امتیاز نهایی - 0/122 به ترتیب سه معیار مهم تلقی گردید که امتیاز نهایی آن ها بیشتر از 0/1 شد و سایر شاخصها با امتیازات نهایی کمتر از 0/1 مورد طبقهبندی قرار گرفت.
واژگان کلیدی: حق بر شهر، حقوق شهروندان، فضاهای فرسوده، بافت تاریخی و قدیمی
مقدمه
بافتهای فرسوده در کشور عرصه گستردهای است که به دلیل ویژگیها و معضلات مبتلا به آن، مهمترین دغدغه مدیریت شهری در حال حاضر به شمار میرود. بافتهای فرسوده اساساً موضوعی است که در طی سالیان گذشته مورد غفلت جدی مدیران و برنامهریزان شهری قرار گرفته، به گونه-ای که در مراجعه به سابقه موضوع نمونه مشخص قابل اتکایی در زمینه برنامهریزی و مدیریت نوسازی بافت فرسوده به دست نیامده است - عندلیب، 1389، . - 215 فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بی سازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بیقوارگی آن میشود. فرسودگی عاملی است که به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری واقعهای و شکل گرفتن حیات شهری روزمرهای کمک میکند.
این عامل با کاهش عمر اثر و با شتابی کم و بیش تند، باعث حرکت به سوی نقطه پایانی آن میگردد. فرسودگی به دو دسته تقسیم میشود: فرسودگی نسبی و کامل. فرسودگی نسبی فرسودگی است که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه میکند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضای شهری میگردد. فرسودگی کامل فرسودگی است که در هر دو عنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت آن رخنه کرده باشد - حبیبی و همکار، 1391، . - 15
هدف این مقاله تبیین حقوق شهروندان ساکن در محلههای فرسوده شهری و نیز برخورداری از حقوق مرتبط با بافتهای تاریخی و قدیمی شهر است. فضاهای فرسوده شهری به دلیل قرارگیری اغلب آنها در بافت قدیمی و هستهای تاریخی بعضاً ساختمانهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی را نیز در دل خود جای دادهاند. همچنین مناسبات و روابط فرهنگی ساکنان قدیمی شهرها از ویژگی-های خاصی در بافتهای کهن برخوردار است که این ویزگیها حائز ارزش و نیازمند حفظ سنتهای قدیمی شهر است.
حق بر شهر در این محلهها مستلزم حفظ هویت، فرهنگ، کالبد و زیرساختهای شهری، حمایت دولت از نوسازی و بهسازی این محلهها، حقوق زیبایی شناختی، تعلق به مکان و حق برخورداری از انجام تمام فعالیتهای ضروری، انتخابی و اجتماعی برای تمام اقشار و طیفهای اجتماعی ساکن در این محلهها است. در این مقاله ضمن بررسی مفاهیم و اصطلاحات تخصصی مرتبط با مرمت شهری، حقوق مرتبط با این مفاهیم تحلیل و شاخصهای آن استخراج میشود. پرسشنامههایی برای متخصصان در این زمینه تهیه و توزیع شد و با استفاده از روش تحلیل شبکهای - ANP - به تحلیل آنها مبادرت ورزیده شد.
