بخشی از مقاله
چکیده
یکی از کاستی های مطالعات و بررسی های جامعه شناختی و تاریخی در ارزیابی کیفیت آموزش عالی این است که آن را تنها از نظر نهاد رسمی بررسی میکنند وافکار تربیتی بدونا رتباطبامتن سیاسی،اقتصادیواجتماعی به صورتی مستقل درنظرقرارمیگیرد.ایندیدجزئینگرهرنوعدرک عمقی را غیر ممکن می سازد. این در حالیست که دانشگاه، در زمره سیستمهای سازگارشونده پیچیده است. به همین دلیل در پژوهش حاضر به کشف الگویی مفهومی برای ارزیابی کیفیت دانشگاه بر اساس رویکرد سیستمهای سازگارشونده پیچیده و اعتباریابی آن پرداخته شد. در این راستا نیاز بود که در ابتدا ویژگی های دانشگاه سازگارشونده پیچیده، شناسایی و صورت بندی شود و الگویی مفهومی برای دانشگاه سازگارشونده پیچیده ارائه شود. بعد از کشف الگوی مفهومی ارزیابی کیفیت دانشگاهی، از اسناد مطالعاتی، برای اعبتاریابی آن، به شناسایی و صورت بندی ویژگی های دانشگاه در عصر امروز از نظر خبرگان علمی پرداخته شد.
الگوی حاصل از نتایج مصاحبه با 9 خبره علمی با الگوی مفهومی حاصل از اسناد مطالعاتی مورد مقایسه قرار گرفت. بنابراین، روش مورد استفاده در این پژوهش کیفی است. محقق تالش نموده است از منطق و مبنای روشی و حداقل از منطق و ابزارهای روش کیفی مفهوم سازی بنیادی یا گراندد تئوری استفاده نماید. نتایج نشان داد که الگوی مفهومی برای ارزیابی کیفیت دانشگاه به عنوان یک سیستم سازگارشونده پیچیده دارای مقوله های زیر می باشد: -1 تعامل محیط و سیستم، -2 مسئله کنترل - استقالل نسبی عناصر - ، -3تغییر و تکامل مداوم، -4 خودسازماندهی - خودتنظیمی، توان انتخاب، توان تصمیم سازی، بازخورد - ، -5 پیچیدگی - تعدد عوامل، تعامل عوامل، عدم قطعیت و پویایی. بدین ترتیب الگویی مفهومی برای دانشگاه سازگارشونده پیچیده ارائه گردید.
کلیدواژه‌ها:دانشگاهسازگارشونده پیچیده، ارزیابی،کیفیت.
بیان مسئله
دانشگاه به دلیل ماهیت اجتماعی، انسانی و شناختی آن، از نوع سیستمهای باز و پیچیده است که در آن اطالعات حضوری مستمر دارد - آندریان و پاسیانت، 2001؛ سایمون، 1962، نجفی مقدم، " . - 1388 واژه پیچیدگی بیانگر سیستم های پویاست که بین نظم - که در آن چیزی تغییر نمی کند مانند ساختارهای بلورین - و حالت بی نظمی کامل - مانند انتشار دود - قرار دارند. رفتار این سیستم ها با گذشت زمان تغییر می کند و این سیستم ها به شرایط آغازین موقعیت خود، سرعت و غیره بسیار حساس اند، به گونه ای که انحرافات بسیار ناچیز در علت های آنها تفاوت های بزرگی در اثرات آنها بوجود می آورد.
بنابراین پیش بینی عملکردی که این سیستم ها فراتر از زمانی چند، رفتار خواهند نمود ناممکن می گردد. به همین دلیل به نظر می رسد که آنها از هیچ قانونی پیروی نمی کنند بلکه بیشتر بر اساس اتفاق عمل می کنند. با این وصف سیستم های پویا در این شرایط ساختارهای منظم جمعی از خود نشان می دهند، هر چند ممکن نیست رفتار فردی هر یک از عناصر آنها را مشخص نمود" - مورن، . - 1387 از یافته های عملی و نظری تفکر سیستمی، پدیده های اجتماعی نیز بهره برده اند. " از زمانی که تفکر سیستمی به عنوان یک نحوه برخورد با پدیده ها و مسائل مطرح شد تاکنون مطالعات زیادی صورت گرفته که در این میان از بین مفاهیم اصلی رویکرد سیستمی - تعامل، ارتباط با محیط، کلیت سازمان دهی و پیچیدگی - ، " مفهوم پیچیدگی " توجه دانشمندان علوم طبیعی و انسانی را بیشتر به خود مشغول داشته است" - دوران، . - 1370
از جمله لوتان کوی - 1389 - درباره ارتباط بین مفهوم پیچیدگی بامسائل سیستم های اجتماعی چنین میگوید:"ناپایداری هاوعدم اطمین انهای موجوددرنظامهایسیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با مفهوم پیچیدگی مرتبط است. چالش اساسی رویکرد سیستمی درک دقیق تر پیچیدگی موقعیت ها و پدیده ها به صورتی هم گا نا هم گاه می باشد. مثال آموزش و پرورش خود پدیده ای کلی است که در عین حال به صورت همزمان، یکی از عناصر پدیده ای کلی تر به نام جامعه است. " - لوتانکوی، . - 1389بدینترتیب سیستم آموزشو پرورش،مانندهرسیستم اجتماعی وانسانی،بامفهوم پیچیدگی مرتبط است و"مهمترین فرض سیستمهای پیچیده این است که، در صورت کاهش پیچیدگی و تنوع رفتاری آن، سیستم محکوم به زوال خواهد بود" - مورن؛ دومینگو و سیبورنا، 1387؛ مورن، 1383؛ ینگ النگ، . - 2006
این در حالی ست که برنامه ریزی برای سیستمهای اجتماعی مانند دانشگاه، بر اساس ساده سازی محیط انجام می شود. محیطی که دارای ویژگی پیچیدگی است و پیچیدگی، ماهیت آن است. از دالیل عدم موفقیت برنامه ریزی های دانشگاهی، نداشتن برنامه های متناسب با یک محیط پیچیده است. بر این اساس، برنامه ریزی بر اساس ساده سازی محیط پیچیده دانشگاه نمی تواند، مفید واقع شود و برنامه هایی متناسب با واقعیت سیستم پیچیده دانشگاه الزم است - کا این شیوونی، 2006؛ امسی سلیان، 2010، کیت مورسین، . - 2006 اما ویژگی این محیط پیچیده سازگارشونده چیست، تا بتوان با آگاهی از آن ویژگی ها برنامه ریزی کرد؟این مقاله به سهم خود درصدد آن است که این مسئله را واکاوی و صورت بندی نماید و یک مدل مفهومی برای شناخت دانشگاه به عنوان یک سیستمپیچیده سازگارشونده جهت شناخت غنی تر محیط های آموزشی در عصر اطالعات و محیط بسیار متغیر امروز ارائه دهد.
روش پژوهش
الزم است میان روش گردآوری داده ها و روش تحلیل و داوری تفاوت قائل شد. در خصوص شیوه گردآوری داده ها، عالوه بر استفاده از متون علمی و اسناد مطالعاتی، از شیوه مصاحبه و گفتگو به صورت موردی استفاده شده است. اما در خصوص روش تحلیل و داوری نسبت به داده های گردآوری شده، با توجه به موضوع تحقیق و میان رشته ای بودن آن از یک سو و از سوی دیگر با عنایت به شناخت و طبقه بندی نطرات و دیدگاه ها در مدل سازی اقدام محوری تحقیق بوده است، لذا محقق تالش کرده است از منطق و مبنای روشی و حداقل از منطق و ابزارهای روش کیفی مفهوم سازی بنیادی یا گراندد تئوری استفاده نماید.
گراندد تئوری در ساده ترین شکل ممکن، عبارت است از فرایند ساخت یک چهارچوب مفهومی از طریق گردآوری سازمان یافته داده و تحلیل استقرایی داده ها برای پاسخگویی به پرسش های تحقیق - منصوریان، . - 1386 ضمن اینکه در تکمیل و تقویت مدل اولیه استخراج شده، از دیدگاه 9 نفر از اساتید و خبرگان علمی دانشگاههای دولتی تهران درباره ویژگی های دانشگاه،استفاده کافی شده است. جامعه و نمونه پژوهش: برای شناخت و طبقه بندی ویژگی های سیستمهای سازگارشونده، در ابتدا از تمامی مقاله هایی از سایت گوگل، سایت دانشگاه شهید بهشتی، کتابخانه مرکزی و مجالت پژوهشی موجود در کتابخانه دانشگاه شهید بهشتی در زمینه دانشگاه سازگارشونده و سیستمهای سازگارشونده پیچیده موجود بود؛ استفاده گردید.
همچنین از کتاب باربارا اسپورن - - 1999 نیز به عنوان یکی از منابع مستند التین در زمینه دانشگاه سازگارشونده استفاده گردید. در این زمینه 54 چکیده مقاله و کتاب مرتبط با سیستمهای اجتماعی سازگارشونده و دانشگاه سازگارشونده پیچیده دریافت و مورد بررسی قرار گرفت. از میان آنها 21 مقاله به طور کامل دریافت و مورد بررسی قرار گرفت. همچنین کتاب اسپورن - 1999 - نیز
مطالعه و بررسی شد. از این میان درنهایت عبارات های یازده مقاله و کتاب اسپورن - 1991 - ، به صورت مستقیم مرتبط بود. بنابراین از ترجمه 11مقاله و کتاب باربارا اسپورن - 1999 - استفاده گردید. جامعه و نمونه معرفی شده در این بخش، ماده اولیه برای صورت بندی ویژگی های دانشگاه سازگارشونده را مهیا نمود. با انتخاب عبارت مربوطه و مقوله بندی آنها، محقق به یک مفهوم دست می یافت.
در بخش دوم روش تحقیق کیفی، مصاحبه با نه خبره علمی انجام شد. برای انتخاب خبرگان به تنوع در دانشگاه ها، ارتباط صنعت با دانشگاه ووجود اشتهار خبرگان به دانشگاه خود توجه شد. بنابراین طیف متنوعی از خبرگان از اعضا هیأت علمی دانشگاه های دولتی تهران، انتخاب گردید.از طرفی خبرگان علمی انتخاب شده، دارای مرجعیت علمی در حیطه تخصصی خود می باشند. مصاحبه با این خبرگان علمی، در مجموع به مدت 10ساعت انجام شد. زمان هر مصاحبه بین 40 تا 80 دقیقه متغیر بود. مدت زمان هر مصاحبه، با توجه به میزان آمادگی، تمایل مصاحبه شونده به ادامه مصاحبه، خستگی آنان و کفایت داده‌های جمع آوری تنظیم می‌شد. مصاحبه‌ها با استفاده از دستگاه‌های صوتی، ضبط و برای بررسی‌های بعدی یادداشت برداری شده و در نهایت متن مصاحبه‌ها برای شناسایی موضوعات و مفاهیم مرتبط با دانشگاه پیچیده سازگارشونده، پیاده سازی و 415چندین بار مورد مطالعه قرار گرفت.
تعریف سیستم سازگارشونده پیچیده
در سیستمهای سازگارشونده پیچیده، کنترل به صورت پراکنده و غیر متمرکز است. قوانین ساده و حکومت برای رفتار صحیح به کار می‌رود. شبکه‌ای پویا از عوامل متعدداند. اصل رشد و تکامل - نرخ باالی تغییر - را دارا هستند. هیچ یک از عاملها و عناصر سیستم های سازگارشونده پیچیده51 در حالت ایده آل نهایی قرار ندارند و حالتهای تعادلی، موقتی اند. سیستم های سازگارشونده پیچیده‌ها، همیشه در حال تغییر و سازماندهی مجدد قرار دارند. سیستم های سازگارشونده پیچیده با دورهای تعادلی تکامل می‌یابد. یک سیستم پویا بوسیله انرژی ای که وارد سیستم می‌شود تغییر می‌یابد.یک سیستم، مجموعه‌ای از اتصاالت و وابستگی‌های عناصر تشکیل دهنده آن است.
در سیستم پیچیده، پیچیدگی بر تنوع و طیف گسترده عناصر - تعدد عناصر - داللت دارد و در یک سیستم سازگارشونده پیچیده، سازگارشوندگی به ظرفیت سیستم برای تغییر یا تحول داللت دارد.در سیستمهای سازگارشونده پیچیده، بخشهای مختلف سیستم یا عناصر متعدد آن، آزادی و توانایی پاسخ به محرک را از راههای متفاوت و غیرقابل پیش بینی دارند و به همین دلیل نوپیدایی61، سوپرایزینگ17 و رفتار خالق، سه ویژگی برای سیستم سازگارشونده است.بر طبق یک دیدگاه جدید، سازگارشوندگی افتادن در یک عدم تعادل بین سیستم و محیطش می‌باشد. جستجوی پایدار و ثابتی برای تعادل بین سازمان و محیطش وجود دارد بنابراین سازگارشوندگی، فرایندهای پاسخدهی به عدم پیوستگی زیاد یا فقدان هماهنگی بین سیستم و محیط است.
در سیستمهای پیچیده سازگارشونده نمی‌توان روش کنترلی از باال به پایین را به کار برد در عوض، نقش مدیریت عبارت است از: ایجاد شرایطی برای انعطاف پذیری، پاسخ خودسازمانده و پدیدارشدن زیر و بم پویایی‌های ذاتی بوسیله توانمندسازی عناصر در داشتن قضاوت صحیح می‌باشد - ص. - 17 به چنین فرایندی خودسازمان دهی سیستم گفته می‌شود که یادگیری برای رسیدن به هدف و یادگیری در حین حرکت را به همراه دارد - ص. - 12 یادگیری و بازخورد در حین حرکت موجب خودسازماندهی و بوجود آمدن کنترل پذیری سیستمهای پیچیده سازگارشونده می‌شود - ص12و. - 13 سیستم سازگارشونده پیچیده، تا حد زیادی خودسازمان ده است - ص. - 11 به این معنا که این سیستم‌ها، محصول نوظهوری از چندگانگی هستند و اغلب از ناهمگنی‌های زیاد، از تعامل عوامل و نیروها و از فعل و انفعاالت حیاتی ای که کنترل شده نیستند، بوجود می‌آیند - ص. - 11
فعل و انفعاالتی که توسط مدیر نظارتی، برنامه‌های دقیق و یا هر منبع کنترل شدید، هماهنگ نشده اند.بنیاد عمومی سیستمهای سازگارشونده، ساختار تحولی موجود در آنهاست. ساختار تحولی بدین معناست که سیستم تغییر می‌کند و اجزاء سازنده خود را در راستای سازگارشوندگی با مسائل پیرامونش، مورد بازسازی قرار می‌دهد.
