بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری در بین معلمان شهرستان سبزوار است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه معلمان ابتدایی مدارس شهرستان سبزوار به تعداد 2350 نفر بوده که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و بر اساس جدول مورگان تعداد 805نفر به عنوان نمونه انتخاب شده است. به منظور گردآوری داده ها، از دو پرسشنامه استاندارد شده رهبری دانش و پرسشنامه مدیریت سرمایه فکری واز روش های آمار توصیفی ااستفاده گردید.. یافته ها نشان داد که وضعیت رهبری دانش و نیز مدیریت سرمایه فکر ی مورد پژوهش در سطح نسبتاً معناداری وجود دارد. همچنین نتایج حاصل از ضریب همبستگی نشان داد که بین تمامی مؤلفه های رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری رابطهای مثبت و معناداری وجود دارد.و هر چه رهبری دانش قوی تر انجام شود سرمایه فکری بیشتری به وجود می اید.
. 1 مقدمه
در اقتصاد مبتنی بر دانش و در پی تغییراتی که به علل متفاوتی از جمله جهانی شدن، رقابت بین المللی و چند ملیتی، مشتریان آگاه، رقبا و عرضه کنندگان توانمند پدید آمده است، دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید، از جمله پول، زمین، و تجهیزات مادی، از اهمیت بیشتری بر خوردار شده است، به طوری که امروزه از آن به عنوان ماده اولیه ی اقتصاد و مهمترین پیامد آن یاد می کنند در سال های اخیر، نظام های آموزشی از یک سو با تحولات فزایندهای در حوزههای سیاسی، اقتصادی،اجتماعی، آموزشی و فناوری روبرو شده اند و از سو ی دیگر درصدد دستیابی به اهداف اساسی خود یعنی آموزش، پژوهش و پاسخگویی به نیازهای جامعه هستند.
تقابل این دو مسیر باعث شده رهبران و مدیران دانشگاه ها با چالش های عمده ای روبرو شوند از عوامل مهمی که رهبران آموزشی و به طور کلی نظام آموزش و پرورش می توانند برای حل مسائل موردتوجه قرار دهند، رهبری دانش و مدیریت سرمایه فکری است تا از طریق آنها به پیشرفت های شگرف دست یابند - ایدان ، . - 2009 از طرف دیگر در عصر مبتنی بر دانش و در پی تغیی رات وسیع اقتصادی - اجتماعی، موفقیت سازمان ها به کسب منابع مالی و مادی محدود نمی شود، بلکه منوط به دست یابی به سرمایه های نا مشهودی است که به کمک آنها می توان به برتری رسید.
رقابت جهانی و تجارت رو به رشد در شرق و غرب، در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، فضایی به شدت ناپایدار برای تمامی کسب و کارها ایجاد کرده است جهت مقابله با این محیط نامطمئن و تغییرات مستمر، نیاز به افرادی در نقش رهبر به خصوص رهبری دانش به شدت احساس می شود - قنبری ، . - 1390 بدیهی است که رهبری سنتی و کلاسیک در هزاره سوم و مدرن قادر به ادامه حیات نیست و جهان نیازمند رهبرانی متفاوت در نقش رهبری دانش خواهد بود.
اقدامات رهبری دانش این امکان را به سازمانها می دهد تا به هنگام رقابت در یک محیط متلاطم و غیر قابل پیش بینی عملکرد خود را ارتقا دهند و اهداف سازمانی را پیش ببرد هنگامی که ابعاد رهبری دانش به عنوان مکمل سایر اقدامات رهبری به کار رود، می تواند به یک منبع مزیت رقابتی برای سازمان تبدیل شود، به نظرمی رسد که نقطه تلاقی رهبری دانش و مدیریت سرمایه فکری، تولید و به کارگیری دانش و اندیشه نو در سازمان، خلاقیت و نوآوری، بهبود یادگیری سازمانی و اثربخشی سازمانی است.
امروزه، توجه به رهبری دانش و مدیریت سرمایه فکری در آموزش و پرورش و مراکز آموزشی از ضرورت و اهمیت دوچندان برخوردار است؛ زیرا عمده ترین عنصر نقشآفرین در نظام آموزشی، نیروی انسانی است که هرچه از توانمندی و دانشوری بالایی برخودار باشد، مدارس و نظام آموزشی بهتر میتوانند به چشم انداز و رسالت خویش که همان تولید علم و دانش در جامعه است، دست یابند.
در راستای نیل به این هدف و تغییر و ارتقای کارکنان به دانشوران، می بایست به هم افزایی سرمایه های فکری بیش از پیش توجه کرد و از آن در جهت برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک بهره گرفت. یکی از مهمترین عوامل مؤثر در این زمینه، رهبری دانش است؛ زیرا رهبری دانش افزون بر الها م بخشی، توانمندسازی و ترغیب کارکنان، می تواند با اتخاذ تدابیری، نیروی انسانی و سرمایه فکری را در مراکز آموزشی تلفیق کرده، به اهداف از پیش تعیین شده دست یابد.
.2 رهبری دانش
رهبری به متحول کردن و برانگیختن انسانها مربوط میشود و مخصوصاً در مدیریت سازمانهای آموزشی از حساسیت خاصی برخوردار است. برای اینکه یک سازمان موفق باقی بماند، وجود رهبری واجب و ضروری است - کوهن، . - 2007 از دیدگاه استاگدیل ، رهبری فرایند تأثیر بر فعالیتهای گروه در جهت تعیین هدف و دستیابی به آن می باشد .. رهبری فراگرد تأثیر اجتماعی است که هم از عناصر عاطفی و هم از عناصر عقلانی تشکیل شده است. پ رهبری را فرایند نفوذ بر دیگران با درک چرایی و چگونگی فعالیتها و اهداف که باید تحقق یابد، تعریف میکند .
بررسی متون و نوشته های رهبری پیشنهاد میکند که مدیریت اطلاعات و دانش بر عملکردهای رهبری اهمیت دارند. رویکردهای مختلف مطالعه رهبری تأکید دارند که مدیریت دانش و اطلاعات و دانش تصاحب شده به وسیله رهبران برای تحقق کارکردهای سازمانی اهمیت دارد. رهبران سازمانها میتوانند بر فرایندهای انتقال دانش مؤثر باشند. دانش یک دارایی حیاتی و عامل موفقیت در محیط است و در دو بعد خلق میشود: عینی و ضمنی. دانش عینی را میتوان با دادهها بهطور گسترده انتقال داد و در شکلهای نوشتاری و گفتاری تسهیم نمود. دانش ضمنی، تا حدودی یکاملاً نیمه آگاهانه است و جدا کردن آن از دارایی انسانی مشکل است . هر نگرش یا عملی - گروهی یا فردی و عینی و ضمنی - که دانش جدید و با اهمیت را در روشهایی که نهاتاًی موجب تفکر و پیامد های جمعی میشود، تهییج میکند تا خلق، تسهیم و مورد استفاده قرار گیرد - گاروین، . - 2010
.3مدیریت سرمایه ی فکری
نهضت مدیریت سرمایه فکری از ژاپن بوسیله هیرویوکی ایتارنی آغاز شد، کسی که تأثیر دارایی های نامشهود را در مدیریت شرکتهای ژاپنی مطالعه کرد. دومین گام توسط اقتصاد دانانی برداشته شد که در جستجوی دیدگاهها و نظریه های متفاوت سازمانی بودند و از آن جمله می توان به پنروس و ورنرفلت اشاره کرد. نهایت، کارکارل و اریک اسویبی در سوئد بود که به جزء سرمایه انسانی و سرمایه فکری جهت داد و بدین طریق دیدگاه او درباره ارزش گذاری سازمانها بر مبنهای شایستگیها و دانش کارکنان شکل گرفت. طی سالهای 1995-1997، گروه های متفاوتی از محققان دانشگاهی و اقتصاددانان دیدگاه های جدیدی را در مورد راهبرد تجارت ارائه کردند که بر کارایی منابع تأکید میکرد. در نمودار شماره .... افراد اثرگذار در حوزه مدیریت سرمایه فکری نشان داده شده است .
کانون توجه سرمایه فکری در ابتدا در دنیای تجارت، ظهور کرد اما امروزه علاقمندی در حال رشدی نیز در سازمانهای غیرانتفاعی وجود دارد. برخلاف مفاهیمی همچون سازمان صنعتی، نگرش منبع محور و نگرش دانش پایه، مفهوم سرمایه فکری میتواند در واقع به عنوان یک چارچوب معتبر مدیریت استراتژیک و ابزار رقابتی برای مؤسسات غیرانتفاعی استفاده شود - اصغریزاده و قاسمی، . - 1389 سرمایه فکری به مدیران غیرانتفاعی درک بهتری از مسائل درونی و بیرونی سازمانهایشان میدهد . در میان سازمانهای غیرانتفاعی، نقش آموزش عالی و سازمانهای پژوهشی به طور ویژهای در ساختار اقتصادی کشورها و مناطق جهان و نیز ارزش افزوده آنها برحسب نیروی کار آموزش دیده و کارآفرینی تقویت شده، مطرح است.
با وجود این، ارزش سرمایه فکری مؤسسات آموزش عالی فقط گاهی که عملکرد کارا و هزینه مورد بحث قرار میگیرد، بررسی میشود. نظام های آموزشی امروزه در یک فرایند گذار شدیدی فرو رفته اند که موجب نیاز به انعطاف پذیری بیشتر مدارس و دانشگاهها، شفافیت، رقابتطلبی و قابل قیاس بودن شده است. در رویارویی با این چالش ها، مؤسسات آموزشی نیاز به مدیریت آگاهانه فرایندهای خلق داراییهای دانشی و شناخت ارزش سرمایه فکری با نقش مداوم آنها در جامعه دارند. داراییهای دانشی زیربنای شایستگیهای محوری هر سازمان هستند بنابراین، نقش استراتژیک مهمی ایفا میکنند و نیاز به اندازه گیری دارند - باقری و صدرایی، . - 1388
.4چارچوب نظری تحقیق
با عنایت به اهداف، سؤلات و فرضیه های درنظر گرفته شده برای پژوهش، رابطه ی رهبری دانش با مدیریت سرمایه فکری در مدل مفهومی ارئه شده در نمودار زیر مشخص شده است. چارچوب نظری تحقیق، متغیر ها، ابعاد و رابطه آنها را به گونه ای منسجم نشان می دهد و اساس کار پژوهشی را تشکیل می دهد. در این پژوهش پس از بررسی و مطالعه مدل های گوناگون موجود در زمینه رهبری دانش، مدل فرجی به عنوان چارچوب نظری این پژوهش برگزیده شده است. دلایل این انتخاب عبارتند از :
1. با توجه به اینکه پژوهش حاضر به بررسی رهبری دانش در آموزش و پرورش می پردازد، بنابراین مدل فرجی - - 1391 یک مدل مناسب می باشد. چرا که در اکثر پژوهش هایی که در زمینه رهبری دانش در مؤسسات آموزش و مراکز آموزشی انجام گرفته از این مدل استفاده شده است.
2. مدل مذکور نسبت به بقیه مدل های مدیریت دانش کامل تر بوده و تقریبا تمامی ابعاد را در حد لازم و کافی تحت پوشش قرار می دهد. در رابطه با متغییر دیگر پژوهش یعنی مدیریت سرمایه فکری نیز تحقیقات زیادی صورت گرفته است، محقق پس از مطالعه تحقیقات و کارهای علمی انجام شده در زمینه مدیریت سرمایه فکری و مدلهای ذکر شده در این خصوص، مولفههایی که در بین محققین و صاحبنظران نقطه اشتراک بیشتری داشتهاند را به عنوان مولفههای تحقیق خود برگزیده است. که در زیر چاچوب مفهومی پژوهش بصورت یک مدل ارائه شده است.
پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه معلمان مدارس - مرد و زن - متوسطه شهرستان سبزوار در سال تحصیلی 1393-94 می باشد.که بنا بر اطلاعات بدست آمده تعداد آنان برابر با 2350 نفر می باشد. حجم نمونه نیز با توجه به تعداد جامعه آماری و بر اساس جدول مورگان805 نفر برآورد شد. همچنین به منظور نمونه گیری نیز پس از برآورد حجم نمونه از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد.
برای گردآوری دادهها از دو پرسشنامه استفاده شده است؛ اولین ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه استاندارد سنجش رهبری دانش ویتالا است که در 26 سؤال و در قالب مقیاس پنج گزینه ای لیکرت طراحی شده است.ابزار مذکور مؤلفههای رهبری دانش را که شامل: گرایش به یادگیری 12 - گویه - ، جو حمایتی یادگیری 6 - گویه - و حمایت از فرایند یادگیری فردی و گروهی 8 - گویه - ارزیابی میکند.
دومین ابزار مورد استفاده در پژوهش حاضر پرسشنامه استاندارد سنجش مدیریت سرمایه فکری است که توسط بونتیس، پیکه ، در قالب مقیاس پنج گزینه ای لیکرت طراحی و تدوین شده است که دارای 35 سؤال می باشد. پرسشنامه مذکور سه مؤلفه - سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطهای - را ارزیابی می کند. که هر کدام از ابعاد به ترتیب دارای10، 15، و 10گویه می باشد . - آشنا،مصطفی - به منظور تجزیه تحلیل داده های پژوهش از روشهای آمار توصیفی - میانگین، درصد و فراوانی - و نیز از روشهای آمار استنباطی مانند آزمون همبستگی پیرسون، و رگرسیون استفاده شد. برای تعیین روایی پرسشنامهها از روش روایی محتوایی از نظر متخصصان حوزه مدیریت استفاده شد.
همچنین برای بررسی پایایی ابزار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. در این پژوهش برای برآورد و اطمینان از پایایی پرسشنامه ها، ابتدا پرسشنامههای مذکور دربین نمونه 30 نفری از افراد جامعه پژوهش به اجرا در آمد تا از اعتبار قابل قبول ابزارها، اطمینان حاصل شود، پس از جمعآوری، ابزارهای مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ضریب به دست آمده برای پرسشنامه دانش ./81 و پرسشنامه مدیریت سرمایه فکری ./89 برآورد شد.
