بخشی از مقاله
بررسی تجارب داخلی و خارجی در زمینه شهرهای دوستدار کودک
چکیده
شهر دوستدار کودک مفهومیست که به تازگی مورد توجه قرار گرفته است. کودکان به عنوان کوچکترین اعضای شهر نیازمند شرایط خاصی هستند. از آن جا که کودکان آینده سازان فردای جامعه خود خواهند بود لذا فراهم کردن شرایط مناسب شهری با هدف پرورش ذهن و خلاقیت آنان و همچنین محیطی سالم برای تربیت آن ها امری حائزاهمیت و اجتناب ناپذیر است. کشور ما در زمینه ایجاد شهرهای دوستدار کودک دارای تجارب بسیار ناچیزیست. لذا این پژوهش قصد دارد با انجام مطالعات اسنادی چند نمونه موفق در دنیا مانند توکیو در ژاپن، برلین در آلمان، کوریتیبا در برزیل و نیویورک در آمریکا را معرفی کرده و نتایج کار آن ها را بررسی کرده تا قدمی در راستای توجه به این موضوع برداشته باشد.
واژههای کلیدی: محیط شهری، کودکان، مشارکت جمعی، شهر دوستدار کودک، هویت.
1
-1 مقدمه
کودکان شهروندان کوچکی هستند که در معرض آسیب پذیری بسیاری قرار دارند . بدون شک محیط شهری آکنده از خطرهای احتمالی برای کودکان است و خطر بزرگتر این است که این رویکرد امکان دارد توانایی کودک را برای کنش متقابل با محیط و تاثیر در شکل آن از بین ببرد . سرمایه گذاری برای آینده کودکان ، توجه به نیازهای امروز و فردای این نسل ایجاد تحول در زمینه های طراحی به منظور بهینه سازی فضاهای ویژه ایشان و بالاخره توجه بیش از پیش به مقوله پرورش در کنار آموزش و حتی فراتر از آن بیدار ساختن استعدادهای نهفته و پرورش اندیشه های بکر ، همه و همه می توانند زمینه ساز خود کفایی ، بهره وری در تولید ، استقلال فکری و ذهنی جامعه و رشد اعتلای دیگر زمینه های اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی و سیاسی کشور باشند(نصیری، . (45 : 1386 کودکان می بایست تمامی جنبه های توسعه سالم نظیر خود سودمندی ، آموزش ، سرگرمی ، تجربه هماهنگی فرهنگی و احساس ارتباط با محیط های شهری را در شهر کسب نمایند . استفاده از سیاست های شهر دوستدارکودک ابزار موثری برای تحقق نیازهای متغیر اجتماعات شهری هستند . ایجاد شهر دوستدار کودک زمینه ساز سرمایه گذاری بر روی سلامت و پایداری بلند مدت شهرها می باشد. بدون شناخت کافی از خصوصیات کودک، در مراحل بحرانی و مختلف تعیین شده توسط روانشناسان، اقدام به طراحی فضاهای همسان و سازگار با خصوصیات کودک و آماده سازی آنان جهت پذیرش تغییرات و تحولات جامعه ممکن است عواقب مخربی را به بار آورد(شیعه، 1386، .(55 بررسی ادراک کودکان از محیط پیرامون نشان می دهد که اگرچه آنان نسبت به بزرگسالان دید سهل انگارانه و غیر فعالانه ای دارند ولی احساس دید آنها بر یک احساس کلی قرار می گیرد. کودکان از قدرت تجسم بالایی برخوردارند، ولی تجسم حرکت کمی برای آنها دشوار است .اگرچه دایره شناخت و ادراک کودک از محیط پیرامون او تنگ و محدود است و با رشد فکر و ادراک کودک وسعت می گیرد، ولی کودکان با قدرت تخیل وسیع خود، مفهوم کلی تری را ازاجزا مورد بررسی خود استنباط می کنند(ایزدپناه، .(45:1383
محیط های دوستدار کودک به عنوان ساختار ارتباط با محیط بر اساس نظر کرپلا هویت محل و دلبستگی به محیط و حفظ دستاوردهای محیط های مفید ، همه پدیده هایی در ارتباط با احساسات هستند . استدمان در سال 2001 به این مفهوم اشاره می کند که دلبستگی با حس به مکان و وابستگی کمتر در ارتباط است . وی به این نکته می رسد که ارزش های دلبستگی و وهویت و وابستگی در ارتباط با محیط قابل بررسی هستند . برای مثال وابستگی به محیط به صورت ضمنی در ساختار هویت مکان موجود است و دلبستگی به مکان نیاز احساسی انسانها را برطرف می کند و باعث حفظ هویت مردم می شود . ارتباط همانند دلبستگی دارای زیر ساختهای تاثیر گذار است . همچنین بایستی کودکان خود بتوانند ارتباط با محیط را ایجاد کنند . چه بسا دوستدار کودک بودن ساختاری جدید در زمینه ارتباط کودکان با مکان باشد . ارتباط همانند دلبستگی شامل عوامل تاثیر گذار زیادی می باشد و می توان آن را به عنوان ابزاری برای ایجاد ارتباط با همسالان در نظر گرفت . از همین روست که مدل دلبستگی به مکان بیشتر از تمامی موضوعات مورد بررسی قرار گرفته است . هم ارتباط و هم دلبستگی به محیط برای ساخت مفهوم ارتباط با مکان بایستی در نظر گرفته شوند.
-2 تجربیات ایرانی شهر دوستدار کودک
-1-2 بم
توجه به مفهوم شهر دوستدار کودک در ایران سابقه چندانی ندارد. شاید بتوان گفت اولین توجه جدی به این موضوع پس از زلزله مخرب سال 1382 در بم صورت گرفت، به گونه ای که سازمان یونیسف با همکاری دیگر نهادها، پروژه شهر دوستدار کودک را با هدف " مشارکت جمعی " بچه ها تعریف و آن رانام گذاری نمود. بر اساس اهداف تعریف شده، موضوع مشارکت جمعی بچه ها و توجه به خواسته های آنها بسیار مورد اهمیت بود .به این منظور ، در پروژه " شهر دوستدار کودک بم " کار گروهی در رابطه با موضوعاتی نظیر مسکن ، زمین بازی ، همسایگی و شهر تشکیل شد . برای هدایت
2
موضوعات از تعدادی معمار جوان با عنوان تسهیل کننده استفاده شد تا از طریق آنها و توسط روش های مشارکتی بتوان نظرات بچه ها را در ارتباط با ویژگی های محیط مورد نظرشان به دست آورد. در این پروژه کودکان 6 تا 13 سال مشارکت داشتند و نظرات خود را با روش های مختلف ابراز می کردند. عمده اهداف در نظر گرفته شده برای این طرح عبارت بود از
:
-1 تقویت مشارکت کودکان: باید به بچه ها فرصت داد تا درباره محیط دور و برشان تصمیم گیری کنند این موضوع نباید از اینکه تصمیم گرفته شد صورت بگیرد بلکه باید در حین تصمیم گیری بچه ها را دخالت داد.
-2 بالا بردن آگاهی اجتماعی: برای تقویت احترام به حقوق بچه ها باید جامعه را آگاه کرد. تمام سطوح مختلف اجتماع بایستی نسبت به این موضوع آگاهی یابد.
-3 توجه به نیازهای بومی: در این طرح ها باید به نیازهای خاص بچه ها، خانواده ها و اجتماع توجه کرد.
-4 توسعه استراتژی های شهری برای بچه ها: دولت و بخش های قانون گذار باید به نیازهای شهری بچه ها مانند تامین ایمنی، دوری از خشونت و ... توجه خاصی داشته باشد.
-5 بودجه های سازمانی بچه ها: دخیل کردن افراد و نهادهایی که می توانند در تامین بودجه طرح ها را یاری برسانند. -6 تقویت مشارکت: بالا بردن انگیزه های تمامی گروه های ذینفع در بالا بردن و تقویت مشارکت همه.
-7 ظرفیت سازی: بالا بردن امکانات و توانایی ها و توسعه بالقوه ظرفیت ها برای نسل های آتی. بالا بردن دانش و آگاهی ، کمک به معنادار نمودن روش های مشارکت ( کامل نیا و حقیر ، .(1388
-3 تجربیات جهانی شهر دوستدار کودک
-1-3 آمریکا- نیویورک
این پروژه بین 4 خیابان اصلی نیویورک اجرا شده است . در این محله سعی شد تا با توجه به هویت کودکان ساکن در محله و علائق آنها به یک سری معیارهای طراحی جهت آموزش و تفریح برای آنها دست پیدا کنند. مواردی که در زیر ذکر شده است از نکات مهمی بود که به عنوان معیارهای اصلی طراحی مد نظر قرار گرفت:
-1 استفاده از مشارکت کودکان در نظر خواهی و تعیین معیارهای طراحی -2 توجه به فراهم کردا امنیت در محدوده -3 توجه به فراهم کردن فضای تفریحی کودکان
-4 توجه به فراهم کردن محیط تجربه و فراگیری علوم از محدوده شهر طراحی شده -5 توجه به طراحی مبلمان شهری به صورتی که مناسب بزرگسالان و کودکان باشد
-6 تقسیم بندی عملکرد راه ها و فضاهای ارتباطی با توجه به تامین امنیت و آسایش در محله مد نظر به صورتیکه راه ها در این محله به چند دسته تقسیم شدند . راه های سواره و دسترسی اصلی و پیاده راه و دسترسی فرعی و بن بست.
-7 ایمن سازی فضاها یا استفاده از لبه های ثابت و پیاده راه ها که آنها را از بقیه راه ها جدا می کرد . با استفاده از پیاده راهها در بسیاری از خیابانهای فرعی محله فضاهایی برای کودکان و آموزش و فراگیری و تجربیاتی در مورد اصوات و ترکیب صداها انجام شد . مبلمان این محله با وسایلی که برای تجربه کودکان در زمینه شنیدن و تولید اصوات گوناگون است طراحی شده است.
نکات مهم طرح -چون اکثر ساکنین این محله سیاه پوستان هستند به همین دلیل از لوازم موسیقی سیاه پوستان استفاده شده است.
-ایجاد امنیت پیاده و آرام سازی این فضاها از طریق دادن کاربری پیاده راه به معابری که کودکان بیشتر اختصاص داده شده است.
3
-ایجاد لبه های حائل میان این منطقه با مناطقی که فاقد ایمنی هستند.
-طراحی فضاهایی که کودکان به صورت فردی یا دسته جمعی تجربیاتی در خصوص علوم صوتی داشته باشند. -طراحی مبلمان مخصوص کودکان به صورتی که آنها بتوانند تجربیاتی در مورد صوت داشته باشند.
-طراحی مرکز محله با توجه به علائق کودکان با تاکید بر فضاهای تفریحی و آموزشی -طراحی محور دوچرخه سواری -طراحی فضای باز به نحوی که از داخل منزل قابل رویت باشد.
- طراحی فضا برای کودکان و بزرگسالان به نحوی که کودک خارج از جامعه نباشد .
شکل (1) شهر نیویورک از نظر کودکان
شکل (2) امکانات شهر نیویورک برای کودکان
4
شکل (3) امکانات شهر نیویورک برای کودکان
-2-3 آلمان - برلین
بافت این منطقه متراکم و فشرده است . بنابراین شهرسازان برای تامین فضای مناسب ناچار شدند فضاهایی که دارای دو عملکرد باشند ، طراحی کنند تا کمترین هزینه را داشته باشند . این بدان معنی است که فضاهایی در ساعتی از روز مخصوص یک عملکرد ویژه است و در ساعات دیگر دارای عملکرد دیگر است . برای این کار ابتدا فضاهایی که در یک برهه از زمان از روز خالی و فاقد عملکرد هستند را مشخص کردند. در این محله بیشترین فضای آزاد به پارکینگ ها اختصاص داشت.
برای تامین امنیت این فضاها ابتدا دور تا دور مناطق را با حائل فیزیکی مشخص کردند. طراحان با طراحی خطوط بازی کودکان روی زمین فضاهایی برای بازی کودکان ایجاد کردند. لازم به ذکر است این فضاها فقط در بعضی از ساعات روز برای استفاده کودکان خالی شدند. به همین دلیل تابلوهای شهری خاصی نوشته شد. از آنجایی که زمین پارکینگ بود و رنگ آن خاکستری بود و این رنگ فاقد جاذبه های شاد سازی روحیات کودکان بود رنگ آنها به رنگ شاد تغییر یافت
.ساعت در این مکان نصب شد تا کودکان با نظم و انضباط آشنا شوند. حس احترام به کودک با در نظر گرفتن فضایی برای بازی کودکان هر چند اندک در این محله بوجود آمد .
5
شکل (4) نقشه شهر برلین
شکل (5) کف سازی شهر برلین
-3-3 ژاپن - توکیو
در این طرح مبلمان شهری بر اساس مشارکت کودکان ایجاد گشت . برای این منظور مسابقه نقاشی ترتیب داده شد تا بدین وسیله کودکان اثاثیه شهری را طراحی نمایند . 11 طرح اول برای اجرا انتخاب شدند
6
شکل (6) نقشه شهر توکیو
شکل (7) مبلمان شهر توکیو
-4-3 برزیل - کوریتیبا
در این طرح هدف ایجاد امنیت برای کودکان بود. به همین دلیل ترافیک این شهر آرام سازی شد. این طرح بدنبال ایجاد پیاده راه ها و مراکز تفریحی است. هدف ترافیکی این طرح اولویت دادن پیاده به سواره است. در این طرح مشارکت مناسبی میان مردم و دولتمردان و مراکز ایجاد کننده فضای سبز وجود داشت. طراحی فضاهای سبز رنگ از دیگر راهبردهای این طرح است. درون این اماکن سبز مراکز آموزشی برای کودکان قرار دارند . این محیط ها بر اساس نقاشی کودکان و طرحهای آنان ایجاد شده اند. برای ایجاد روابط اجتماعی مکانهایی با وسایلی جدید مانند تکه چوب و ماشین قراضه و ... برای بازی کودکان ایجاد شد.
