بخشی از مقاله
چکیده
خوانش یا نقد جامعه شناسانه به عنوان یکی از گرایش های نقد ادبی با رویکردهای متفاوت به بررسی متون ادبی می پردازد. در واقع دغدغه اصلی این نوع نقد یافتن پیوند های آشکار و پنهان متون ادبی و جامعه است. این نوع نقد گاه در پی کشف عوامل مختلف پذیرش یک اثر در یک جامعه و گاه در سطحی عمیقتر، چگونگی بازتاب جامعه را در اثر پیگیری میکند. رمان » شروع یک زن« رمانی است اجتماعی که مؤلفه های یک بررسی جامعه شناسانه و نقد اجتماعی را داراست. داستان »شروع یک زن« با ژانر واقع گرای مدرن به بحران روابط عاطفی انسان ها، جنبش های زنان، مشکلات و معضلات مهاجرت، اتفاقات اجتماعی و سیاسی روز، میپردازد.
نویسنده در این اثر باورها، اندیشه ها و افکار سیاسی و اجتماعی خود را به مقدار قابل توجهی منعکس کرده است. هدف و نیت اصلی این رمان، معطوف ساختن توجه مردم به کاستی ها و نقصان های اجتماعی در مقایسه با جوامع پیشرفته است. به عبارت دیگر، »شروع یک زن« رمانی است که بر نفوذ جامعه و اوضاع اقتصادی و نیز بر شخصیتها و وقایع داستان تأکید میورزد و تأثیر اقتصاد و موقعیت اجتماعی را بر رفتار و سلوک انسان ها در زمان و مکان معین مورد ارزیابی و بررسی قرار میدهد و مفهوم ضمنی و صریح اصلاحات اقتصادی و اجتماعی را به نقد می کشدنویسنده. در خلال داستان کوشیده است تا پدیده ها و معضللات اجتماعِ کنونی کشور خود از جمله روابط زن و مرد در خانواده و خلاء های حقوقی آنان، مواضع و سرشت شخصیت ها و همچنین معضلاتِ اجتماعی مانند طلاق، مهاجرت های اجباری، کار و مشکلات پیرامون آن و همینطور روابط زن و مرد خارج از حیطه ازدواج و جنبش ها و تشکیلاتی از قبیل جنبش های فمنیستی و... را در داستان خود مطرح کند.
کلمات کلیدی: رمان ، نقدجامعه شناسانه ، شروع یک زن ، فریبا کلهر.
مقدمه
از دیر باز نویسندگان مختلف با نوشتن داستان به ارائه افکار و اندیشههای خاص خود و جامعه می-پرداختهاند و با بسیاری از آثار ادبی از جمله داستان، آینه تمام نمایی از واقعیت هایاجتماعیِ جامعه را منعکس می کرده انداهمیّت. وجایگاه داستان در ادبیات به عنوان یکی از مهم ترین عوامل انتقال فرهنگ هر ملت، دارای اجزا و عناصر پیچیده ای است و در این میان اگر نقد را ابزاری برای سوق دادن ادبیات داستانی به سمت خلاقیت بدانیم، آن گاه جایگاه ضروری و درعین حال حساساین نوعِ ادبی را در میان جوامع درک خواهیم کرد. نقد اخلاقی، نقد جامعه شناختی، نقد روان شناختی، نقد تاریخی، نقد زیبایی شناسانه و نقد تطبیقی از مهم ترین شاخه های نقد ادبی است که ضمن تلفیق با علوم دیگر و استفاده از دستاوردهای آن، وابستگی ادبیات را به علم از یک سو و به فرهنگ جامعه از سوی دیگر اثبات می کند.
در میان انواع نقد، نقد جامعه شناسانه آثار ادبی یکی از شاخههای نسبتاً نوین در حوزه نقد های هنری است که به بررسی ساختار و محتوای اثر ادبی و ارتباط آن با ساختار و تحولات جامعه ای که اثر مولود آن است، می پردازند. آنچه در نقد جامعه شناختی ادبیات از اهمیت بیشتری برخوردار است، انعکاس تصویر جامعه در جهان تخیلی و هنری اثر ادبی و شکل های مختلف آن است. امروزه یکی از داستان هایی که به تازگی مورد توجه منتقدین و خوانندگان معاصر قرار گرفته رمان »شروع یک زن« اثر خانم فریبا کلهر نویسنده معاصر ایرانی است. این پژوهش با نگاهی تحلیلی به نقد جامعه شناسانه داستان » شروع یک زن« با تکیه بر نقد جامعه شناسی محتوای - درون مایه - ادبی پرداخته است. نگارنده در این پژوهش سعی کرده است ارتباط ساختار و محتوای رمان با وضعیت و دگرگونیهای جامعه و محیطی که در آن به وجود آمده است را مورد بررسی، نقد و تحلیل قرار دهد.
پیشینه تحقیق
لازم به ذکر است که در مورد آثار داستانی نویسنده معاصرخانم فریبا کلهر تحقیقات زیادی صورت نگرفته است وتنها می توان به موارد اندکی اشاره کرد : »تحلیل و بررسی جنسیت و نقش های جنسیتی در داستان های فریبا کلهر« ، پایان نامه دانشجویی افسانه رمضانی، دانشگاه بیرجند، سال . - 1392 - این پژوهش به تحلیل جنسیت و نقشهای جنسیتی در آثار فریبا کلهر پرداخته است. تحقیق دیگر : »بررسی سبک زنانه رمان نویسان زن در مجموعه رمان های نوجوان امروز«،پایان نامه دانشجویی، - 1393 - ، پدیدآورنده بهاره قانع نیا . محقق در این پژوهش به بررسی سبک و نشانهها در متن ده رمان از مجموع رمانهای نوجوان امروز، منتشر شده توسط کانون پرورش فکری، میپردازد.
هدف تحقیق
جامعه شناسی ادبیات یکی از مطالعات میان رشته ای است که محققان این رشته با استفاده از مبانی و اصول و روش های تحقیق در این دو شاخه از علوم انسانی بدان می پردازند. در واقع هدف ما در این پژوهش مشخص کردن نقش ادبیات در بازنمایی مسائل اجتماعی، بررسی وشناخت جامعه شناسانه داستان »شروع یک زن« ونشان دادن کاربردها و الگوهای نظری در نمونه های ارائه شده و همچنین آشنایی بیشتر با هنر داستان پردازی بخصوص در داستان های معاصر و ایجاد نگرشی جدید به داستان از دیدگاه جامعه شناسانه است.
روش تحقیق
این پژوهش بر مبنای رویکردهای توصیفی تحلیلی است وتفسیر متن در راستای روشن ساختن ساختار معنادار درونی اثر صورت گرفته است. نگارنده در این تحقیق به استخراج، طبقه بندی و توصیف پیام متن توجه کرده است و از ابعاد زیباییشناختی و لذتبخشی اثر صرف نظرشده است.
نقد جامعه شناختی ادبیات
نقد جامعه شناختی ادبیات، یکی ازرویکردهای نسبتاً جدید در مطالعات ادبی است. این رویکرد نقدی که ابعاد مختلف رابطه ادبیات و جامعه را مورد کنکاش قرار میدهد، رویکردی است که اصول اولیه آن به همت نظریه پردازانی از جمله فیکو، مادام دو استال، ایپولیت تن و کارل مارکس در قرون اخیر شکل گرفته و در قرن بیستم به وسیلهی منتقدان بزرگی چون جورج لوکاچ و لوسین گلدمن به تکامل رسیده است. موضوع جامعه شناسی ادبیات بررسی رابطه اشخاص و فضای رمان یا داستان با جامعه است. در این نوع نقد، موضوعاتی از قبیل عناصر محیطی، افکار و عقاید، ذوق ها، الگوهای اجتماعی - فرهنگی، ضمیر ناخودآگاه اجتماعی، تأثیر اثر ادبی بر جامعه و برعکس و مسائلی از حیث طبقه، نژاد و جنسیت مورد بررسی قرار می گیرد. » در این شیوه نقد، اثر ادبی از این دیدگاه که اجتماع و هنرمند و اثر او با یکدیگر رابطه ای زنده و جدایی ناپذیر دارند، مورد بحث و ارزیابی قرار می گیرد. بنابراین منتقد به دقت از زمان و مکانی که نویسنده در آن زیسته و اثر ادبی در آن بوجود آمده، آگاهی کامل به دست می آورد تا بتواند اثر را به منزله واکنش روحیه هنرمند نسبت به جامعه و
