بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای سبز و درختان نقش مهمی در توسعه شهرها داشته و از عناصر تاثیرگذار در شالوده شهرها محسوب می گردند. از جمله فضاهای سبزی که از گذشته دور در شهرهای ایران مطرح بوده، می توان باغ های ایرانی را نام برد. نقش مهم باغ ها در شهرهای ایران را می توان در استفاده از باغ و عناصر باغ سازی در پیکره شهر دید، به طوری که نه تنها باغها از موقعیت شهری تاثیر پذیرفتهاند بلکه شهر نیز تحت تاثیر باغ و عناصر باغ سازی قرارگرفته وگاهی اوقات باعث شکل گیری استخوانبندی شهرها شده اند. این قبیل مباحث مربوط به شهر و باغ و این که موقعیت و جایگاه باغ های ایرانی در ساختار شهر و نظام ساختاری آن و عملکردشان در تفاوت با پارک های امروزی در چیست و آیا پارک های که امروزه بر اساس الگوی باغ های ایرانی ساخته شده اند ، توانسته است نقش باغ ایرانی را در شهرها ایفا کند و تشخیص میزان انطباق آن با باغ های ایرانی ، می توان مطرح نمود. و در نهایت باید بتوانیم الگوی مناسب از باغ ایرانی ترسیم کنیم . لذا با توجه به نقش عمده ایی که باغ ها در شهرها ایفا می کردند، لزوم رسیدگی به پارک های که امروزه بر اساس این الگو ساخته شده اند، ضروری به نظر می آید.
واژه های کلیدی: باغ – باغ ایرانی – بوستان – طبیعت گرایی
-1 مقدمه
مفهوم باغ با توجه به مکان یا جایگاهی که در آن قرار گرفته است، متفاوت است . شرایط اجتماعی، فرهنگی و همچنین نوع اقلیم، مکانی که باغ در آن قرار گرفته است. در تعریف باغ تاثیر گذار است.
اما به طور کلی می توان گفت : "باغ جایگاهی است برای استفاده انسان که حامل ترکیب عناصر معماری، درختکاری، گل کاری های تزئینی و جلوه آب بوده و در رابطه با سلیقه و فرهنگ مردم و شرایط اقلیمی هر سرزمین شکل گرفته است." در این رابطه باغهای گوناگونی بوجود آمده اند که حاصل سلیقه ها و فرهنگ های مختلف و شرایط اقلیمی گوناگون است. (دانش دوست، 1363، (214 گاه تاثیر عوامل ذکر شده آنچنان متفاوت است که هیچگونه شباهتی در آنها دیده نمی شود. برای مثال در سرزمینی مانند هلند آنقدر آب فراوان است و آنقدر زیادی است که یکی از مسائل باغ ها، دفع آبهای زیادی از باغ است. تا از ایجاد مانداب و گندآب جلوگیری شود. در جای دیگر به مانند ایران آنقدر آب کم است که مقدار اندک آب را با استفاده از روش ها و ابتکارهای زیادی در باغ حرکت می دهند و به نمایش می گذارند. (دانش دوست، 1363، (214 پس تأثیر فرهنگ های متفاوت، نتایج متفاوتی ببار می آورد که در این زمینه می توان از باغ های ایرانی، باغهای ژاپنی، انگلیسی و
باغهای و ... نام برد. (دانش دوست، 214،(1363 که دراین تحقیق ما به بررسی باغ های ایرانی می پردازیم.
-2 روش تحقیق :
روش پژوهش در این مقاله توصیفی - تحلیلی است. با مد نظر قرار دادن اهمیت مبانی نظری پیرامون موضوع مورد پژوهش و تاکید بر حصول نتایج عملی و عینی با عنایت به گرد آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه ای و بررسی مقالات داخلی و خارجی ، به تبیین
الگوی باغ ایرانی پردا خته و بدین منظور از شیوه ی (مطالعه ی
میدانی) نیز بهره جست. از طرف دیگر بوستان گفتگو را به عنوان
نمونه ای از پارک های امروزی که براساس الگوی باغ ایرانی ساخته شده را بررسی نموده و میزان انطباق آن را با الگوی باغ ایرانی مورد پژوهش قرار داده و همچنین از طریق پرسشنامه ایی آن را با دیدگاه مردم مورد بررسی قرار می دهیم.
باغ ایرانی :
ایرانیها از قدیم الایام به ساختن باغ ها و باغچه در حیاط ها و دور و بر بناها علاقه خاصی داشته اند. شاید خاطره میهن اصلی و خاستگاه قوم آریا منشأ این علاقه بـوده اسـت. (پیرنیـا، 1373، 5و(4 ایـن محصـول اصیل، از تعامل ذهن و زنـدگی ایرانیـان در محـیط طبیعـی آنـان، در
اولین همایش ملی طراحی و طبیعت
دانشگاه آزاد اسلامی واحد نطنز- 20 اسفند ماه 1392
تاریخ باغ سازی جهان بـا سـبک و هویـت خـود شـناخته مـی شـود " (منصوری، (1384 در باغ ایرانی نهایت مـادی بـه بـی نهایـت معنـوی ارتقاء می یابد باغ تا آن جا که ممکن است ساده و روشـن شـکل مـی گیرد و ابهامی "مادی" در رابطه انسان و فضا بـاقی نمـی گـذارد"بـه عبارت دیگر می توان گفت که فضای باغ "ترکیبـی از شـکل عینـی و شکل حسی است. (میرفندرسکی، 10،(1383 پـس مـی تـوان نتیجـه گرفــت کــه بــاغ ایرانــی از تــاثیر شــکل عینــی در قالــب نظــام کالبدی (معماری، آب، گیاهان و نحوه استقرار زمین) به وسیله عناصـر کیفیت فضایی (سلسله مراتب، تقارن ،مرکزیت، ریتم، وسعت مجازی و
...) بر روی اندام های حسی (چشایی، بویایی، شنوایی، بینایی و حـس لامسه)شکل گرفته است .
ساختار و نظام های باغ ایرانی
همانطور که گفته شد باغ ایرانی از تاثیر شکل عینی در قالب نظام کالبدی ( معماری، آب، گیاهان و نحوه استقرار زمین )به وسیله عناصر کیفیت فضایی ( سلسله مراتب، تقارن ،مرکزیت، ریتم، وسعت مجازی و
...) بر روی اندام های حسی (چشایی، بویایی، شنوایی، بینایی و حس لامسه)شکل گرفته است. پس به طور کلی می توان باغ ایرانی در سه نظام کالبدی، کیفیت فضایی و ادراکی مورد مطالعه قرار داد.که به تفکیک به تشریح عناصر هر یک از این نظام ها و نحوه تاثیر گذاری آن ها در شکل گیری باغ ها پرداخته می شود.
نمودار: 1 مدل ساختاری مورد مطالعه باغ ایرانی(مأخذ : نگارنده)
نظام کالبدی باغ : به طور کلی می توان گفت که یک باغ از عناصر کالبدی زیر تشکیل می گردد : -1 زمین : زمین بایستی از لحاظ جنس خاک قابلیت نفوذ آب و حاصلخیزی، مورد بررسی و توجه قرار گرفته باشد. -2 آب : آب مورد نیاز باغ بایستی افزون بر کفایت از خاصیت استمرار و دائمی بودن برخوردار باشد. -3 گیاهان : انواع گیاهان تجلی طبیعت اند در باغ که در رابطه با سلیقه و خواست انسان و شرایط اقلیمی به نظم کشیده شده اند . - 4 معماری : عامل شکل دهنده باغ است، در رابطه با زندگی و نحوه تفکر انسان که شامل بناهای موجود
باغ، نقشه باغ، محوطه سازی ها، پله ها، حوض ها، آب نماها، جوی ها و فواره ها و عناصر تزئینی معماری است که در باغ از آنها استفاده می شود مانند نیمکت ها، گلدان ها، آلاچیق ها و مجسمه ها و جز آن ...
(دانش دوست، 1363، 215و(214
الف ) نظام آب :
توجه به آب به عنوان یکی از عناصر چهار گانه در باغ ایرانی ریشه ای کهن دارد.(نیلوفری، (1363 به طوری که می توان "آب را مهم ترین عنصر و پدیده ای دانست که در شکل گیری یک باغ در ایران نقش و اهمیت اصلی داشته، زیرا کمبود آب در بسیاری از نواحی ایران به ویژه مناطق مرکزی و جنوبی امکان شکل گیری هر گونه فضای سبز و از جمله باغ را دشوار می ساخت و وجود هر باغ در این مناطق حاکی از وجود یک منبع آب مناسب و دایمی بوده است. کمبود آب و خشکی هوا در بسیاری از مناطق ایران موجب شده که به نمایش گذاشتن آب، افزون بر دلایل اقلیمی و کارکردی، به سبب جنبه های زیبایی شناسانه و آیینی آن، به صورت ملموس و بارزی همواره مورد توجه قرار گیرد.
(سلطان زاده،1383،(95
- نحوه نمایش و حرکت آب : از آنجا که ایران سرزمین کم آبی است، (به جز نواحی کنار دریای خزر) با تمام کوشش هایی که برای تامین آب به وسیله کاریزها یا قنات ها به عمل آمده است، باز میزان آب از اندازه معینی تجاوز نمی نماید. کمبود آب میل ایرانی را به تماشای بیشتر آن می افزاید و درنتیجه طراحان باغهای ایرانی همواره با ابتکارهای گوناگون کوشش نموده اند تا آب را هرچه بیشتر در باغ نگه داشته و با
گردش و حرکت دادن بیشتر به آن، هر چه بیشتر آن را به تماشا بگذارند . برای این کار از آب نماها ، حوض ها، استخرها ، جویبارها، آبشارها، آبگردون ها و فواره های گوناگونی با طرح ها، اندازه ها و میزان جهش آب استفاده نموده اند و نتایج درخشانی برای زیباتر نمودن باغ و ایجاد صداهای متنوعی از آب در باغ و نمایش پرحجم تر آب حاصل شده است. (دانش دوست، 1363، (215 صدای فواره های گوناگون باغ های ایرانی ضمن اینکه طرح و حجم آنها فضای باغ را شکل می دهند، شنیدنی است . به ویژه آنکه در هر حرکت آب در جوی ها، فواره ها و آبشارها زمزمه خاصی از صدای آب به گوش انسان می رسد . نمونه بسیار خوب در این مورد، باغ فین کاشان است که در هر گونه و گذر این باغ با صدایی خاص به گوش می رسد و هر یک از این صداها به
نوعی انسان را آرام و سرگرم می کند.
