مقاله جاودانگی در میزبانی کهن اشتراک ادیان و عرفان

بخشی از مقاله

چکیده

ادب و مهمان دوستی یکی از خصایص برجسته فرهنگ شرقی و بخصوص فارسی زبانان و ایرانیان است. آداب و آیین این ویژگی در دیوان های شاعران و متون نثر و سفرنامه های سیاحان و نوشته های مستشرقان بنحو شایسته بازتاب یافته است. نگارنده در مقاله حاضر آهنگ آن دارد به پیشینه این خصیصه ارزنده در ادیان ابراهیمی- یهودیت، مسیحیت، اسلام- و نوشته- های پهلوی و اسناد کهن و استمرار و تعمیق آن در متون عرفانی بپردازد و در حد توان سعی دارد نشان دهد این صفت نیکو از کهن اعتقادات مشترک ادیان ابراهیمی و کیش زرتشتی است. در گستره این پژوهش کتابخانه ای نگارنده صرفاً به ارتباط معنی دار و نوید بخش میزبانی و رستگاری پرداخته است. اگر چه در زمینه مهمان نوازی آثار ارزشمندی نگاشته شده است با استقصای نگارنده در این موضوع خاص یعنی توجه به نقاط مشترک و وحدت بخش ادیان و عرفان که یکی از ضرورتهای روزگار ماست پژوهشی انجام نشده است. باتوجه به اهمیت موضوع، نگرانی همیشگی از نیستی و سرنوشت واپسینی که گریز ناپذیر است و همه را در می یابد نوشته حاضر کوشیده است بر پایه یافته های دیرین دری بروی یکی از کهن ترین آرزوهای بشر یعنی دست یابی به »زیست جاودانه« و والاتر بگشاید.

واژگان کلیدی: میزبانی، رستگاری، ادیان، عرفان

مقدمه :

باتوجه به تحولات شگرف و پیشرفتهای بی سابقه ای که در دهه های اخیر در ابعاد مختلف مادی و این جهانی زندگی بشر پدید آمده است آدمی از حیث معنوی و اخلاقی همپای زمینه های پیشگفته تعالی نیافته بلکه در مواردی متزلزل و یا متوقف و حتی در ساحتهای سقوط کرده است. بنا به اعتقاد طبیبان فرهنگی و درد آشنایان اجتماعی در شرایط کنونی، انسان معاصر برای ایجاد توازن و تناسب سویه های گوناگون غیرمادی زندگی و حفظ ارزشهای در معرض تهدید، نیاز به ریشه ها و تکیه بر پیشینه ها دارد وروی آوردن به ملجأ مطمئن و صیانتگر بیش از گذشته حس می شود. باورمندیم که متون مقدس در حکم ندای بلا انقطاع عروج بخشی هستند که بهزیستی و سعادت همگان را ضمانت می کنند .

آموزه های نوشته های کهن نیز که ملهم ازکتب آسمانی و گرانبار از تراکم تعقل و تجارب نسلهاست امید آفرین و همواره شایان رجوع و التجاء هستند. مهم ترین رسالت سفیران الهی بهروزی و نیک فرجامی انسانها است. با تأمل و تعمق در متون مقدس و مقایسه استنادها در مییابیم که موجبات رستگاری در آیین پیغمبران اشتراکات بالایی دارند و اهم آنها در تعالیم ادیان ابراهیمی یهودیت، مسیحیت، اسلام - عبارتند از : ایمان به خدای واحد؛ تصدیق رسالت پیامبران و اطاعت از آنها؛ اعتقاد به آخرت؛ دوری از آلودگی و گناهان؛ اجتناب از خونریزی و قتل و گرامی داشتن پدر و مادر و ... است. در کنار موارد برشمرده، مهمان دوستی و ارج نهادن به نان خواه و پناه جو از موارد مشابه داده های دینی و از جمله عوامل مؤثر رستاخیز آسان پیروان است که در متون مقدس؛ لسان رُسُل؛ اسناد و دفترهای پهلوی و نوشته های  متصوفه به صورت یکسان آمده است . در نوشته پیش رو برآنیم به ریشه و پیشینه این فضیلت ایرانیان که شرایط زندگی نوین و تحولات دنیای کنونی تا حدی از اهمیت و جایگاه آن کاسته است پرداخته شود.

.1 مهمان دوستی در آیات و احادیث و روایات

معتبرترین سنجه برای پی بردن به اهمیت موضوعی توصیه آن در سخن خداوند است. از آنجا که در ذات اوامر الهی سعادت اخروی تعبیه شده است و عمل به دستورات خداوند مایه نیک فرجامی است در ذیل نمونه هایی از ارج گذاری مهمان در کلام وحی آورده میشود. آیه 215 از سوره بقره مربوط به اقدام پسندیده کمک به راه گذریان است از این رو مسلمانان تسهیلات فراوانی برای سیاحان فراهم می آورند. »وابن السبیل« در آیه مذکور مهمان است؛ هزینه کردن برای مهمان، خواه حضری و خواه سفری از مصادیق هزینه در وجوه برّ، مصالح و احسان با مردمان است و خدای به آن پاداش می دهد. - میبدی، 1371 - 575/1 : به نظر می رسد دو آیه از جمله عمیق ترین سخنان کتاب مقدس است نخست آیه92 از سوره آل عمران که خداوند میفرماید : »لنلبرّتنالواحتّیا تنفقوا ممّا تحبوّن« هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید - به دیگران - ببخشید. و دیگر آیه 9 از سوره حشر که می فرماید : »و یؤثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصه« و - مهمان - برخود می گزینند هرچند که به طعام دلاسا = - آرزومند - و نیازمندانند. - همان، - 43/1

گفته اند آیه 148 از سوره »النساء« در شأن مهمان نازل شده است »این آیت رخصت است مظلوم را که از دست ظالم بنالد، و از وی شکایت کند ..... یا دعای بد کند بروی .... می گویند : سخن بد گفتن در گله کردن از هیچکس پسندیده نیست، وخدای دوست ندارد، مگر از کسی که گله کند از میزبان بد، که کسی به مهمان وی شود و او را مهمانی نکند، یا کند و نیکو ندارد.« - همان، - 746-47/ 2 از امام صادق - ع - روایت کرده اند که در تفسیر آیه فوق فرموده »هر کسی قومی را مهمان کند و بد پذیرایی کند، او از کسانی است که ظلم کرده، پس بر مهمانان حرجی نیست که درباره او چیزی بگویند. - طباطبایی، - 204/5 : 1389 در آیه 77 از سوره کهف حضرت موسی و خضر به شهری رسیدند و از مردمان آن خوردنی خواستند؛ اهل شهر ایشان را مهمان نکردند و مصطفی - ص - گفت لئیمان بودند قوم آن شهر که ایشان را طعام ندادند. - میبدی، : 1371 - 723/5

نیز رک - طباطبایی، - 480/13 : 1389 نیز رک - مکارم شیرازی، - 540/12 : 1389 در تفسیر آیه 61 از سوره »نور« آمده است : »قومی ... عادت داشتند که تنها نخوردندی بی مهمان، کسی بود از ایشان که بامداد تا شبانگاه منتظر مهمان نشستی یا کسی که با وی طعام خوردی پس اگر در شبانگاه هیچکس نیافتندی طعام نخوردندی، این آیت ایشان را رخصت آمد که اگر خواهید با هم خورید خواهید پراکنده.« - میبدی، : 1371 - 568/6 در سوره »الذاریات« آیات 24 الی 30 حضرت ابراهیم پذیرای مهمانان آسمانی است. رک - همان - 304-305 :9 نیز رک - همان - 467 : 5 نیز رک - همان - 421-424 : 4 نیز رک - همان - 210 : 3 اهمیت اکرام مهمان در احادیث نبوی و سخن بزرگان و روایات بازتاب یافته که متضمن نکات ارزنده اعتقادی، اجتماعی، عرفانی و اخلاقی است نمونه های زیر از جمله مصادیق سفره گشایی و ناآشنا دوستی الگوهای ماست. »الضیف دلیل الجنه« مهمان نوازی راهنمای راه بهشت است. - تشکر، - 10 : 1388 اکر موالضیف و لو کان کافراً - مینوی، - 402 : 1367 »الضیافه علی اهلالوبر ولیست علی أهلالمدر« میهمانی برچادرنشین است نه برشهرنشین - فروزانفر، - 206 : 1361 فی الخبر عن النبی - ص - قال : من کان یؤمن باالله و الیوم الاخر فلیکرم ضیفه. - میبدی، - 314/9 : 1371  باز از حضرت رسالت مروی است :السخی» لا یدخل النار و لو کان فاسقاً. - زاکانی، - 145 : 1374
 
جاودانگی در میزبانی کهن اشتراک ادیان و عرفان 3  /

از شنیدههای پیامبر اکرم - ص - از جبرئیل است که : »خداوند متعال میفرماید: هر مسلمانی مسلمان دیگر را مهمان کند در اصل من مهمان او هستم و پاداش او در بهشت است.« - تشکر، - 11 : 1388 ابوهریره رضی االله عنه گوید که پیامبر - ص - گفت هر که بخدای ایمان دارد و روز واپسین، گو همسایه را رنجه مدار. و هر که ایمان دارد بخدای و روز واپسین گو مهمان نیکو دار «.... - قشیری، - 181 : 1385 »ابوذر غفاری را مهمان رسید، بآن مهمان گفت که : این ساعت مرا عذری است که بیرون نتوانم شد. تو بفلان جایگه شو که شتران من ایستادهاند، یکی نیکوتر فربهتر بیار، تا خرج کنیم . آن مهمان رفت و یکی ضعیف تر نزارتر بیاورد. ابوذر گفت : این چه بود که کردی؟ که آن نزارتر آوردی، و فرمان من نبردی؟ گفت: آن فربه تر نیکوتر از آن نیاوردم تا روز حاجتت بود که حاجت از این مهم تر افتد . ابوذر گفت: حاجت من این است که با من درخاکست، و مهم من این است که در گور با من قرین است. این چنین است و برسر این آنست که ربالعالمین گفتلن: »تنالوا البّرحتّی تنفقوا ممّا تحبّون« - میبدی، - 200/2 : 1371

.2 یافته های تورات و انجیل

همانگونه که میدانیم ده فرمان قلب شریعت حضرت موسی است وقسمت اعظم فرمانهای تورات در تعالیم انجیلی توسط حضرت عیسی تأکید و تسجیل شد. در فرامین دهگانه حکم خدا بشکل برابر برای حضرت موسی و غریبانی که راه به درون دروازهها یافتهاند جاری است و رعایت آن تعالیم حیات جاودان را برای پیروان بارمغان میآورد - تورات، - 365-366 : 1394 نیز رک - همان : - 631 در تورات خدای عظیم غریب و مهمان را دوست دارد و نان و جامه اش را مهیا سازد - همان : - 644 نیز رک - همان : - 682 بنابراین نکو میزبان یکی از صفات الهی است و اوست که به حقیقت همگان را سیری می بخشد و میزبان در این میان سایه و وجود موهومی بیش نیست.

آنچه امروزه بعنوان مهمان کردن و میزبان شدن متداول و معمول است اگر چه برکات و فواید دینی، اخلاقی و اجتماعی زیادی در بر دارد اما با خطاب زیر از حضرت عیسی به اهل ضیافت ضرورت اصلاح و بازنگری دارد : »وقتی ضیافتی میدهی بینوایان و مفلوجان و شل ها و کورها را دعوت کن و خوشبخت خواهی بود چون آنان هیچگونه وسیله عوض دادن ندارند و تو در آن روزیکه نیکان زنده می شوند عوض خواهی گرفت.« - انجیل شریف، - 212 : 1986 درنمونهای دیگر ازتعالیم انجیل منزل دادن به غریب وآب نوشاندن به تشنه وپوشاندن برهنه حیات جاودان را تضمین میکند. - همان : - 82 در ساحتی دیگر کسانی که در خدمت خواص و پذیرای حواریون حضرت عیسی باشند اجر و ثواب یک پیامبر را تحصیل میکنند و فراتر از آن میزبان خدا و فرستنده پیامبر هستند . در ادامه این اشارات حضرت عیسی می فرماید : »

یقین بدانید که هرگاه کسی به یکی از کوچکترین پیروان من، به خاطر اینکه پیرو من است، حتی یک جرعه آب سرد بدهد به هیچ وجه بی اجر نخواهد ماند.« - همان : - 31- 2 نیز رک - همان : - 125 حضرت عیسی دعوت باجگیران و خطاکاران را می پذیرفت و با آنها هم سفره می شد و به ایراد گیران این نوع منادمت و مؤاکلت پاسخ می داد : » تندرستان احتیاج به طبیب ندارند بلکه بیماران محتاجند« - همان : - 172 روزی عیسی خود را مهمان »زکی« که سرپرست باجگیران بود کرد »زکی« میزبانی عیسی را با خوشرویی پذیرفت و گفت : »ای آقا، اکنون نصف دارائی خود را به فقرا می بخشم و مال هر کسی را که به ناحق گرفته باشم چهار برابر به او بر میگردانم. عیسی به او فرمود : امروز رستگاری به این خانه روی آورده است.« - همان : - 225-6