بخشی از مقاله
چکیده
عوامل محیطی غیرزنده تاثیر زیادي بر نشو و نماي گونهها در اکوسیستمهاي مختلف دارد، بهطوري که جهت بیشترین تاثیر را بر حضور و عدمحضور گیاهان بهویژه گیاهاندارویی دارد. این مطالعه بهمنظور بررسی اثر جهت بر توزیع مکانی چهار گیاه دارویی مریم نخودي طناز، هواچوبه، علفچاي و گل ماهور درمرکز، مرز و بیرون بوتههاي اسپرس در دو جهت دامنهشمالی و جنوبی صورت گرفت.
براي این منظور بهصورت تصادفی 25 پایه اسپرس در جهت شمالی و 25 پایه اسپرس در دامنه جنوبی انتخاب شد و درصد گونههاي دارویی مریم نخودي طناز، هواچوبه، علفچاي و گل ماهور در مرز، مرکز و بیرون بوته اسپرس تخمین زده شد. نتایج نشان داد که پراکنش این گونهها در دامنه جنوبی بیش از دامنه شمالی میباشد، و درصد حضور گونه هواچوبه در مرز گیاه بالشتکی بیش از مرکز و بیرون بوته میباشد.
مقدمه
در یک جامعهگیاهی عوامل زیادي بر روي پراکنش گونهها تاثیر دارد و یک گونه براي اینکه بتواند استقرار یابد باید از فیلترهایی عبور کند و اگر گونهاي بخواهد در سطح محلی استقرار یابد باید از فیلتر روابط زیستی عبور کند
رابطه زیستی هنگامی رخ میدهد که دو گونه در حضور هم قرار گیرند و بر روي هم اثر متقابل داشته باشند
بعضی از این روابط موجب افزایش رشد و بقا - تسهیل - و برخی نیز سبب کاهش رشد و بقا - رقابت - گونههاي اطراف میشوند که این روابط زیستی به همراه عوامل غیرزنده تا حدودي ترکیب و ساختار جامعه گیاهی را تغییر میدهند، عوامل غیرزنده شامل آب و هوا، آشفتگی، تنش، عوامل محیطی و ... است
Stevenes - و همکاران، - 2004، که یکی از مهمترین عوامل غیرزنده جهت دامنه میباشد که تاثیر زیادي بر روي پراکنش گونهها دارد، بهگونهاي که با تاثیر بر رطوبت و حاصلخیزي خاك تاثیر فراوانی بر ترکیب و پوشش گیاهی دارد و در تحقیقی در استان فارس به این نتیجه رسیدند که یکی از مهمترین عوامل استقرار و پراکنش گروه- هاي اکولوژیکی گیاهی جهت میباشد
در نتیجه جهت دامنه عامل تاثیرگذار بر روابط زیستی در ارتفاعات که گیاهان بالشتکی حضور دارند میباشد، که این گیاهان بالشتکی بهعنوان گونههاي پرستار از زیرآشکوب خود حفاظت میکنند. گونههاي زیرآشکوب آنها عمدتا گونههاي علفی یکساله میباشند که بسیاري از آنها جزو گیاهان دارویی میباشند، و با توجه به اهمیت این گیاهان در علوم پزشکی و طب سنتی، مطالعه در مورد نحوه پراکنش و رابطه زیستی آنها ضرورت دارد. این گیاهان دارویی شامل مریم نخودي طناز - Teucrium chamaedrys - ، از خانواده Lamiaceae میباشد که از سرشاخههاي گلدار آن در موارد پزشکی استفاده میشود
هواچوبه - Onosma dichroantha - که متعلق به تیره Boraginaceae میباشد و بهعنوان ضدعفونی کننده و ضد التهاب از آن در موارد پزشکی استفاده میشود ، علفچاي یا گل راعی - Hypericum elongatum - از خانواده علفچاي میباشد که از سرشاخههاي گلدار آن براي درمان افسردگی و روماتیسم استفاده می- شود و گونه گل ماهور یا خرگوشک - Verbasum speciosum - از خانوادهScorphulariacea می باشد، که براي درمان بیماريهاي تنفسی از آن استفاده میشود
با توجه به اینکه ارتفاعات پارك ملی گلستان مملو از گیاهان دارویی باارزش میباشد و بهدلیل خاصیت تهاجمپذیري بوتههاي اسپرس بنابراین نحوه پراکنش این گیاهان دارویی و تغییرات رابطه زیستی آنها با بوتههاي پرستار اسپرس از اهمیت ویژهاي برخوردار است.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه
نمونهبرداري از دامنههاي شمالی و جنوبی آلمهقرهتیکان واقع در پارك ملی گلستان انجام شد. این منطقه در موقعیت جغرافیایی371643 الی373135 عرض شمالی و 554325 الی56147 طول شرقی واقع شده است. میانگین سالیانه بارش بین 142 تا 866 میلیمتر و دماي متوسط سالیانه بین 5/11 تا 5/17 درجه سانتیگراد متغیر است، دامنه هايشمالی این منطقه داراي خاك تکاملیافته و دامنههاي جنوبی داراي سنگ و سنگریزه بیشتري میباشد
مواد و روش
در مجموع 150 پلات در دو دامنه شمالی و جنوبی در منطقه مورد مطالعه انجام پذیرفت. در دامنه شمالی تعداد 25 پایه بوته اسپرس بهصورت تصادفی انتخاب گردید، واحد نمونه برداري برابر با بوته میباشد Michalet - و همکاران، - 2015 و تعداد گونه هاي موجود در مرکز گیاه بالشتکی تخمین زده شد. و نیز 25 پلات در مرز بوته و نیز 25 پلات در خارج بوته بهصورت جفتی قرار داده شد و درصد گونههاي دارویی مورد نظر تخمین زده شد. در دامنه جنوبی نیز به همین صورت بالا نمونهبرداري انجام شد.
نتایج
طبق نتایج بهدست آمده میانگین تعداد گونه مریم نخودي طناز موجود در دامنه جنوبی در فضاي بیرون بوته بیشتر از مرز و در مرز بیشتر از مرکز بود. و در دامنه شمالی گونهاي یافت نشد.
شکل.1 مقایسه درصد حضور گونه مریم نخودي طناز در مرکز و مرز و بیرون بوته اسپرس در دو جهت شمالی و جنوبی.
