بخشی از مقاله
چکیده
شیوهای نو در هنر و ادبیات که نتیجه تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی چند دهه اخیر بوده، مینیمالیسم است که ابتدا در هنر و معماری و پس از آن وارد ادبیات شد. داستانک - داستان مینیمال - نوشتهای است که بر پایه فشردگی و ایجاز بیش از حد محتوای اثر بیان شده است و تا جایی پیش میرود که فقط عناصر ضروری اثر، در کوتاهترین شکل ممکن باقی میماند لذا سادگی بیان و خالی بودن از پیچیدگی از مشخصترین ویژگیهای این آثار است. هرچند این پدیده در غرب، مقوله ای جدید محسوب میشود اما در ادبیات ایران زمین نمونههای فراوانی دارد؛ از میان این آثار، سیاست نامه، اثر خواجه نظام الملک طوسی حاوی داستانهایی است که علاوه بر داشتن ارزشهای محتوایی، ساختاری محکم و مبتنی بر اصول داستاننویسی دارند و در مواردی به داستانک نزدیک میشوند.
از ویژگیهای اصلی این نمونهها، طرح ساده، ایجاز، کوتاهی زمان رویدادها، استفاده از عنصر گفتگو، تم جذاب، شخصیتپردازی و واقعگرایی است؛ در این نوشتار عناصر داستانهای مینیمالیستی درچند داستان از این اثر گرانبها به روش کتابخانهای و مبتنی بر تحلیل محتوی بررسی میشود؛ نتیجه کار نشان میدهد در پنجاه فصل کتاب سیاست-نامه، حدود 36 داستانک وجود دارد که حاوی ویژگیهای داستانهای مینیمالیستی هستند بنابراین بازنگری در بسیاری از این گونه آثار کلاسیک ادبیات فارسی میتواند نسل امروزی را با خوانشی جدید از این کتابها آشنا کند.
مقدمه
امروزه مینیمالیسم که در اصل مربوط به نقّاشی، موسیقی، معماری و دیگر هنرهاست به صورت شگفتانگیزی در جهان ادبیّات رخنه کرده و آن را تحت تأثیر خود قرار داده است. مینیمالیسم در ادبیّات منثور و داستانی با عنوانهای متعدّدی از جمله داستانک، داستان کوتاهِ کوتاه، داستانواره و کوتاهنویسی شناخته میشود. کاملترین تعریفی که میتوان بر اساس ویژگیهای در حال تکامل این داستانها ارائه داد چنین است: »مینی-مالیسم در ادبیّات سبک یا اصلی ادبی است که بر پایه فشردگی افراطی و ایجاز بیش از حد محتوای اثر بنا شده است.
« - جزینی، 1378، - 35 کوتاهی و اختصار داستانهای مینیمال به نویسندگان آنها اجازه استفاده از جملههای تکراری و طولانی را نمیدهد بلکه در کنار متنی ساده و کوتاه، تفکّری عمیق و قابل توجّه را به خواننده ارمغان میدهند. »مینیمالیسم در ادبیات، سبک یا اصلی ادبی است که بر پایه فشردگی افراطی و ایجاز بیش از حد محتوای اثر بنا شده است .مینی مالیستها در فشردگی و ایجاز تا آنجا پیش میروند که فقط عناصر ضروری اثر، آن هم در کوتاهترین و کمترین شکل باقی بماند.
به همین دلیل برهنگی واژگانی و کمحرفی از محرزترین ویژگیهای این آثار به شمار می رود. - «جزینی، . - 35 :1378 طبق نظر هواداران داستان مینیمال، برتری داستان مینیمال در محدود بودن تعداد واژگان و خلاصه بودن آن نیست ، بلکه به دلیل ماندگاری بیشتر این قبیل آثار در ذهن و بالا بودن میزان تاثیرگذاری در افراد است؛ » در واقع نویسندگان مینیمال خلاقیت و ابتکار را به خواننده آثار خود هدیه میکنند، آنان اطلاعات و دانستههای خود را با خواننده تقسیم میکنند و از آنان میخواهند تا در درک مفاهیم به آنان یاری برسانند.« - پارسی نژاد، . - 58:1382
پیشینه و هدف تحقیق:
کتابهای چند کلمه درباره مینیمالیسم - جان بارت - ، ریخت شناسی داستانهای مینیمالیستی - محمد جواد جزینی - و داستان مکاشفه - فرحناز علیزاده - و ...؛ مقاله هایی از : سید احمد پارسا به نام مینیمالیسم و ادب پارسی، بررسی داستانهای مینی مالیستی در دیوان کبیر نوشته رامین صادقی نژاد ، داستانهای کوتاه کوتاه در مرزباننامه نوشته فریبا نامداری و .... ...از مواردی است که در چند دهه اخیر در این مورد نوشته شده است.اما تاکنون عناصر داستان مینیمالیستی در کتاب سیاستنامه مورد بررسی قرار نگرفته و اصول داستاننویسی آن از دیدگاه مینیمالیستی مورد توجه نبوده است.
داستانکهایی از سیاستنامه
هر چند پیدایش مینیمالیسم را به غرب نسبت دهندمی امّا گوشه چشمی به ادبیّات کهن و پر بار مشرقزمین نشان میدهد که چنین روایتهای داستانی از گذشته تا کنون در متون نثر ایران خودنمایی کرده است. داستانکهای گلستان سعدی، جوامعالحکایات عوفی، مقامات شمس تبریزی و دیگر آثاری از این نوع با داستانهای مینیمال امروزی شباهت دارند و در زیرمجموعه این نوع داستانها قرار میگیرند.
در این پژوهش سعی بر آن است که مؤلفههای این نوع داستان در کتاب سیاستنامه نوشته خواجه نظام الملک طوسی بررسی شود؛ بدیهی است با خوانش جدید از داستانهای این اثر ارزشمند به داستانکهایی بر میخوریم که لابهلای روال داستانی کتاب قرار گرفتهاند و با ویژگیهای داستانهای مینیمال امروزی هماهنگ و منطبق هستند و تحلیل و بررسی آنها به شناسایی ارزش هنری این نوع آثار میافزاید.
سوال این است آیا می توان شباهتی بین آن چه امروزه به عنوان داستان مینیمال شناخته میشود با برخی از داستانهای این کتاب پیدا کرد؟ پاسخ این سوال میتواند علاوه بر نشان دادن تصویری روشن از داستانهای مینیمال، به موقعیت و نفوذ این نوع ادبی در گستره ادبیات کلاسیک ایران بپردازد بدیهی است این کار نقش هنری و داستانی حکایتهای بی مانند ایرانی را بیشتر نشان میدهد. بنابراین، با توجّه به اینکه مینیمالیسم مکتبی نوپا و جدید است و در زمینه شناخت و بررسی آن در آثار کلاسیک فارسی بجز چند مورد محدود، کاری صورت نگرفته است بررسی نوعشناسانه این کمینهگرایی در آثار گرانبهایی چون سیاستنامه که حاوی داستانهای فراوانی است از پر کاربردترین موضوعات عصر حاضر میتواند باشد. لذا انجام این کار ضروری و کارآمد به نظر میرسد تا سبب معرّفی این گنجینه ارزشمند مطابق با سلیقه و حوصله انسان امروزی گردد.
بحث
-1پیدایش مینی مالیسم:
هنر و ادبیات مینیمال همانند تمام پدیدههای دیگر اجتماعی جدای از شرایط اجتماعی - زمانی و مکانی- نیست. » جان بارت« برخی از شرایط اجتماعی را که منجر به پیدایش و بروز مینیمالیسم شد اینگونه آورده است؛
✓ شرایط ملی پس از جنگ ویتنام؛
✓ بحران انرژی در سال های 1973-76 میلادی که با بحران جنگ ویتنام همزمان بود؛
✓ ساده پذیری که به وسیله سینما و تلویزیون رواج یافته بود؛
✓ نامطلوب بودن سطح دانش مقدماتی دستور زبان و زبان شناسی نویسندگان جوان؛
