بخشی از مقاله
چکیده:
نویسندگان، تحقیق حاضر را با هدف بررسی و تبیین ضرورت ها، کارکردها و الگوهای مربوط به این دو مفهوم و بیان تفاوت های آن ها در سازمان ها انجام داده اند . این تحقیق با روش مطالعات کتابخانه ای انجام پذ یرفته و ابزار گردآوری اطلاعات در آن فیش برداری از منابع پایگاه های اطلاعاتی شبکه جهانی اینترنت، کتاب ها و مقالات علمی فارسی و لاتین و پایان نامه های مرتبط با موضوع تحقیق بوده است .در این مقاله پس از بیان مسأله و اهمیت آن، الگوها ی راهبرد مدیریت دانش و الگوهای راهبرد دانش با استفاده از منابع دست اول بررسی شده است .
نتایج تحقیق حاضرنشان می دهد با توجه به تفاوت ماهیت و کارکرد این دو مفهوم، سازمان ها برای انجام پروژه های مدیریت دانش نیازمند تدوین راهبرد مدیریت دانش و راهبرد دانش خود به صورت جداگانه می باشند .راهبرد مدیریت دانش بر مبنای دسته بندی دانش به انواع دانش آشکار - صریح - و دانش پنهان - ضمنی - تعریف می شود و راهبرد دانش بیان می کند که سازمان چه دانشی را، با چه عمقی، از چه منبعی و از چه طریقی برای پشتیبانی از برنامه های راهبردی خود بایستی کسب نماید.
مقدمه
سازمان هایی که درعرصه کسب و کارصرفاً بر اساس مزیت های مشهود سازما نی مثل پول، ماشین آلات و تجهیزات و غیره عمل می کنند، نمی توانند به مزیت رقابتی در اقتصاد مبتنی بر دانش دست یابند .حال آن که محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند روش و نظامی است که دارایی های ناملموس سازمانی از قبیل دانش و شایستگی های افراد، نوآور ی،ارتباط با مشتری، فرهنگ سازمانی، سیستم ها و فر ایندها ، ساختار سا زمانی و غی ره را دربرگیرد .درک و بهره برداری از این منابع ناملموس کلیدی، در سازمان ها به حفظ و کسب مزیت رقابتی آن ها کمک می کند .
در اقتصاد مبتنی بر دانش موفق تر ین سازمان ها از دارایی های ناملموس به نحو بهتر و سریع تری استفاده می کنند .مطالعات نشان داده است که بر خلاف کاهش بازدهی منابع سنتی - مثل پول، زم ین، ماش ین آلات وغیره - ، دارایی ها ی ناملموس سازمانی، منبعی برای افزایش عملکرد کسب و کار است .نکته درخور توجه این که بازار به مدت طولا نی ارزش دانش و عوامل نامشهود د یگر را در فر ایند ایجاد ارزش تشخیص داده است .اندازه این" ارزش های پنهان "به طور روز افزونی در حال تغییر است.
سیستم های مدیریت دانش، درچنین فضایی و با هدف تأثیر گذاری بر شناسا یی، خلق ،ذخیره سازی، بازیابی، تسهیم و به کارگیری دانش مورد نیاز در سازمان به وجود آمدند. مرکز مدیریت دانش در دانشگاه تگزاس آمریکا، مدیریت دانش را این گونه تعریف می کند:فرایند نظام مند کشف، انتخاب، سازماندهی، تلخیص و ارائه ی اطلاعات است، به گونه ای که شناخت افراد را در حوزه ی مورد علاقه اش بهبود می بخشد .
مد یریت دانش به سازمان کمک می کند تا از تجارب خود، شناخت و بینش به دست آورد و فعالیت خود را بر کسب ذخیره سازی و استفاده از دانش متمرکز کند تا بتواند در حل مشکلات ، آموزش پو یا،برنامه ریزی راهبردی و تصمیم گیری، از این دانش بهره گیرد .مدیریت دانش نه تنها از زوال دارایی های فکری و مغزی جلوگیری می کند، بلکه به طور مداوم بر این ثروت می افزاید. لذا می توان این طور نتیجه گیری کرد که مدیریت دانش به عنوان یک فعالیت میان وظیفه ای، از اجزای شایستگی مدیریت - راهبردی - ارشد یک سازمان است که بایستی مورد توجه قرار گیرد.
ضرورت و اهمیت تحقیق
به طوری که صاحب نظران علم مدیریت، دانش را جایگزین نهایی تولید، ثروت و سرمایه پولی می دانند - Toffler, 1990 - هم چنین پیتر دراکر معتقد است که در اقتصاد امروز دنیا، دانش منبعی همانند و در عرض سایر منابع تولید مانند کار و سرما یه و زمین نیست، بلکه تنها منبع معنی دار عصر حاضر به شمار می رود - . - Drucker, 1992در واقع دانش تنها منبعی در سازمان است که در اثر استفاده، نه تنها از ارزش آن کاسته نشده، بلکه بر ارزش آن نیز افزوده می گردد - . - Glaser, 1998این دانش در رویه ها، دستورالعمل ها، دیدگاه ها ، اقدامات و تصمیمات سازمانی مستقر و مستتر است و زمانی اهمیت بیشتر می یابد که به محصولات و خدمات ارزشمندی تبدیل شود.
سازمان ها در صورتی می توانند از دانش به عنوان مهمترین سرمایه خود در جهت دستیابی به مزیت رقابتی پایدار استفاده کنند که بتوانند دانش راهبردی خود را به خوبی شناسایی کنند و از عهده اهرم سازی آن برای پشتیبانی راهبردهای رقابتی سازمان برآیند .امروزه بسیاری ازمدیران، دانش را به عنوان یک سرمایه راهبردی برای سازمان خود به رسمیت می شناسند و به زعم غالب مدیران سازمان های موفق دنیا، دانش سازمانی مهم ترین سرمایه شرکت های قرن بیست و یکم محسوب می شود .در این راستا به تازگی مفهوم" راهبرد مدیریت دانش " و"راهبرد دانش "در ادبیات مدیریت دانش مطرح شده که تحقیق حاضر به دنبال تبیین این دو مفهوم در سازمان ها و بیان تفاوت های آن ها می باشد.
الگوهای راهبرد مدیریت دانش مطالعات هانسن و دیگران
بر اساس مطالعات انجام شده توسط هانسن و دیگران که اقدامات مدیریت دانش را در چندین صنعت مورد مطالعه قرار داده اند، به این نتیجه رسیدند که سازما ن ها ی موفق در مدیریت دانش یک روش متحدالشکل را برای استقرار و بهره بردار ی از مدیریت دانش تعقیب نمی کنند و به طور کلی دو راهبرد اصلی برای به کارگیری مدیریت دانش توسط این سازمان ها اتخاذ می شود .این راهبردها عبارتند از:
الف - راهبرد تدوین دانش - فرد با مستندات - ب - راهبرد تبادل فردی دانش - فرد با فرد - شناخت صحیح این دو راهبرد و آشنایی با نقاط و جنبه ها ی مختلف آن ها می تواند مدیران و پروژه های مدیریت دانش را به سمت سرمایه گذاری صحیح و برنامه ریزی بهتر رهنمون نماید .از همین رو در ادامه به طور مختصر این دو راهبرد معرفی خواهند شد.
الف - راهبرد تدوین دانش:
در این راهبرد که راهبرد تکنوکراتیک نیز نامیده می شود - prokopenko, 2002 - دانش از شخصی که در آن نقش داشته استخراج و سپس به منظور استفاده مجدد، به صورت صریح و آشکار تدوین شده و پس از اطمینان از ارزشمندی دانش و پالایش آن به شکلی که کاربرپسند باشد، در یک پایگاه حاوی رکوردهای دانشی که مخزن دانش نامیده می شود ،ذخیره می گردد .رکوردهای دانش به گونه ای در مخزن دانش قالب بندی و ویرایش می شوند که مستقل از فرد دارنده آن و توسط کلیه کاربران و افراد گروه هم کارکرد قابل درک و فهم باشند.
- گزنی، . - 1386 البته گروه هم کارکرد در نظام های مدیریت دانش، از یک حداقل پیش زمینه مشترک، در حیطه کاری برخوردار هستند .بنابراین دانش در این راهبرد به گونه ای تدوین و ذخیره می شود که افراد متعددی از همان گروه هم کارکرد ، بتوانند آن را بازیابی کنند و بدون نیاز به فرد دارنده دانش، از آن بهره مند گردند و آن رامجدداً به کارگیرند .تدوین دانش امکان استفاده مجدد از قطعه های دانش در سطح گسترده ای را به همراه دارد که موجبات توسعه سازمان را فراهم می آورد.
ب - راهبرد تبادل فردی دانش
در این راهبرد که راهبرد اکولوژیکی - بوم شناختی - نیز نامیده می شود - - prokopenko,2002 بیشتر بر افراد خبره سازمان و دانش های ضمنی آن ها تمرکز می شود و محوریت در این راهبرد بر گفت و گوی بین اشخاص است، در حالی که در راهبرد تدوین دانش، اجزای دانش در مخزن دانش اهمیت دارند .راهبرد تبادل فردی دانش به دنبال تسهیل و پشتیبانی از اشتراک، فرد به فرد دانش های ضمنی است، لذا بخش های اصلی آن شبکه های دانشی می باشد - شامل فهرست طبقه بندی شده و پایگاه های اطلاعاتی از خبرگان سازمان - ، به همراه مسیرهای ارتباطی که تعامل افراد با خبرگان را تسهیل و پشتیبانی می کند .
دانشی که در این راهبرد مورد توجه قرار می گیرد مستندسازی نشده و یا این که مستند سازی آن بسیار دشوار و غیرممکن است .این دانش ها ی ضمنی در جلسات هم اندیشی،گفتگوها و بحث های گروهی یا فرد به فرد منتقل می شود . درسازمان هایی که دانش در آن ها عمیق تر و ذهنی تر است و حل مسأله به بررسی جنبه ها ی مختلف نیاز دارد، از این راهبرد استفاده می شود .در این راهبرد، دانش با افرادی که در توسعه آن نقش دارند گره خورده و افراد در ارتباط با یکدیگر از آن دان شها بهره می برند.
ج - چگونگی انتخاب راهبرد مدیریت دانش بر اساس مطالعات هانسن و دیگران
سازمان هایی که در کسب و کار مشابه فعالیت می کنند ممکن است راهبردها ی متفاوتی را برای مدیریت دانش استفاده نمایند .ماهیت کاری و وضعیت هر سازمان، راهبرد مناسب و نحوه ترکیب این دو راهبرد را معین می کند، لذا سازمان ها باید در انتخاب و ترکیب این راهبردها دقت کنند .انتخاب راهبرد نامناسب، شکست مدیریت دانش در سازمان و هزینه های اضافی را در بر دارد .البته بهترین انتخاب این است که سازمان ها، یکی از این راهبردها را به عنوان راهبرد اصلی سازمان و راهبرد دیگر را با درجه اهمیت کمتر به عنوان پشتیبان راهبرد اول انتخاب کنند.
مطالعات بات
دسته بندی دیگری از راهبرد های مدیریت دانش توسط دکتر بات - استاد دانشگاه مریلندآمریکا - ارائه شده است .بر اساس مطالعات انجام شده توسط ایشان، گرچه تخصص در سطوح فردی متفاوت از دانش سازمانی است لکن سازمان ها نمی توانند اهمیت کنترل دانش شخص ی را نادیده بگیرند . چنان چه افراد مهارت ها و دانش لازم را نداشته باشند در آن صورت تعاملات آن ها درجهت ایجاد دانش سازمانی با ارزش غیرمحتمل است .از این رو، هدف مدیریت سازمان تشویق کارکنان به افزایش تعامل با افرادی است که دارای تخصص ها و مهارت ها ی مخصوص هستند تا از این رهگذر دانش پایه خویش را همواره به روز کنند .در شکل شمار ه - 2 - راهبردهای مدیریت انواع دانش توسط سازمان نشان داده شده است که به صورت فرایند ی شامل خلق ،نگهداری، انتقال و کاربرد دانش برای انجام یک وظیفه مشخص شده است.
