بخشی از مقاله
چکیده
جهت بررسی دامنه میزبانی بیماری کرلی تاپ چغندر نمونههایی که که علائم پیچیدگی و لولهشدن برگ، تغییر رنگ و متورم شدن رگبرگها را نشان دادند، جمع آوری و از طریق آزمونهای شناسایی و انتقال با استفاده از ناقلین و تزریق پرپاراسیون ویروس به بوتههای سالم چغندر قند انجام شد. در تمامی مناطق چغندر کاری استان همدان بیماری مذکور مشاهده گردید . نشانههای بیماری در بوته های خیار در گلخانه خشکیدگی گل و میوه و کوتاه ماندن میان گرهها، در برگهای شلغم تورم رگ برگها ودر گوجه فرنگی قاشقی شدن برگها ، تورم رگبرگ و کاهش رشد در همیشه بهار مشاهده گردید.
کلمات کلیدی: بیماری، کرلی تاپ، میزبان،چغندر قند، ویروس
مقدمه
چغندرقند - Beta vulgaris l. - یکی از مهمترین گیاهان خانواده اسفناجیان میباشد واز نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارددر. بین گیاهان صنعتی، چغندر قند گیاهی است نسبتاً جدید که سابقه کشت و کار آن در دنیا بعنوان یک نبات زراعتی و صنعتی، به حدود 200 سال می رسد و قبل از بوجود آمدن و شناخت خواص چغندر قند و آشنایی به طریقه استخراج قند از ریشه این گیاه قند مورد نیاز بشر از نیشکر حاصل میشد . بخشی از کاهش محصول چغندر قند مربوط به بیماری و آفات می باشد. در بین عوامل بیماریزای مختلف قارچها، باکتریها، نماتودها و ویروسها اهمیت اقتصادی زیادی دارند . ویروسها هم خسارت مستقیم و هم خسارت غیر مستقیم دارند. علاوه بر کاهش محصول ریشه در تقلیل قند نیز نقش دارند و علاوه بر آلودگی روی یک محصول، بوسیله ناقلین از جمله شتهها و سایر حشرات مکنده به سایر گیاهان زراعی و علفهای هرز انتقال می یابند.
بیماریهای ویروسی از بیماریهای مهم اقتصادی چغندر قند میباشند. حتی برخی از این بیماریها نظیر بیماری رایزومونیا وقتی در منطقه ای رخ دهد کشت و کار چغندر قند را در آن منطقه مختل مینماید و عوامل بیماری حدود 20 سال نیز در زمینهای آلوده باقی میمانند. یکی دیگر از بیماریهای ویروسی مهم و اقتصادی چغندر قند بیماری کرلی تاپ می باشد که عامل آن ویروس - BCTV - Beet curly top virus میباشد. از لحاظ اقتصادی بیماری مذکور بسیار حائز اهمیت است. این بیماری در سال 1920 صنایع قند در آمریکا را به ورشکستگی کشانید. در سال 1967 ویروس عامل بیماری توسط ژیبسون از مزارع چغندر کاری ایران گزارش گردید. وجود این ویروس دربیشتر مناطق چغندر کاری کشور گزارش شدهاست .میزان خسارت این بیماری در مزارعی که تا 80 درصد بوته ها آلوده بودهاند، 40 در صد کاهش محصول برآورد شده است. بیماری کرلی تاپ از برخی استان های کشور از جمله فارس، همدان، اصفهان و خراسان گزارش شده است. بهداد علائم آلودگی به ویروس عامل بیماری مذکور را در برخی مزارع چغندر قند فارس را تا 100 درصد گزارش کردند . - 5 -
بیماری کرلی تاپ چغندر قند برای اولین بار در سال 1899 در کالیفرنیا گزارش شد که موجب خسارت شدیدی به محصول چغندر قند گردید . - 7 - ویروس عامل بیماری دارای تعداد زیادی از میزبان های وحشی و اقتصادی - بیش از 300 گونه از حداقل 44 خانواده - می باشد. میزبان های اقتصادی عبارتند از چغندر قند، اسفناج، گوجه فرنگی، فلفل، لوبیا، کتان و بسیاری از گیاهان دارویی از جمله خربزه، اسکواش، کدو و خیار، از میزبان های اقتصادی ویروس هستند. زنجره ناقل نیز دارای دامنه وسیعی از میزبان های وحشی است و ویروس را به صورت مکرر و مؤثر انتقال می دهد. حشره ناقل ویروس سه یا بیشتر از سه نسل در هر فصل تولید و توسط باد می تواند مسافت های زیادی را طی کند وبه مزارع جدید برسد. زنجره ناقل بیماری بلافاصله پس از تغذیه از گیاه و کسب ویروس نمی تواند به سرعت آن را منتقل کند بلکه نیاز به یک دوره پنهان 4 ساعته دارد و پس از این دوره پنهان در مدت کمتر از یک دقیقه ویروس منتقل می شود. موثرترین انتقال پس از دوره پنهان 48 ساعته صورت می گیرد. این حشره می تواندتمام استرین های ویروس را حمل و منتقل کند - . - 10
تشخیص BCTVدر ایران قبلاً بر اساس نوع علائم در چغندر قند و نحوه انتقال آن بوده است ولی در تحقیقی که آل یاسین و ایزدپناه انجام دادند در مزارع فارس بر اساس خصوصیات مرفولوژیکی پیکرهها - پیکرههای دوقلو به ابعاد 20/2×33/6 نانومتر - و واکنش ELISA با آنتی سرم جدایههای آمریکایی ویروس مذکور را تشخیص دادند. برای تعیین رابطه BCTV با علائم مختلف در گیاهان زراعی، زینتی و علفهای هرز نمونههایی که دارای علایمی مانند کوتولگی، پیچیدگی، تورم رگبرگ، صمغ زدگی و زردی بودند و نیز تعدادی نمونه بدون علائم هم با روش Cocktail ELISA بررسی شدند . که بر اساس آزمایشات انجام شده تمامی گیاهان آزمون شده BCTV مثبت بودند. علائم دیگری که در گیاهانBCTV مثبت مشاهده گردید:
رنگ پریدگی برگ در اسفناج، ارغوانی شدن و ضخیم و شکننده شدن برگ در پنبه، بد شکلی بوته در ترب سیاه، بد شکلی برگ در میوه، کوتاه ماندن میان گرهها و خشکیدگی گل و میوه در خیار، زردی در شاهی، تورم رگبرگ در پشت برگ شلغم، قاشقی شدن برگچه توأم با epinasty در برگ گوجه فرنگی، زردی ونکروز انتهای برگ در لوبیا چشم بلبلی، زردی خفیف در بوته در لوبیا سبز، تورم برگ و کاهش رشد در همیشه بهار، کوتولگی و پیچ یدگی شدید بوته در بامیه، لوله شدن برگ توأم با ریز برگی و تورم در ناحیه جوانه جانبی در سلمک - . - Chenopodium album L ، تورم شدید برگ در C.quinoa wild، زردی خفیف در پیچک صحرائی گونه.Convolvulus arvensis L، ریز برگی در پیچک گونه C . sepium L وریزبرگی ولوله شدن برگ درعروسک پشت پرده . - physalis grandiflora Hook - کوتولگی، پیچیدگی، بدشکلی و بعضی علائم دیگر در سایر گیاهان بر اساس آزمایشهای ELISA باBCTV مرتبط نبود . - 1 -
از زمان مشاهده بیماری مطالعات گستردهای برای پیدا نمودن ارتباط بین عامل بیماری و زنجرکهای چغندر قند انجام گرفت. سال - 7 - 1905 اولین ارتباط بین عامل بیماری و تغذیه زنجرک چغندر قند - Circulifer tenellus Baker - را گزارش کردند. تا سال 1955 تصور این بود که بیماری محدود به نواحی غربی آمریکا است تا اینکه در همان سال بیماری از مزارع چغندر قند در منطقه اسکی سیر - Eskisehir - ترکیه گزارش و میزان آلودگی آن 32 در صد برآورد شد. با مشاهده و گسترش بیماری کرلی تاپ در مزارع چغندر قند فارس نمونههایی از زنجرکهای مزارع چغندر قند در فارس جمع آوری و برای شناسایی به آمریکا فرستاده شد که در بین آنها دو گونه زنجرک به نامهای Circu lifre tenellus - Baker. - و C.opacipennis - leth. - به عنوان ناقلین این ویروس شناخته شدند. گیبسون - Gibson - گزارش نمود که درصد آلودگی مزارع ممسنی بیش از 90درصد میباشد . - 13 -
انتقال مکانیکی ویروس به سختی انجام میگیرد اما مامفورد - - Mumford توانسته است با تزریق عصاره گیاه آلوده به طوقه بوتههای چغندر قند 40 روزه، 38 درصد بوتههای مایه زنی شده را آلوده نماید، هر چند که یک ایزوله مصری ویروس را با باقر اختصاصی توانستهاند به طور مکانیکی بر روی برگ چغندر قند انتقال دهند. ویروس عامل بیماری کرلیتاپ در طبیعت توسط دو گونه زنجرک C.opacipennis - Leth - و.C.tenellus Baker منتقل میشود. اما در ایالات متحده تنها ناقل ویروس گونه C.tenellus و در ترکیه گونه C.opacipennis میباشد. مدت زمانی که لازم است ویروس توسط زنجره گرفته شود دو تا چهار ساعت میباشد . راندمان انتقال با افزایش زمان نیز افزایش مییابد. حداقل زمان لازم جهت انتقال و بررسی به بوتههای سالم یک دقیقه میباشد. مدت زمان لازم برای انتقال دوباره ویروس - دوره کمون - بوسیله ناقل به گیاه سالم در حدود چهار ساعت میباشد.
بررسی مناطق مهیار، مبارکه و برخوار - کمشچه - به ترتیب با 70، 66/4 و31/2 درصد آلودگی بوتهها به عنوان کانون های اصلی آلودگی در استان اصفهان شناخته شدند و درصد آلودگی در سایر مناطق مورد بازدید مانند اردستان، سمیرم و رود دشت بین یک تاشش درصد را گزارش کردند. . - 4 - از گیاهان زراعی که مطالعه شدند سه گیاه لوبیا ،کنجد و خیار، آلودگی طبیعی به ویروس پیچیدگی برگ چغندر قند را نشان دادند علائم آلودگی در لوبیا بصورت کوتولگی شدید بوته، زردی برگها و وجود برجستگیهای سوزن مانند در پشت برگ و صمغ زدگی از ناحیه برگها ظاهر میشود. علائم در کنجد از کوتولگی شدید بوتهها، زردی تمام برگها، عدم گلدهی و برگشتگی برگها به طرف پائین - epinasty - و صمغ زدگی از ناحیه برگ در محل اتصال به ساقه و در بوته های خیار علائم بصورت کوتولگی شدید بوته، کوتاه شدن فاصله بین برگها، چرمی شدن برگها و عدم گلدهی بوتهها بود . - 4 - میزبانهای جدیدی از 29 گونه گیاه زراعی وزینتی از 10 خانواده گیاهی و 69 گونه علف هرز از 22 خانواده گیاهی از شهرستانهای مختلف استان فارس با روش Cocktail ELISA بررسی شدند و 23 گونه از بین گیاهان مورد مطالعه را بعنوان میزبانهای جدیدBCTV برای اولین بار گزارش شد . - 1 - کامران و ایزد پناه ناقلین بیماری کرلی تاپ چغندر قند را در فارس زنجرکهایC.tenellus و C. haematoceps ذکرکردند. محققین مذکور استفاده از سموم سیستمیک
